Aydın
Canıyev
Bizi birləşdirən
dəyər - Məmməd Araz
əslində...
hamının və heç kimin
Epiqraf:
Dəymə,
gələn Arazdı!
Gəlib
gedən Arazdı,
Bizə
dəyər, bizim dəyər
Təkcə Məmməd Arazdı!
Bu "təkcə" təyininə
layiq biləndə... üç
Məmməddən ikisinin -
Məmməd Aslanın ruhunun, Məmməd
İsmayılın özünün inciməyəcəyini
dəqiq bildiyim üçün
çəkinmədim: çünki elə
məndən "yüz il
əvvəl" ilk olaraq,
onlar Məmməd Araza
"şair, həm də kişi"
deyiblər. Məmməd Arazın nə özü,
nə də sözü heç
vaxt heç kimi küsdürməyib, onun
haqqında istənilən xoş sözü və təşbehi çəkinmədən
demək olar! Çünki...
Nəriman Həsənzadənin Nizami
haqqında dediyini eynilə Məmməd Araza şamil etmək olar: "yuxarı baxıram papağım düşür, aşağı baxıram eynəyim!"
(Yordan Milev öz kitabında sitat gətirib).
Və... Peyğəmbərinin, Atasının, qardaşı oğlunun, sevimli üç şairinin üçünün də adı Məmməd olan biri kimi, düşüncələrimdə həmişə bir eymənmə olub: görəsən, mənim tanıdığım və tanımadığım bütün Məmmədlər Məmməd Araz adına, Məmməd Araz zamanına, Məmməd Araz dünyasına layiq oldularmı? Əlbəttə, Məmməd Aslan və Məmməd İsmayıla görə... çəkinmədən "hə" demək olar! Ancaq deyəsən, yerdə mənim əzizlərim qarışıq Azərbaycanın bütün məmmədlərinin günahını Allah elə Məmməd Arazın Sözünə-Özünə bağışlayacaq. "Qiyamət günü bütün mömin müsəlmanlar üçün İlahi dərgahda zamin Ali-əba yiyəsi olacaqsa, bütün məmmədlərin də xatirinə bağışlanacağı ad Məmməd Araz olacaq!", qənaətindəyəm!
Bu dəqiqə qəzetdə işləsəydim,
Sıktıvkara gedib şəxsən Kandapoqadan ən yaxşı qəzet
kağızını alar, "Novıe İzvestiya"da səhifələyər,
"Molodoya qvardiya"
nəşriyyatında 11 min dollar ödəyər və dörd
rəngdə 100 min tirajla
Məmməd Araza həsr olunmuş
xüsusi
buraxılışı çap edib... pulsuz paylayardım.
4 rəngin 64 çalarında Məmməd
Arazın şeirlərinin portretini,
sözlərinin istisini-soyuğunu,
florasını-faunasını bəzəyər, qəşəng
bir dendrari düzəldərdim.
İlk səhifədə
isə Məmməd Arazın əlində əsa ilə nəşriyyata
doğru keçən yolda
şəklini çəkib epiqrafda
yazdığımı şəklin altından verərdim!
Əgər deyirəm də, əgər...
Amma indi, yalnızca əlimin altında olan bir gözəl şeirini verib keçəcəm ürəyimi boşaltmağa...
İlahi,
sən saxla, kallaşır insan,
Ölüm adiləşir, dərd adiləşir.
Bu insan yanında insan da yansa
Sanır
tamaşadır - bu haray-həşir...
Baş əyir, and içir ana torpağa,
Aşınan, daşınan torpağı
görmür.
And içir ulduzlu, aylı bayrağa,
Böyründə dilənən uşağı
görmür.
Bu insan qara daş,
paslıca dəmir,
Görmür, görə bilmir səpilən dəni.
Seçmir, seçə bilmir,
seçmək istəmir
Qara geyinəndən ağ
geyinəni.
İndi
bu insanı ayır, tap-tanı
Qələm görə-görə, söz görə-görə!
Qadın
təhqirlənir, qoca
tapdanır
Qanun görə-görə,
göz görə-görə.
Ölüm adiləşir, kallaşır
insan...
Onsuz da ah-vayı ölü eşitmir,
Kallaşa-kallaşa karlaşır insan,
İçinin səsini çölü
eşitmir...
Görmür göz yaşını,
çay görən insan,
Vay deyən, saç yolan ananı görmür,
Özü də özünün
çıxır yadından,
Özünün oduna yananı görmür.
O qədər qan tökən əl var ki, görür:
O, axan qanı da axan su
bilir.
O qədər qəribə hal var ki,
görür;
Ulayan iti də qonşusu
bilir...
Gözümün aynası, oyat nurunu,
Boylan ürəyimə bir səhər çağı,
Gəzdirib sinəmdə boyat
nurunu,
İnsanı harayla, insanı çağır.
Bir gör ürəyimdə insan yatırmı?
İnsanla baş-başa insaf yatırmı?
İlahi,
sən saxla, kallaşır insan,
Kallaşa-kallaşa karlaşır insan...
5 sentyabr, 1992-ci ildə
yazılıb bu şeir. İndi görün
kallaşan, karlaşan
insanların törəmələri
bu ölkəni nə günə qoyub, düşüncəmizdə
kimlər öz zövqləri ilə dominanatlıq iddiasındadı,
milli-mental dəyərlərə
kimlər düzən
verir, gündəmə
kimlər rejissorluq edir!
Xalq şairi adını Ayaz Mütəllibov verdi!
Elçibəy imkan tapdımı, tapmadımı dəyərləndirməyə,
bilmirəm.
Heydər Əliyev deyəsən müalicəsini boynuna götürdü.
Bax buna görə Məmməd Araz zirvədi: müstəqillik
dönəmində heç
bir Şah ona qəzəblənmədi.
Müstəqillik həm
də bu yanı ilə gözəldi: Vətən
üçün, Xalq
üçün Ləyaqətli
Şair, Vətənpərəvər
Vətəndaş kimi
şam olursansa, heç kim
səni sındırmağa
can atmır, əksinə,
imkanı varsa, "sağ ol" da deyir.
Heç
bir kontingentin, qütbün, əqidə
daşıyıcısının irad tutmağa vicdanı yol vermədiyi imza olaraq Məmməd Araz bu dünyadan
mənim idealım kimi keçdi! Əslində heç kim bilmir
Nizami, Füzuli, Nəsimi necə kişi olub, Caviddən, Cəfərdən,
Müşfiqdən, Vurğundan,
Rzadan hərə bir şey danışır.
Mən Cəfərin Sonasını,
Cavidin Müşkünazını,
Əhmədin Şükriyyəsini
əziz bilirəm.
Amma
1985-ci ildən tanıdıqlarımın
içində təkcə,
bəli, elə təkcə Məmməd Arazın YARI(sı)NI da onlarla
əziz tuturam! O XANIM gözümdə iki qız Anasından,
kiminsə Qızı
statusundan daha lap çox, Məmməd Arazın əzabkeşi kimi HEYKƏLLƏŞİB.
Cəfərin Sonası, Cavidin
Müşkünazı, Əhmədin
Şükriyyəsi... və
bir də Məmməd Arazın... Gülxanım müəlliməsi!
Bu gün şairlər
hədəfdir.
Məmməd Araz olmadı, Olmaz da! Ola da
bilməzdi!
Bax, bayaqdan
buna görə reverans edirəm - labirintə düşdüyümü
də zənn etməyin.
Mən müasiri olduğum şairi həm də Kişi görmək istəyirəm:
Mən əyilməz Ata adı saxladım,
Vicdanımı ovuclara sağmadım,
- deyən Kişi Ata,
Kişi Oğul, Kişi Ər, Kişi Şair, Kişi Vətəndaş!
Çoxdumu eləsi?
Laaaap azdı - mən onun birini gördüm:
Məmməd Araz adında!
Sözüylə Özü, Ruhuyla-Düşüncəsiylə
Əməli düz mütənasib, üst-üstə
düşən Kişi!
Yaradıcı İnsan.
Nə var e gij... Aydın
Canıyev kimi yazıb, sonra da "dəlixaylıq"
edib, yazdığını
oxuyandan sonra vicdanınla üz-üzə
qalanda gözün hər hansı cümləyə sataşanda
özün-özünə deyəsən ki, "yalansa sənin ananı..." və qəhqəhə çəkəsən
ki, yazmağına yazsan da, hələ
vicdanını itirməmisən!
Amma Məmməd Araz kimi də yazıb
bir ömür boyu milyonlarla Aydın Canıyevlərə
nümunə olmaq da var!
Onu hər aydın və Aydın bacarmaz, bacarmayıb, bacaranı da bundan sonra - kallaşan-karlaşan qövmün
kişilərinin uşaqlarından
gözləməyə dəyməz!
Mən əgər bir fərli zad olsaydım, Məhəmməd
Füzuli imam Hüseynin
məqbərəsində qulluqçu
durmağı özünə
şərəf bildiyi
kimi, Məmməd Arazın məqbərəsində
səcdədə durmağı
Məkkə ziyarəti,
Kərbəla şərəfi,
Məşhəd baqiliyi
bilərdim. Çünki
Məmməd Arazın
ömrü bir beytdə yazılan kimidi: "Qəm eləmə, mənim ömrüm Ölümümdən
sonra gəlir" (Şahinə Könül).
Ölümündən sonra Ömür yaşayan və ömür yaşadan Şairin, Müqəddəs Kişinin
hüzuru cənnət
həzzinin ta kəndisidir!
Onsuz da ömrümüzü sülənti,
tülüngü, tüllab,
tüfeyli dönəminin
döngəliklərində dalana dirədik. Ayağısürüşkənləri
yerdən qaldırmaq üçün əyildik,
başımızı paçalarından
yuxarı görmədilər,
beynisürüşkənlərin üstünə çırpılan
qapılara açar olduq, əllərindəki
dəmir pullardan bizi fərqləndirmədilər!
Anamızı, xanımımızı, qızımızı elin
qadınlarının dərdinə
şərik etdik, elin yasına büründük, özümüzə
toyu haram bildik, gülməyi yasaq bildik, əynimizi
təzələmədik, həqarət
etdilər!
Nə yaxşı ki, belə gəldin (yaşadın), Məmməd
Araz!
Nə yaxşı ki belə keçdin-köçdün,
Məmməd Araz!
Çoxlu istedadlı şairlər,
nasirlər olacaq. Onlar hardasa, hansısa məqamda qovalayıb çatmağa az
qalacaqlar, bəlkə
də bəzi parametrlərə görə
hətta bərabərləşəcəklər
də, amma və lakin... heç biri Məmməd Araz kimi dəyər ola bilməyəcək.
Bu günə qədər dəyər olanların adını çəkdim,
bu gün olanın da, sabah köçənin içində Məmməd
Araz görmürəm,
şair, nasir görsəm də, hətta filosof da ola bilən
var, amma, amma, amma...
Çünki hamı şöhrət
istəyir, ad istəyir,
ev istəyir,
vəzifə istəyir,
alır da, amma təkcə Məmməd Araz oğul olmaq istədi!
Təkcə Məmməd Araz
istədiyi kimi oğul oldu!
O bəlkə də dəqiq bilirdi ki, biz yetim xalqıq,
elə buna görə qızlarına
xitabən bizə səslənirdi və bildirirdi neyləmək lazımdı:
Sizə yetim deyən olsa... bu dünyanı məhvərindən
laxladın!
Fəqət biz getdikcə
kallaşdıq və karlaşdıq. Özümüzü
laxlada bilmirik e!
Belə xalqın da şairi olmaq bir ayrı kişilik!
Səcdəndə sevgilərim və
sayğılarımlayam Ustad, Ustad, Ustad, Dahi,
Dahi, Dahi Məmməd
Araz!
Heç olmasa
onunla özümə təsəlli verirəm
ki, bu ölkədə
bu xalqın içində Məmməd Araz cənnətinin qapısında qulluğunda qulluqçu olmağa mənim kimi bir əyilməz jurnalist oğlu var bu
Vətənin!
Bu şah
qulluğundakı təltifdən - addan,
evdən, təqaüddən qat-qat şərəflidir
və bunun adı QULLUQ deyil,
İBADƏTDİR!
Tanrının dərgahlarında-aləmlərində
eləsi var ki, orada mələklər Tanrının möhtəşəm
yaratdığı nəyəsə görə əbədi səcdədədir!
Mənə o səcdə ləzzətini bu dünyada Məmməd Araz yaşatdı!
Ədalət 2019.- 19 oktyabr.-
S.5.