Faiq QİSMƏTOĞLU

HƏR SAZ ÇALAN AŞIQDIRMI?!

... İndi kimə selbə atırsan ya gedir "aşığa” dəyir, ya gedir "müğənniyə” dəyir, ya da gedir "jurnalistə” dəyir. Bu sözləri dırnaq arasına ona görə alırıq ki, hər yerindən duran, hər əlinə saz alan, hər əli qələm tutan, hər mikrafon götürən özünü aşıq, müğənni, jurnalist adlandırır. Hansı ki, bu üç sənətin hər biri çox müqəddəs, çox da tarixi bir peşədir. Yəni hər üçü uzun illərin sınağından, süzgəcindən keçib bu günümüzə gəlib çatıb...

Deyirlər ki, biz Koroğlunun, Qaçaq Nəbinin, Cavanşirin, Sultan bəyin, Pənahəli xanın nəvələriyik. Amma dərinə gedəndə məlum olur ki, biz öz fərsiz və bacarıqsız əməllərimizlə o böyük şəxslərin adına ləkə gətiririk. Yəni o böyük şəxslər bu vətənin, bu torpağın, bu millətin yolunda canlarını, qanlarını fəda eləyiblər. Bəs biz nə eləmişik? Bizsə o kişilərlə qürrələnərək zaman-zaman torpaqlarımızı, ormanalrımızı, dağlarımızı yadellilərə peşkəş eləmişik. Və indi də deyirik bu böyük kişilərin nəvələriyik. Biz ən yaxşı halda torpağı itirdiyimizə və o yurdu, o eli yaddan çıxardığımıza görə, Keçəl Həmzənin nəvəsi ola bilərik. Bu heç kəsin xətrinə dəyməsin. Xətrinə dəysə də, su içsin...

... Hansı televiziya kanalını açırsan vur-çatlasın, çal- oynasındı! Elə bil televiziya kanalları bu xalqın, bu millətin düşmənidi. Yəni kanallar ona çalışır ki, millət, xalq o itirilən torpaqları yada salmasın, unutsun və birdəfəlik əlini çəksin. Onsuz da biz unutqan millətik. Bu təbliğatı da aparanda oluruq lap yekə bir unutqan. Biz kef eləyirik, adını çəkdiyim o qəhrəmanların isə goru çatlayır...

İndi qayıdaq sazın, sözün və musiqinin üstünə. Koroğlunun sazı milləti cəngiyə, döyüşə, vuruşa səsləyir. İndikilərin isə çaldığı havalar bu millətin, bu xalqın başının altına yastıq qoyur və şirin yuxuya aparır. Axı bizim millətin də yatmaqdan çox xoşu gəlir. Yumuşaq yastıq ola və bir də gözəl hava! Yat ki, yatasan! Və bu yuxudan kimdi oyanan? Oyananda görəcək ki, nə vardısa, onu da əlindən alıblar, salıblar çöllərə...

"Dədə Qorqud” dastanında saza müqəddəs varlıq kimi dəyər verilir. Bir səhnə var və həmin səhnə Anarın ssenarisi ilə çəkilmiş "Dədə Qorqud” filmində də canlanır. Qazan xanla Oğuz savaşa başlamaq istəyir. Dədə Qorqud əlində Qopuz onun qarşısına qaçır, bunun qarşısına qaçır. Qopuzu onlara göstərib deyir ki, sizi and verirəm bu müqəddəs Qopuza, qardaş qırğınını saxlayın! Onlar da qardaş qırğınını saxlamır, bir-birinı qılınc çəkir və axırda məhv olurlar. Və bizim qılıncımız çox vaxt düşməni kəsmək əvəzinə, özümüzü kəsib doğrayır. Böyük Bəxtiyar Vahabzadə də "Özümüzü kəsən qılınc” adlı bir pyes də yazmışdı. Və bu qılınc bu gün də özümüzü kəsməkdə davam eləyir.

Saz bizim ən qədim alətimizdi. Və saz həm də Azərbaycan xalqının ruhu, qəlbi, ürəyi deməkdi. Birindən soruşursan ki, nə təhərsən? O da deyir ki, saz kimiyəm. Yəni sağ-salamatam. Tay demir ey tar kimiyəm, gitara kimiyəm, nə bilim qarmon kimiyəm. Amma biz bu gün sazın başına elə bir oyun açırıq ki, o sazın dədəsinin toyu yadına düşür.

Aşıq ayrı şeydi, müğənni ayrı şeydi, ifaçı da ayrı şeydi. Bir çox əlinə saz götürənlər bu qədim sənəti və ustad aşıqları nüfuzdan və gözdən salıblar. Hansı ki, onlar elə də istedadsız adam deyillər. Məsələn, Aşıq Telli, Aşıq Mübariz, Aşıq Zülfiyyə gözəl saz çalırlar. Amma onlara heç cürə aşıq demək olmaz. Ən azından ona görə ki, hər üç şəxs saz ifaçısıdır və müğənnilik eləyirlər. Mübariz virtuoz saz ifaçısıdı. Sazı çox qəşəng çalır. Hətta bəziləri deyirlər ki, niyə o, sazı boyununda çalır, atıb-tutur və sazla akrobatik hərəkətlər eləyir. Qoy eləsin! Bu kişi də sazı belə çalır da. Qoy Aşıq Telli də nə qədər istəyir oxusun, qoy Aşıq Zülfiyyə də bütün kanallarda saz çalsın. Öz işləridir. Amma vallah, onlar aşıq deyillər. Bayaq dedik axı, hər üçü saz ifaçısıdır və müğənnilik eləyir. Allah işlərini avand eləsin. Özünə hörmət eləyən aşıq bir gündə iki-üç dəfə televiziya kanallarına getməz.

Aşığa yalvararlar, yaxararlar, bundan sonra hansısa kanala gedər. Amma camaatın bu hər üç aşığı, hər üç saz ifaçısını televizorda görməkdən gözləri mazol olub. Onu yaxşı bilirik, onlar toy üçün bu addımı atırlar. Çünki zarafat deyil, heç bir özəl kanal kiminsə qara qaşına, qara gözünə aşıq deyil. Ora para ödəməsən, o kanal səni heç vaxt efirə dəvət eləməz. İstedadlı xanəndələr, müğənnilər var ki, heç ildə bir-iki dəfə efirə çağırılmır. Amma səsi və istedadı olmayan "müğənnilər” və "aşıqlar” o kanal sənin, bu kanal mənim deyib gündə birində görünürlər.

Bayaq dedik axı, aşıq sənəti çox müqəddəs, çox ulu bir sənətdi. Aşıq dastan bilməlidi, nağıl danışmalıdı, bayatı, qoşma, təcnis, dodaqdəyməz, dildönməz şeirlər deməlidir. Və bir də aşığın öz geyimi (yəni klassik geyim nəzərdə tutulur) olmalıdır. Üstəlik də o aşıqdırsa, meydanda (istər toyxana olsun, istərsə də səhnə) orda deyişməyi, tərəf müqabilini sözlə bağlamağı bacarmalıdır. Biz bu gün belə aşıqları görmürük. Biz o aşıqları görürük ki, "toy tutmaq” üçün efirlərdə dəridən-qabıqdan çıxırlar.

Aşıq deyəndə yadımıza Aşıq Alı düşür, Aşıq Ələsgər düşür, Aşıq Abbas Tufarqanlı düşür, Aşıq Şəmşir düşür, Sarı Aşıq düşür, Aşıq Şakir düşür, Aşıq Pənah düşür, Aşıq Ədalət düşür və ən nəhayət Aşıq Əhliman düşür. Bu böyük kişilər böyük aşıq məktəbi yaradıblar. Ancaq bu böyük aşıq məktəbini bu gün televiziyalar və "aşıqlar” elə günə qoyub ki, adam bilmir keçmişə boylansın, yoxsa bu günkü vəziyyətə görə dəsmal götürüb ağlasın.

Bu gün elə çox işimiz dəsmal götürüb ağlamalıdı. Dəsmal götürüb ağlamalıdı ki, istedadlı adamlar qalıb həyatın dibində, istedadsızlar və savadsızlar meydan sulayır... Dəsmal götürüb ağlamalıdır ki, aparıb dəvəni eşşəyin quyruğuna bağlayırlar... Dəsmal götürüb ağlamalıdır ki, üç dəfə həccə gedib, qayıdıb yenə onun-bunun haqqını basıb yeyir... Çox şey yazaram, amma tay yazmıram...

Bax, belə! Bu şənbə də ürəyimi belə boşaltdım. Sözüm odur ki, xalqın min illərdən bəri qoruyub saxladığı saza, sözə, musiqiyə və müğənniliyə belə ucuz yanaşmaq olmaz! Saz və söz heç kimin dədəsindən qalmayıb. Saz və söz bu millətin min illik tarixidi. Onu da qorumaq hamının işidi. Kimsə pul qazanmaq istəyirsə, halal xoşu olsun, qazansın!

Sazı qalxan kimi qabağa verib "aşığam” deyərək sazın və millətin ruhunu ləkələməsin. Saz və bu millət əbədidir. Saz varsa, millət də var, millət varsa, saz da var. Və hər yerindən durub saz çalan da aşıq deyil. Bəlkə aşıqdı, siz deyin?!

Ədalət 2019.- 14 sentyabr.- S.6.