Sənət fədailəri və
ya unudulmağa məhkum
olanlar
(Respublikanın əməkdar
artisti Qurban Abbasovun əziz xatirəsinə)
Deyirlər elə insanlar var ki, dünyaya
gəlişləri ilə
birgə istedadları
da onlarla bərabər ana bətnindən doğulur. Bu kimi insanlar elə
öz istedadlarının
sayəsində zamanının
və dövrünün
tanınmış simalarına
çevrilə bilirlər.
Elə səhnə ustaları var ki, onların
sənət yolu bir teatrın yaradıcılıq yoludur,
səhnəyə gətirdikləri
hər bir yenilik bir teatrın
yeniliyidir. Yaratdıqları hər bir obraz
epizodik olsa belə, tamaşaçının
yaddaşına əbədi
həkk olunur, öz xalqının milli sərvətinə, milli teatr tarixinin
bir səhifəsinə
çevrilir və mənəvi güc, idrak aydınlığı
ilə həyatın həqiqət səviyyəsinə
enməyi bacarırlar.
Əlbəttə ki, qətiyyən unutmaq olmaz ki,
hər bir tamaşaçı teatra hər şeydən əvvəl aktyor yaradıcılığına, istedadına, aktyor oyununa baxmağa gəlir. Hər zaman olduğu
kimi tamaşaçını
ən çox maraqlandıran məhz aktyor oyunudur. Sözsüz
ki, aktyorun tamaşaçının sevimlisi
olması isə əsas şərtlərdəndir.
Gəncə Dövlət Dram Teatrının istedadlı
aktyorları sırasında
bu gündə adı hər zaman xatırlanan, mərhum respublikanın əməkdar artisti Qurban Abbasov da sevilən sənətkarlarımızdan biri
idi. Sadə dramatik rollarda,
tipik-xarakterik personajların
ifasında daha çox uğur qazanan, maraqlı lirik-psixoloji və həmçinin səciyyəli
qəhrəman rollar ilə yaddaşlarda yaşayan Qurban Abbasov yaratdığı hər bir obrazlarında
qəlbinin hərarəti,
psixoloji istilik və duyumları ilə xatırlanır.
Qurban Məmiş
oğlu Abbasov 2 yanvar 1944-cü ildə Göyçə mahalının
Qarabağlar kəndində
dünyaya gəlib. 1949-cu ildə ailəsi ilə birlikdə Bakıya köçüb.
Valideyinlərini vaxtsız itirdiyindən
qardaşının himayəsində
böyüyüb. 1951-ci ildə Keşlə qəsəbəsi S. Vurğun
adına orta məktəbə daxil olub və
1958-ci ildə yeddi illik orta təhsilini
bitirib. Daha sonra Göycay
Kənd Təsərrüfatı
Texnikomuna daxil olub. 1962-ci ildə
həmin texnikomu bitirib. 1963-1968-ci illərdə
Mirzağa Əliyev adına Azərbaycan
Dövlət İncəsənət
İnstitutunun dram və
kino aktyorluğu fakültəsində təhsilini
davam etdirib. Təyinatla Gəncə Dövlət
Dram Teatrına göndərilib
və 1968-1998-ci illərdə
yaradıcılığı ancaq bu teatrla
bağlı olub.
Aktyorun yaradıcılığına
nəzər salarkən
bir daha ən kəskin dramatik vəziyyətlərdə
çıxışlar edərkən
belə ifasında daxili aktyor təmkinini
böyük ustalıqla
saxlaya bilməsinin şahidi olursan. Onun səhnədə
hər zaman obrazın psixoloji duyumunda həsas aktyorluq qabiliyyətinin olması ilə yanaşı ifa etdiyi personajın daha xarakterik cəhətləri və cizgilərini qabarıq bir formada göstərdiyini
də görmək mümkün idi. Qurban Abbasov Gəncə Dövlət Dram Teatrında
milli klassik dramaturgiyamızın, çağdaş
Azərbaycan müəlliflərinin
müxtəlif janrlı
həmçinin tərcümə
əsərlərinin səhnəyə
qoyulan tamaşalarında
müxtəlif səpgili
obrazlar qaleriyasını
yaradıb. Profesor
Bağır Bağırov
onun yaradıcılığı
haqqında yazırdı:
"Yusif Əzimzadənin
1975-ci ildə Gəncə
Dövlət Dram Teatrının
səhnəsində hazırlanan
"Unutmayın” (quruluşçu
rejisor, əməkdar incəsənət xadimi Həsən Ağayev, rəssamı Oqtay Qoşqarov) pyesində Qurban Abbasovun yaratdığı Əli
Dadaşov surəti onun ifasında öz daxili temperamenti, nitq mədəniyyəti, obrazın
xarakterini açmaq üçün tapdığı
cizgilər, aktyorluq məharəti ilə seçilirdi. Onun ifasında Əli
Dadaşov zəngin mənəviyyata malik, doğma yurda, vətənə və xalqa qəlbən bağlı, əsgəri
andına sədaqətli,
düşmənə qarşı
sonsuz nifrət bəsləyən bir gənc olaraq qarşımızda canlanırdı.”
Aktyorun
Ə. B. Haqverdiyevin "Bəxtsiz
cavan”da Fərhad,
İ. İbrahimovun "Anaların
divanı”da Yusif İdris, C. Cabbarlının
"1905-ci ildə”də Eyvaz,
"Aydın”da Surxay,
"Yaşar”da Toğrul,
"Oktay Eloğlu”da Aslan bəy, S. Rəhmanın "Xoşbəxtlər”də
Sadıq, "Əliqulu
evlənir”də Azad, "Küləklər”də
Əlibala, S. Vurğunun
"Fərhad və Şirin”də Şiruyə
obrazları milli klassik dramaturgiyamızın
nümunələrində yaratdığı
maraqlı obrazları
silsiləsinə daxildir.
Respublikanın əməkdar artisti Qurban Abbasov hər zaman səhnədə roldan- rola inkişaf edən, bir qədər də narahatlıqla hər bir mizanı və obrazın daxili aləmini dərindən öyrənməyə
ciddi səy göstərən bir yaradıcı şəxs
olaraq yaddaşlarda yaşayır. Onun ifasında 11 oktyabr
1968-ci ildə xalq artisti Vaqif Şərifovun
quruluşunda 4 pərdəli,
9 şəkildən ibarət
məşhur tənqidçi-estetik
İslam İbrahimovun
"Anaların divanı”
faciəsində yaratdığı
Yusif İdris obrazı maraqla baxılan surətlərindəndir.
Qeyd etmək lazımdır ki, "Anaların divanı” siyasi publisistika janrında yazılıb. Rəmzi ad daşıyan
obrazlar müasir dövrün ictimai-siyasi mürəkkəbliklərini insana
məhəbbət və
sayğı prizmasından
təcəsüm etdirirdi.
Həmçinin quruluşçu rejisor, xalq artisti
Vaqif Şərifovun maraqlı traktofkası müasir dinc həyatın qorunması,
sülhün bərqərar
olunması kimi ideyanı öz tamaşaçılarına təlqin
edirdi. Pyesdə ərəb oğlu
Yusif İdris – Qurban Abbasov böyük ideallarla yaşayaraq təhsil almaq istəyir. Aktyor gənc vətənpərvərin
surətini məharətlə
yaratmaqla obrazı tamaşaçıya sevdirmək
üçün yeni boyalar axtarmaqla hərəkət və davranışını ətrafdakılara
münasibəti ilə
fəal mövqeyini təqdim edə bilirdi. Profesor Bağır Bağırov
yazırdı: "Teatrın
gələcəyi naminə
layiqli aktyor nəsli yetişdirmək yaradıcı kollektivin qarşısında bir
problem kimi durur və hazırda da durmaqdadır. Fərəhli haldır ki, teatr özünü
sənətə bağlayan
istedadlı gənclərin
bir qrupunu ətrafında toplamağa
nail ola bilib.
Bu istedadlardan biri də Qurban
Abbasovdur. Böyük ümid
verən yaradıcı
gəncliyin nümayəndəsi
kimi Qurban Abbasov öz yaşlı sənət müəllimlərindən səhnə
sənətinin sirlərini
dərindən öyrənir,
öz üzərində
müstəqil çalışır
və bir aktyor kimi püxtələşir.”
Gəncə Dövlət Dram Teatrında 22 aprel 1980-ci ildə tamaşaya qoyulan M. Şatrovun "İnqilabi etüd” (Tərcümə edən İshaq İbrahimov, quruluşçu rejisor, əməkdar incəsənət xadimi Yusif Bağırov, rəssamı Nodar Qabrindaşvili) iki hisəli pyesində Qurban Abbasovun yaratdığı Lenin obrazı aktyorun yaradıcılıq nailiyyəti olaraq teatr ictimaiyyətinin diqqətini cəlb edə bilirdi. Təsadüfi deyil ki, post-sovet məkanı zamanı Azərbaycan SSR Mədəniyyət Nazirliyinin kollegiyası və Respublika Teatr Cəmiyyətinin Rəyasət Heyəti Leninin anadan olmasının 100 illiyi, Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 35 illiyi, Azərbaycan SSR-nin və Azərbaycan KP-nın yaranmasının 60 illiyi münasibətilə dram teatrlarının respublika müsabiqəsinə yekun vurarkən ən yaxşı yaradıcılıq debütü üzrə birinci mükafatı məhz M. Şatrovun "İnqilabi etüd” pyesinin tamaşasında Lenin rolunun ifaçısı Qurban Abbasova təqdim edib. Ə. Məmmədxanlının "Şərqin səhəri”də Cavanşir bəy, İ. Qasımov və H. Seyidbəylinin "Böyük ürək”də Rüstəm, N. Məmmədlini "Unutmaq istəyirəm”də Əhməd, N. Gəncəlinin "Məhəbbət körpüsü”də Azər, "Səadət yağış deyildi”də Tərlan, Q. Mehdinin "Oxşarlar”da Rəhman Kərimzadə, A. Məmmədovun "Bəraət”də İslam, F. Əlyarbəylinin "Xan qızı”da Haşım bəy və başqa çağdaş Azərbaycan müəlliflərinin müxtəlif janrlı əsərlərinin tamaşalarında həmçinin Q. Zapolskayanın "Xanımın əxlaq dərsi”də Zbışko, M. Kərimin "Aygül diyarı”da Kənar adam, O. İoselianinin "Araba hələ aşmayıb”da Buxuti, M. Qorkinin "Qoca”da Pavel, U. Şekspirin "III Riçard”da IV Eduard, E. Radzinskinin "Sokratla söhbətlər”də Sokrat, D. Valeyevin "Vicdan məhkəməsi”də Qarif kimi tərcümə əsərlərinin tamaşalarında Qurban Abbasovun çıxış etdiyi səhnə personajları hər zaman tamaşaçılar tərəfindən maraqla qarşılanırdı.
Görkəmli teatr və kino aktyoru, xalq
artisti Məmmədrza Şeyxzamanov
aktyor haqqında yazırdı: "Gəncə Dövlət Dram
Teatrının yaşlı nəslə mənsub aktyorları
ilə gənc qüvvələr arasında möhkəm
yaradıcılıq ünsiyyəti vardı. Belə gənc aktyorlar sırasında Qurban
Abbasov xüsusi olaraq diqqəti cəlb etməklə, böyük sənət məktəbindən
hər zaman bəhrələndiyini və inkişaf etdiyini göstərə
bilir. Bu cür inkişaf və
yaxınlıq yaradıcılıq baxımından
etibarlı zəmindir.”
1980-ci illərdə Gəncənin Alimlər
evində təşkil edilən xalq
teatrı ciddi planda
tamaşaların hazırlanmasında böyük
səylər göstərirdi. Məhz bu teatrın uğurlu fəaliyyətində
bədii rəhbər olaraq Qurban Abbasovun fəaliyyəti
diqqət mərkəzində olmağı bacarırdı. Onun fəaliyyəti nəticəsində
Rövşən Musayev, Mehriban
Atayeva, Rövşən Əliyev, Namiq Tahirov, Rauf Həsənov, Arif Qulami, Elnur Məmmədov,
Murad Əliyev, Rəşid
Nağıyev, Rüstəm Abdullayev kimi gənc istedadların peşəkar səhnəyə
bir aktyor olaraq yetişdirilməsində xidmətləri
böyükdür.
Aktyorun səhnə fəaliyyəti yüksək dəyərləndirilərək 24 dekabr 1981-ci ildə Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti fəxri adına layiq görülüb. Qurban Abbasov 5 dekabr 1998-ci ildə Gəncə şəhərində vəfat edib və buradakı yeni Səbiskar qəbiristanlığındakı Fəxri xiyabanında dəfn olunub. Bu gün təəssüf hissi ilə qeyd etmək istəyirəm ki, Qurban Abbasovun vəfatından 21 il ötməsinə baxmayaraq onunla bağlı heç bir dövrü mətbuatda geniş formada yazılar dərc edilmir və ya xatirə verilişləri belə hazırlanmır. Hətta xatirəsinin əbədiləşdirilməsi üçün yaşadığı binanın önündə belə xatirə-baralyef lövhəsi yoxdur. Görəsən böyük bir sənət məktəbi keçən və sözün əsl mənasında özünün möhtəşəm sənət məktəbini yarada bilən bu kimi sənət fəadilərinin unudulmasının və ya unudulmağa məhkum olunmasının əsas səbəbi nədir?
Bəlkə də elə biz, özümüzük!
Anar Burcəliyev,
Teatrşünas
Ədalət 2019.- 10 sentyabr.- S.8.