Qəlb (esse)

"Ürək dövləti qurdum”

Ş.Təbrizi

"Dahi ağıl qarşısında baş əyirəm,dahi ürək(qəlb)qarşısında diz çökürəm” V.Höte

"Hər yurdsuz yetimin yanma halına,

Açıqdır üzünə onun qapılar.

Amma ürəyindən yetim qalana ,

Çətin ki,bir sirdaş,həmdəm tapıla.”

N.Barataşvili.

İnsanın da, heyvanın da, ağacın da, daşın da, otun da,suyun da, gülün də,tikanın da...qəlbi var!

Allahın müqəddəs kitabı olan "Quran”ın da!

36-cı surə-("Yasin”) "Quran”ın qəlbi hesab olunur.Və "Quran”Qədr gecəsi Löfhü -Məhfuzdan Peyğəmbərimizin qəlbinə endirilmişdir.”De ki,Cəbrailə düşmən kəsilən düşməndir Allaha...Quranı Allahın izniylə sənin qəlbinə O, göndərmişdir” ("Bəqərə” surəsi,97-ci ayə)”.

Bəlkə bu səbəbdəndir ki,ən böyük və dahiyanə əsərlər (kitablar)N.F.Qısakürəyin təbirincə desək ,”Qəlb mürəkkəbi ilə yazılan diləklərdir”.

Rəbbim,Rəbbim, uca Rəbb,aləmlərin Rəbbi sən,

Sənə yönəlsin deyə,icad etdin qəlbi sən!

Demək , insanı Allaha yönəldən qəlbidir.

Və heç kim unutmasın gərək ki,”Möminin qəlbidir...Allahın evi .”(Nəsimi).

Sufilərə görə,iman yeri olan qəlb nurani bir cövhərdir.Qəlb tanrının təcəlli yeri olduğundan qutsaldır,müqəddəsdir.Odur ki,”İnsanın özü ilə qəlbi arasında durur Allah”.("Ənfal”surəsi 24-cü ayə).Nəfslə qəlb heç vaxt bir- birylə yola getmir. Hər dəfə bir-birini günahkar çıxarırlar.O,bunu qınayır,bu onu .Dalaşırlar.

Yaxşı ki,Allah var!

Bunların bir-birini tükətməsinə,məhv etməsinə imkan vermir.

"Xaçı da,xristianları da dönə-dönə öyrənmişəm.O,xaçda yox idi.

Hindu məbədinə,qədim Paqodaya getdim.Onların da heç birində Ondan əsər-əlamət belə yoxdur.

Heratın zirvəsinə qalxıb Qəndəhara sarı baxdım.O,nə zirvələrdə idi,nə də ovalıqlarda.

Cəsarətlə Qaf dağının başına qalxdım.Orada ancaq Anqa quşunun yuvası var idi.

Məkkənin Kəbəsinə getdim.

Orada da yox idi.

Onu müdrik İbn Sinadan soruşdum.O,İbn Sinanın dərrakəsi xaricində idi.

Qəlbimin içinə nəzər saldım.

Onu o yerdə,öz yerində gördüm.

O,başqa yerdə deyildi”.(C.Rumi)

Bu haqda daha etibarlı mənbə Məhəmməd peyğəmbərin verdiyi xəbər idi:”Allah insanın qəlbindədir.”

İusus Xristos da bu fikirdə olub:”Tanrı ürəyində deyilsə onu nə Yer üzərində, nə də kilsədə arama”.

Bu fikirlər ən yaxşı təsdiqini bir hədisdə tapmışdır.”Allah yaratdığı 18 min aləmə sığmadı,ancaq bir möminin qəlbinə sığdı”.

Doğrudan da belə götürdükdə insanın varlığında qəlbdən gözəl nə var ki!

"İnsan öz çərçivəsində qəlbinin cəmidir”deyən Emerson bu baxımdan çox haqlıdır.

Qədim türklərdə tanrıça Psixeya kəpənək qanadlı təsvir edilib.Psixa –qəlb deməkdir.

Haqqa yetməyin 3 yolu var:

1.Eynəl-yəqin-göz yolu,

2.Elmül-yəqin-elm yolu ,

3.Həqqül-yəqin –qəlb yolu.

"Ən böyük nemət qəlbin saflığıdır.Ona görə də”çalış öz qəlbini saflaşdırmağa!”(Nizami)

Platon qəlbi gözəl insanı insanların ən gözəli sayırmış.Ömürdən ən əsas məqsəd nədir?!Quranda deyildiyi kimi,Axirətə arınmış bir qəlblə getmək.

İmam Qəzali də ən böyük nemətin və əməlin qəlb olduğunu vurğulayır və oğluna yazdığı məktubda deyirdi ki:”Allahın rəsulu deyib:”Həqiqətən də Allah sizin qəlblərinizə və niyyətlərinizə baxır.”

Şah İsmaylın ulu babası Şeyx Səfiəddin Kəbəyə ziyarətə gedənləri əvvəlcə "Qəlb Kəbəsi”ni ziyarət etməyə çağırırdı:”Səfaya çatdınsa ey səfi,Mərvəyə getmə,Çünki, hər şey qəlb Kəbəsinin ətrafında təvaf ədər”

...Orucluq dövrüydü.Geridə " TRT-1” –də hələ 15 proqram vardı. Aparıcı qarşısındakı din xadimindən sordu:

-Xocam,bu dövrdə insanlara nəyi demək istərdiniz?

Dedi:

-İnsanlara qəlbi olduğunu xatırlatmaq istərdim.

...Öyrənməyə və düşünməyə dəyər, ey insan!

Allah qəlbinə Məscidi –Aksa dedi...

İsa Məsih də xoşbəxtliyi təmiz və saf qəlbli olmaqda görürdü.Əminliklə söyləyirdi :”Təmiz qəlblilər xoşbəxtdilər...Onlar Allahı görəcəklər..”

Xristian peyğəmbərinə görə, insanın ən böyük qazancı da qəlbidir.O,xəbərdarlıq edirdi:”Bütün dünyanı qazana-qazana qəlbini itirəcəksənsə sənin qazancın nə olacaq?!”

Sufilikdə Masiva yoxdur. (Allahdan başqa olanlara qəlbdə yer ayrılmır) ”Fəqr mərtəbəsi”deyilən bir məqam var. Allahdan başqa hər şeyi qəlbdən çıxarıb atmaq, onunla olmaq məqamına çatmaq Fəqr mərtəbəsi adlanır və bu mərtəbədə (məqamda)qəlb istədiyi hüzuru tapır.

Doğru deyirlər ki, Allahı unudana Allah onun özünü unutdurur.Allahı anmaqla qəlb (lər) hüzur bulur.Haqq nuruna yetişənin qəlb gözü açılır.Allahın nuru qəlb gözü ilə görünür.

Meracda Məhəmməd peyğəmbər Allaha qəlbinin gözüylə gördü.”Nəcm”surəsində bu haqda deyilib:”Qəlb gördüyünü yalanlamadı. " Sübuta ehtiyac yoxdu ki, Allah eşqi, Allahı görə bilmək, onu hiss edə bilmək ağlın dərk edəcəyi bir şey deyil. O ancaq qəlb ilə hiss edilə bilər:

Sordum sarı çiçəkdən,

Boynun niyə əyridir?

Çiçək dedi, ey dərviş,

Qəlbim haqqa doğrudur. (Y. İmrə)

Bu fikrin təsdiqinə Hüseyn Caviddə də də rast gəlmək mümkündür:

Kim ki, Allahı istər görmək,

Arasın qəlbi-tabnakında!

...Qədim misirlilərin inancına görə ürək şüurun, həyatın mərkəzi idi. Dünyasını dəyişən birini mumiyalayan zaman bütün daxili üzvləri çıxarılsa da ürək yerində saxlanılırdı.

M.Füzulinin "Səhhət və Mərəz əsərində deyilir ki, " Ruh” Ciyər mülkünü layiqincə gəzdikdən sonra oradan Ürək şəhərinə keçdi... Ürək şəhəri Ruhun xoşuna gəldi, onu özünə paytaxt seçdi”.

... Ürəyin mərkəzində bir qara nöqtə var. Türklər ona süveyda deyirlər.Qəlbdəki gizli bir günahı ifadə edir.Həmçinin qəlbdəki bəsirət və müdriklik yeri deməkdir.

Misirlilərə məxsus "Ölülər kitabı”nda ölmüş insanların ürəyinin tərəzidə çəkilməsinə dair rəsmlər var. Tərəzinin bir gözünə ürək, digər gözünə isə Tanrı Maatın qələmi qoyulur. Əgər ürək, ruh-tanrıça ağır gələrdisə o adam günahı üzündən cənnətə düşəmməzdi.

...Ürək sözü yürümək sözündən yaranıb.Çünki dayanmadan hərəkətdədir.

Tanrıyla iblis arasında mübarizə gedir. F.M.Dostoyevskiyə görə gedən mübarizənin əsas meydanı insan qəlbi imiş.

"Biz qarşılıqlı demonizmlə məşğuluq.Bir-birimizə şeytanlıq edirik.Biz qəlbimizi bağlamağa başlamışıq” Məşhur rus şairi Y. Yevtuşenko da belə düşünürmüş.

Həzrət Əlinin fikrincə insanın damarlarından birindən bir parça ət asılıb ki, bu orda olan ən heyrətləndirici şeydir, yəni qəlbdir.

Yumruq boyda bir şey olasan, amma bu boyda möcüzələrlə dolu olasan, aşıb-daşasan...

Pifaqor insanları insan qəlbini dərk etməyə çağırırdı: "Allahın varlığı haqqında qoy kahinlər fikirləşsinlər, sən insan qəlbinin dərkiylə məşğul ol!”

Təəssüf ki, bizi çox vaxt bizləri qəlbin dərki yox, mal-mülk, var-dövlət daha çox məşğul edir. Maddiyyatla, bədənlə bağlı işlər daha çox alır vaxtımızı.

Və aldanırıq, yaman aldanırıq! Az qala unuduruq ki, Allahın yaratdıqlarından istədiyi Qəlbnən, Ruhnan bağlı məsələlərdir.

Hər kəs öz hesabını götürsün.” Ölümünə bircə həftə qaldığını bilsən belə, qəlbin öyrənilməsi ilə məşğul ol, ruhunu saflaşdırmaqda davam et” söyləyən İmam Qəzali də Allah Rəsulunun bir fikrini oğluna yazdığı məktubda bir düstur olaraq təqdim edib:

"Həqiqətən də Allah sizlərin görünüşünüzə baxmır...qəlblərinizə baxır.” Hətta bir fikir də mövcuddur ki, "Allah möminin qəlbinə gündə 360 dəfə nəzər edir.”

Ən ağır xəstəlik qəlb xəstəliyi hesab olunur.”Mübahisəyə səbəb qəlb xəstəliyidir.Ona cavab müalicənin başlanğıcıdır.”

İmam Qəzali həmişə olduğu kimi yenə də düz deyir...

Yalnız onun sözlərinə qüvvət olaraq bunu əlavə edə bilərik:

İnamsızlığa, imansızlığa səbəb də qəlb xəstəliyidir!

Çünki iman qəlblə bağlı məsələdir.

Qəlbi olanın imanı var,

İmanı olanın qəlbi var.

"İman dillə deyilən sözdü, deyilənin təsdiqi qəlblə və ətraf əzalalarla yerinə yetirilənlərdi.”

Yenə də düz deyir İmam Qəzali, ruhu şad olsun!

Bir sözlə, qəlb möhürdür.İnsanın imanı qəlblə, bu möhürlə təsdiq olunur.

Mömin qul qəlbi olandır. Pakistan şairi M.İqbal yazır ki,” Mömin qul Allahın ayələrindəndir!”

L.Tolstoy yaşamağın mənasanı qəlb üçün, Allah üçün yaşamaqda görürdü, "Anna Karenina” əsərində yazırdı:” Qəlb üçün, Allah üçün yaşamalıyıq, qarın üçün yox!..

Övliyalar içində elələri var ki, onlara "Övliyaların qütbü” deyilir. Aləmlərin də, insanların da (bütövlükdə cansız və canlıların da ) qütbü var.. Qəlbdir!

Qəlb o vaxt dəyərli olur ki, Allah evi olsun, Allah eşqiylə dolu olsun, Allah eşqiylə çırpınsın. C.Rumi bu məqamı daha gözəl şərhni vermişdir: "Qəlb eşqə düşməsə Qiyamət günü Allahın mühakiməsindən üzü ağ çıxa bilməz.”

Şəms Təbrizi qəlbin qüdrətinə və müqəddəsliyinə inanmayanları kafir və yolunu azmışlar adlandırmışdır..”Mənə Allah Elçisi Həzrəti Peyğəmbərin kitabı fayda verməz, mənə əvvəlcə Allahın öz kitabı (qəlb ) lazımdır.”

Ş.Təbrizi bununla kifayətlənmir, əlavə edirdi ki, ona hər qəlb lazım deyil, ona Ərş deyilən məqam gərəkdir.. "O Ərş deyilən məqam isə Həzrəti Məhəmmədin qəlbidir.”

...Möminlər Kəbənin ətrafında halqalanıb səcdə edərlər.Kəbəni bir anlığa ortadan qaldırmaq mümkün olsa , nə görünər? Bunlar bir-birlərinəmi səcdə edirlərmiş ki?!

Yox! Onlar öz qəlblərinə (könüllərinə ) səcdə etmiş olarlar?!

... Məlumdur ki, peyğəmbərimiz hələ uşaqkən üzərində Allah nəzərinin olduğu dönə-dönə aşkar olmuşdur.

(Məsələn, bir dəfə uşaqlarla qoyun-quzu otararkən ağ geyimli mələklər tərəfindən sinəsinin yarılması və qəlbinin çıxarılıb qarla yuyulması və s.)

Quranda peyğəmbərimizin qəlbinə nəzər edildiyinin daha bir nümunəsi: " Biz sənin qəlbini açıb genişləndirmədikmi?”

80 yaşlı Əyyub peyğəmbər imtahana çəkildi.Birdən-birə 10 oğlunu qeyb etdi.Var-dövləti puç oldu. Canını yaralar bürüdü.18 gün ərzində yaralarındakı qurdlar o qədər artdı ki, dilinə və qəlbinə də zərər vurmağa başladılar.

İndiyi qədər dözüb dinməsə də, amma indi dindi, deməyə məcbur oldu:

-Allahım, bu qurdlara əmr etdi ki, dilimə və qəlbimə dəymsinlər.Çünki səni dilimlə zikr edir, qəlbimlə təsdiq edirəm.

Bundan sonra qurdlar yoxa çıxdılar... Bax, əsl imanlı insan, əsl qəlb belə olar! Əsl Qəlb uğura çıxan yaxşı adam kimidir. Livanlı filosof-yazıçı C.X.Cübram tövsiyə edib ki, " Heç vaxt deməyin: " Mən qəlbimin yolunu tapmışam” Deyin: "Yoluma çıxan qəlbimə rast gəlmişəm.”

Burdan çıxan nəticə nədir?

Allahı sevənin baxtına, uğuruna ilk olaraq Allah hər kəsin öz qəlbini çıxarar!

Qəlb ən böyük Uğur, Qələbə rəmzidir!

Səni heç kim məğlub edə bilməz, öz qəlbin məğlub etməsə!

N.Hikmət sevgilisinə yazdığı bir məktubda bundan söhbət açır: "Bəlkə başların çarpışdığı vaxt mən qalib gəldim. Fəqət qəlblərin çarpışdığı vaxt daima məğlub olan mənəm.”

Mövlana qəlblə bağlı buraxılmış səhvləri ən bağışlanılmaz səhv sayırdı.

"Özünü bilən və qəlbini hər zaman səhvlərdən qoruyan İnsanın qulu” olmağa hazırdı...

Qəlblə yaşamaq, yaratmaq azdı. Qəlbi qorumaq lazımdır.

Yoxsa Məhşər başlayar.

"Bir məmləkətin faciəsi ən seçkin övladlarının beynini və qəlbini itlərə peşkeş etməkdir” xəbərdarlığını edən Cəmil Mericin qəlbinə eşq olsun!

M.Şəbüstəri qəlb elminə söykənən elmlə "Allahı bilib tapmağın mümkün olduğu qənaitinə gəlmişdi.”

Həllac Mənsur gizli kainat sirlərinə, xalqın dilə gətirə bilmədiyi,yalnız qəlbinin dərinliklərində gizlətdiyi ən şübhəli həqiqətlərə toxunduğuna görə insanlar ona”Qəlb sirlərinin Həllacı "deyərmişlər”.

Vaxtilə yazdığım bir şeirim belə bitirdi:

Qəlbim məndən qabaq gəlib dünyaya,

Ayaq altdan götürməyə gəlmişəm.

Malik Dinar deyir:

" Bir dəfə mən İmam Həsəndən bu dünyanın əzabı nədir?deyə soruşdum.

O:”Qəlbin məhvi!”-dedi.

-Qəlbin məhvi nə deməkdir?

-Bu dünyaya olan sevgi.

Deməli,qəlb deyilən şey yalnız ona (Allaha) olan sevgiylə dolu olmalıdır.

Həzrət Əlinin qəlbi yaralı bir qəlbdi.

Nədən ki?

Qoy bunu özündən öyrənək.

"Kişi paltarı geymiş,arvad xislətli adamlar,mən sizi hardan gördüm?

Niyə yaraladınız mənim qəlbimi?!”

...Bir kor bir qaranlıq gecədə səhəngi doldurub yol ilə əlində bir çıraq gedirdi. Birisi ona rast gəlib dedi ki, ey kor, sənə gecə və gündüz birdir, bu çıraq nə lazımdır?

Dedi ki, sənin kimi kordil (qəlbi qarə) mənim sənəgimi görsün, sındırmasın...

P.S Nazlı-qozlu bir xanım bir biqeyrət oğlanın ağlını yoxlamaq qərarına gəldi.Şərt qoydu:”Get, ananın ürəyini çıxart, mənə gətir, onda sənə gedərəm.”

Bu biqeyrət də dərhal onun dediyini edib, əlində anasının ürəyi buğlana-buğlana qaça-qaça geri qayıdanda birdən büdrədi, yıxıldı. Heç kim qolundan tutub qaldırmadı.

Hoyuna yenə anasının ürəyi çatdı, ofuldandı! "can oğul, haran ağrıdı,bərk yıxılmadın ki?”

Son vaxtlar bəşərin getdikcə pisləşən halını düşünərkən yadıma öz cəllad övladının əliylə qəsd edilib sinəsindən çıxarılmış o ana ürəyi düşdü. Yer kürəsi özü də bir anadır. Bir para cəlladların, biqeyrətlərin əlində qalıb.Hansı biqeyrətsə onun da ürəyinin köksündən çıxarıb elə bil beş-on qəpiyə satmaq üçün kiminsə (lap elə hansı fahişəninsə! )yanına tələsir.O da büdrəyir, yıxılır.

Onun da halına yenə ana ürəyi ofuldanır:

-"Can bala, haran ağrıdı?!”

Ey insanlar! Mən sizi bilmirəm, xəcalətimdən başımı soxmağa yer axtarıram. Tapmıram!

Amandı,qoymayın anamızın (Yer Kürəsinin!) yox, qəlbin (qəlbimizin!) axırına çıxdılar?!

Barat Yüsal

Ədalət.- 2020.- 20 iyun.- S.9.