DARIXAN ADAM...
Çox ağır, uzun və
darıxdırıcı səfər
oldu. İlk dəfəydi ki, Vətəndən
təxminən iki ay ayrı
düşdüm. Düzdür, getdiyim yer də Vətən
sayılırdı, amma doğulduğum, uşaq vaxtı
torpağını yediyim, qız dalınca
düşdüyüm,
döyüb-döyüldüyüm
Vətən deyildi. Ömrümdə qibləmiz olan
Bakı üçün bir belə
darıxmamışdım. Dostlarım üçün
darıxmışdım, Bakının tıxacları
üçün darıxmışdım. Tıxaclarda qalanda
buna səbəb olan şəxsləri söymək
üçün darıxmışdım.
Deyirlər bir ara Məhəmməd Hadi orduda
mollalıq edirmiş. Bir əsgər şəhid olur, Şairi çağırırlar ki, gəlsin
cənazə namazı qılsın. Şair gəlib
görür ki, cənazəni
üzü qibləyə, yəni Məkkəyə tərəf qoyublar.
Deyir:
- Çevirin üzünü Bakıya, bunun qibləsi
Bakıdır.
Cənazənin
üzünü Bakıya çevirtdirir və deyir ki, bu
heç sağlığında
ərəb dilini bilmirdi və başlayır
«İnsanlığın tarixi
faciəsi» poemasını oxumağa.
Bilmirəm Məhəmməd Hadinin
üzünü hansı qibləyə doğru basdırıblar,
çünki şairin heç
məzarı da yoxdu. Bircə onu bilirəm ki, Gəncədə
dəfn olunub.
İndi mən də qibləmiz Bakı
üçün darıxırdım. Ümumiyyətlə, mən
darıxan adamam. Bakıda olanda da Ağdam üçün,
Qarabağ üçün darıxıram. Hələ tələbəlik
illərindən ən azı ayda üç-dörd dəfə
Qarabağa gedər, Qarabağın bütün rayonlarını gəzər, sonuncu duracağım
isə Ağdam olardı.
Beş il universitetdə oxudum, heç vaxt şənbə
günləri dərsdə olmadım. Beşinci gün
qatarla Ağdama gedər, bazar
günü isə Bakıya qayıdardım.
Atam da mənimlə məzələnərdi:
- Ay bala, hər gün
Ağdamdan Bakıya iki təyyarə uçur, biri səhər, biri
axşam. Elə səhər otur
təyyarəyə uç Bakıya, dərsdən də çıxanda axşam qayıt geri. Kirayə
pullarından ucuz çıxar.
Dünyanın böyük şəhərlərini gəzmişəm.
Nyu-Yorkdan, Vaşinqtondan tutmuş, Milanından,
Varşavasına qədər. Səliqəli şəhərlərdi,
amma bu şəhərlərdə də darıxmışam.
Amerikada bir ay oldum, deyirdim nə vaxt
qayıdacağıq Bakıya. Dostlar da deyirdi ki, nə var Bakıda.
Deyirdim:
- Bakıda Bakı var.
Avropa şəhərlərində ən çox
görmək istədiyim yerlər kilsələr və muzeylərdi. Hər bir
kilsəyə girərdim, şam yandırardım,
İsanın çarmıxa
çəkilmiş heykəlinin önündə də bir «Fatihə»
surəsi verib dua oxuyardım.
Kənardan baxanlar da təəccüblənərdi.
Bizim üçün, yəni biz azərbaycanlılar
üçün kilsə də, sinaqoq da, məscid də müqəddəsdir, Allah evidir. Bir
sözlə, biz erməni
deyilik.
Deyirlər
dünyanın yeddi
möcüzəsi var, mənim
üçün isə dünyanın səkkizinci möcüzəsi və
möcüzələri Milanda, Praqada
gördüyüm kilsələrdi. Təxminən 300 ilə,
bəlkə də 400 ilə tikilmiş, hər
daşı bir zərgər
işi olan bu kilsələri
insan necə tikib, bax, möcüzə budur. Məni təəccübləndirən yalnız bu kilsələrin tikilişi olub, bu böyük şəhərlərdə məni təəccübləndirən başqa bir şey olmayıb.
Bir-birinin içinə
girmiş hündür, şüşə binalar. Nyu-Yorkda bir
oteldə qalırdıq,
yadımdan çıxıb, deyəsən 80-ci mərtəbə
idi, səhər nə günəş
görünürdü, nə də
axşam ay.
Ostap Benderin maraqlı
bir ifadəsi var: «Eto ne Rio de Janeyro».
İndi Avropada gözəl
dərələr, dağlar, qayalar
görəndə mən də
Ostap Bender kimi deyirdim: «Yox, bura Kəlbəcər deyil!»
Şəhərlər
gözəl ola bilər. Mənim üçün şəhərlərin
gözəlliyi orda yaşayan
insanlardı, şəhərlərin istiliyidi, söhbət hava istiliyindən getmir, insanların istiliyindən gedir. Bu böyük
şəhərlərdə
heç vaxt bu istiliyi hiss etməmişəm, bircə
İstanbuldan başqa.
Bakıda soyuq olanda da mənim üçün həmişə istidir. Bu, adamların
doğmalığı, istiliyidir.
Bu böyük şəhərlərin
heç biri Bakı qədər gözəl deyil, Ağdam qədər heç gözəl deyil.
Mənim üçün bugünki Ağdamın
xarabalığı Avropanın bütün şəhərlərindən
gözəldi.
80-ci illərdə şair Məmməd Aslanın
Türkiyədən bir dostu gəlmişdi, təxminən bir ay
qonağı oldu. Bizə də gətirmişdi Məmməd Aslan onu. Bizə deyəndə,
Məmməd Arazgilə.
Şairi ziyarət edən
türk arkadaş bir qədər əsəbi halda dedi:
- Məmməd Aslan bir aydı məni Azərbaycanı gəzdirir, day bulaq qalmayıb, meşə qalmayıb,
dərə-təpə
qalmayıb, çiçək qalmayıb, gül
qalmayıb mənə iylətməmiş. Deyirəm Məmməd,
bu daşdan, bu çiçəkdən, bu bulaqdan Türkiyədə də var, məni insanlarla
tanış elə,
insanları göstər.
Mən insanlarla
tanıyım Azərbaycanı.
İndi Avropadakı dağları, dərələri
gəzmişəm, çiçəkləri, gülləri
görmüşəm, hətta göllərində də
çimmişəm, amma Bakıdakı, Ağdamdakı insanları görməmişəm.
Hüseyn Kürdoğlu yazır:
Yenə də baş çəkim Ağdama gərək,
Qarqarın suları Ağdama gərək
Bu yerin qədrini bilməyənlərin
Qara gözlərinə ağ dama gərək.
Mənim də, ağdamlıların da, bütün
qarabağlıların da gözlərinə ağ
dammışdı. Ali Baş Komandan
İlham Əliyevin sərkərdəliyi, şəhid və
qazilərimizin qəhrəmanlığı nəticəsində
gözlərimizə dammış ağ silindi.
Yeri gəlmişkən, mən 30 ildi demək olar ki, həmişə
Ağdamı yuxumda
görürdüm, amma dağılmış deyil, qəşəng
və gözəl bir şəhəri görürdüm.
İndi Möhtərəm Prezident İlham Əliyev mənim
yuxuda gördüyüm o gözəl Ağdamı yenidən tikir. Mən əvvəllər
də yazmışam, yenə də
yazıram, yeni tikilən Ağdam həmişəkindən
çox gözəl olacaq, çox isti olacaq. Çünki binalara qoyulan hər daşa sevinc göz
yaşlarımızı da qoyacağıq. Və o binalar çiçəkləyəcək.
Gözünüzün önünə gətirin,
bütün binaları çiçəyə
bürünmüş Ağdam.
Oxucu, bağışla, mən bu yazını fikirləşib yazmıram, vəhylə yazıram,
ürəyimə nə gəlir onu yazıram. Ona görə mətləbdən çox uzaqlaşıram.
İndi Bakıdan, gözəlim Bakıdan, qibləm Bakıdan, gözəlim Ağdamdan, qibləm Ağdamdan iki
min kilometr uzaqdayam. Atamın mənlə məzələndiyi kimi, axşam Bakıya uçub səhər Ankaraya qayıtmağa nə gücüm vardı, nə də
pulum çatardı. Ankara nə qədər doğma
şəhər olsa da Bakı üçün,
xüsusilə də nəvələrim üçün it kimi
darıxırdım.
Bir səhər yuxudan
duranda özümdən asılı
olmayaraq yerimdə sakitcə
ağlayırdım. Xanımım
hiss etdi, dedi, niyə ağlayırsan? Dedim ki, çəpişlər yadıma düşüb.
Nəvələrimə «çəpişlər» deyirəm.
Xəstəxana şəhər mərkəzindən təxminən 40-50 kilometr məsafədə idi.
Deyək ki, təxminən Mərdəkan.
Xəstəxananın aurası məni daha çox
sıxırdı. Burdakı insanların heç birinin gözü
gülmürdü, bircə həkimlərin, tibbi personalın
baxışları mülayim
idi, ümidverici idi, zarafatlarından da qalmırdılar.
Məni daha çox sıxan körpə uşaqlar idi. Müalicəsi mümkün olmayan bu xəstəliyə tutulmuş uşaqların
günahları nə idi, Allah? Allahım, sən çox adilsən,
özümü demirəm, təki
bu körpələrin valideynlərinin səndən ümidi
kəsilməsin.
Bir azərbaycanlı ailə vardı, 8-9
yaşlarında qızları əməliyyatdan uğurlu
çıxdı. O ata-ananın gözlərindəki sevinci görsəydiniz.
Atasını bağrıma basıb təbrik etdim. Bəlkə
mən onlardan da çox
sevinirdim.
Xəstəxananın girəcəyində bir şəffaf
qutu qoymuşdular. Ürəyi istəyənlər burda yatan
uşaqlara kömək məqsədilə
həmin qutuya pul atırdılar. Baxıram, iki yüz lirə atan var, hətta yüz dollar atan var, beş-on lirə atanlar da
var, hər kəs imkanı daxilində. Mən də hər dəfə xəstəxanaya
girəndə mütləq o qutuya imkanım daxilində pul
atardım.
Xəstəxananın aurası məni
sıxdığından orda
qalmaq istəmədim, üzbəüz bir otel vardı, bir müddət orda
qaldım, daha doğrusu, qaldıq. Sonra həkim dedi ki, o otel
çox bahadı, ətrafda butik otellər var, onlar ucuzdu, həm
də rahatdı.
Xəstəxana varlıların yaşadığı bir qəsəbədəydi.
Hər yan bir-birindən yaraşıqlı villalar idi. Bizdən
fərqli olaraq bu villaların heç birinin hasarı yox idi. Sadəcə
olaraq bir metr, metrə yarım
hündürlüyündə dəmir tor çəkmişdilər,
bəziləri də həmin tora sarmaşıq
dırmaşdırmışdı. Çox səliqəli bir
qəsəbə idi. Həkimlər
tibbi personala dedilər, onlar da bizim üçün bir
butik otel tapdılar – rahat, səliqəli. Bircə
narahatçılıq o idi ki, otaqdakı televizor yalnız
türk kanallarını
göstərirdi, beş-altı kanalı çıxmaq
şərtilə yerdə qalan 200-250 kanal… bizim özəl
kanallar onların yanında toya getməli idi. O ciddi 5-6 kanal isə
24 saat yalnız və yalnız Qəzzadan
danışırdı. Alimlər, yazıçılar, əməkli
hərbçilər eyni şeyi nə qədər təkrarlayırdılarsa, o da
bir tərəfdən adamı yorurdu.
Ən maraqlısı da o idi ki, milyonerlərin
yaşadığı qəsəbədə üçcə
ucuz kafe vardı, iki dənə də market.
Birinci gün getdik bu kafelərin birinə, adı da
«Xalanın yeri», dönər yemək istədik, amma yeyə
bilmədik. Bir az düyü yedik, bir tikə ət də
daddıq, onu da yeyə bilmədik və durub
çıxdıq.
Ondan sonra dostlarla və
özümüz həmin yerin
qarşısından keçəndə bərkdən
deyirdim:
- Sənin xalanı…
Dostlar da təəccüblənirdi.
Gözəl restoranlar şəhərin mərkəzində
idi, ora da gedib-gəlmək
üçün iki saat vaxt
lazım idi Şənbə-bazar, bəzən də ara
günlər Avrasiya Yazarlar Birliyinin başkanı Yaqub Öməroğlu
gəlib bizi yendirirdi şəhərə, bahalı
restoranlarda ağzımız dada gəlirdi.
Yaqub bəy tez-tez Türkiyənin şəhərlərinə
konfranslara, tədbirlərə
gedirdi, yaxud türk
dövlətlərindəki
tədbirlərə qatılırdı, onda lap
darıxırdıq. Bir də görürdük ki,
qızı Özgə və xanımı Həvva xanım gəldilər,
bizi götürdülər yendirdilər şəhərə
gəzməyə. Sonra da normal bir restoranda nahar edirdik.
Mən qarınqulu deyiləm.
Anam yazıq həmişə
deyirdi:
- Aqil dəvəsi ölmüş ərəbdi, nə
verirsən yeyir.
İndi dəvəm ölmüşdü, amma mən ərəb
deyildim. Qədir Rüstəmov
həmişə deyirdi ki, ərəblər kərtənkələ
yeməkdən kərtənkələyə oxşayır.
Dedilər ki, Heydər Əliyev parkında «Bakı»
restoranı var, Azərbaycan xörəkləri verirlər. Bir gün taksiyə
oturub getdik Heydər Əliyev parkına. Doğrudan da qeyri-adi,
gözəl, səliqəli bir
park idi. Ətrafdakı əhali
istirahət üçün bu parka
yığışırdı. Parkın ortasında da Ulu
Öndərin möhtəşəm bir heykəli ucaldılmışdı. Parkı
doyunca gəzdik, sonra da çıxdıq «Bakı»
restoranına, amma restoran o deyildi. Yəni yeməklərinin
dadı yaşadığım milyonerlər məhəlləsindəki
kafelərdən fərqlənmirdi. Bircə
dovğaları xoşuma gəldi.
Türkiyədə kababı sümüksüz ətdən
bişirirlər. Sümüyün ki tamı kabab bişirəndə
ətə çıxmadı, apar qaytar. Otel sahibindən
xahiş edirdim ki, mənə kəmikli ətdən
(«sümük» onlarda sarsaq sözdü) kabab bişirə bilərsən?
- Köylü kababımı istəyirsən?
- Hə, qardaş, mən özüm də
köylüyəm. Həm də lap yekəsindən.
Ağdamda ov həvəskarı Xallı Şahinin
qardaşı Allahverdi vardı. Həddindən artıq
kök olduğundan dostlar
ona Pota Alik deyirdilər.
Heç ov-zad da sevən deyildi.
Bir gün əl çəkmədi ki, mən də
sizinlə ova getmək istəyirəm. Qoşuldu biz avaralara,
getdik Ağcabədiyə – Ağgölə. İki-üç saat fırlanırıq, əlimizə
bir şey keçmir. Alik də yorulub, əsəbləşib
və çığırır:
- Evə getmək istəyirəm, dolma yemək istəyirəm,
katlet yemək istəyirəm.
İndi Alikin
sözü olmasın, mən də evə getmək istəyirəm,
dolma yemək istəyirəm, katlet
yemək istəyirəm.
Bir gecə dostum Mehman
Muradlının xanımı,
TRT-də çalışan Günay Arda hardansa qəfil gəldi
çıxdı. Elə bil gecənin
qaranlığında gün doğdu, darıxmaq da
yadımızdan çıxdı. Ordan-burdan xeyli dərdləşdik. İşindən-gücündən,
TRT-dən danışdı. Sonra günəş batdı, yəni
Günay Arda çıxıb getdi.
Günay Ardanı yola salarkən xanımım dedi:
- Bu da hər gün
çığırıb-bağırır ki, evə getmək istəyirəm, dolma yemək istəyirəm, katlet yemək istəyirəm.
Aradan iki gün keçmiş Günay xanım bir gecə
yenə gəldi. Qoltuğunda da böyük bir qazan, tənək dolması bişirib gətirmişdi.
Özü də mənim istədiyim Qarabağ dolması.
Dolmanı acgözlüklə az qala ağzıma yox, gözümə təpirdim.
Xanımımı da, Günay Ardanı da gülmək
tutmuşdu.
Bir boşqab da otelin sahibi Fateh bəyə verdim:
- Abi, al, gör dolma necə olar? Yoxsa sizin sarma…
Üç gün kef elədim ey, ürəyimdən
vodka içmək də keçdi.
Fateh bəy dedi ki, bizdə vodka olmur, istəyirsən
rakı gətirim.
Dedim:
- Yox, yox, heç onun şüşəsini də
görmək istəmirəm.
92-ci il idi. Vaqif Cəbrayılzadə (Vaqif Bayatlı
Odər), Zakir Fəxri və bir neçə dostla ilk dəfə
İstanbula getmişdim. Görkəmli alim Turan Yazqanın
oğlanları bizi bir axşam yeməyə dəvət etdi.
Hamı rakı içirdi. Ona su qatırlar, onda da
şüyüd iyi gəlir. Dedim ki, mənim rakıma su qatmayın.
Turan Yazqanın oğlu:
- Bəy, onda səni çıldırdacaq.
- Nə çıldırdacaq ey, onun dərəcəsi altmışdır, bizdə tut
arağının dərəcəsi
səksən. Onu içə
bilirik, indi bunu içə bilməyəcəyik?
- Bəy, vallah, səni çıldırdacaq.
- Çıldırdacaq, çıldırdacaq da.
Nə isə, normamı, yəni 250 qram rakını susuz
içdim. Sonra da durub
restorandan
çıxdıq, otel də yaxın idi, deyə-gülə,
zarafatlaşa-zarafatlaşa gəldik otelə, çay içməyə.
Amma gördüm susuzluqdan yanıram. Nə qədər su
içirdim, susuzluğum yatmırdı, təxminən iki litr
su içdim. Xeyiri olmadı, xeyiri o oldu ki, otağa çıxanda gördüm nəfəsim kəsildi. Nə qədər edirəm
nəfəs ala bilmirəm.
Dostlar
yığışdı
başıma. Zakiri söyürəm ki, ə,
görmürsən ölürəm, qoyma. Vallah, ölsəm
dədəm səni gülləylə vuracaq. Nə isə, həkim
çağırası
oldular. Həkim gəldi, nəbzimi yoxladı, day nə
bilim nəyi yoxladı və
soruşdu ki, bu nədən belə
olub?
Zakir dedi ki, 200-300 qram rakını susuz içib, sonra
da otelə qayıdanda üstündən də iki litr su.
Həkim başını bulayıb:
- Arkadaş, day denən bu iki litr rakı içib ki?
Su bədənində rakı ilə
reaksiyaya girib. Mən buna
heç nə edə bilmərəm. Burda həkimlik bir
şey yoxdu, ya öləcək, ya qalacaq. Mən də çığırıram
ki, Zakir, həkimi buraxmayın.
Birdən həkim soruşdu ki, rus vodkanız var? Dedilər,
var. Dedi, gətirin bir yüz
qram buna içirdin. Mən də çığırıram
ki, içə bilmərəm. Həkim dedi ki, burnunu tutun, məcbur
içirdin. Beləliklə, zorla mənə rus vodkası
içirtdilər. On dəqiqə
sonra nəfəsim açıldı, özümə gələ bildim, yerimdən qalxıb oturdum. Əhvalım düzəlmişdi.
Zakir də qayıtdı ki, düz deyirlər, pazı pazla
çıxararlar.
O gündən rakıya nifrət edirəm. Hətta
butılkasını görəndə allergiyam tutur. Bunu
Türkiyədəki dostlarım da
bilir, məni qonaq aparanda rakı içmirlər. Qəşəng
də ad qoyublar: «Aslan
südü».
Bakıya dönən kimi
barımda nə qədər «Aslan südü» vardı
ikinci mərtəbənin pəncərəsindən hamısını atdım çölə.
Və beləliklə, dolmanı üç gün
ürəyimdən keçsə də vodkasız yeyəsi
oldum. Heç demə, vodkasız daha
dadlı olurmuş.
Xəstəxana ilə qaldığımız otelin
arası təxminən kilometr
yarım yol idi. Hər səhər
saat 9-da piyada
düşürdük yolun ağına. Və bizi hər
səhər bu yolda yarımçıq bir villanın həyətində bahalı bir it
qarşılayırdı. Bizi görən kimi də
özünü cırırdı, az qalırdı zəncirini qopara. Gülüb
deyirdim:
- Ay qancıq oğlu,
qancıq neçə
gündü bizi tanımadınmı?
Xeyiri yox idi. Məhlə qurtarana qədər
hürürdü. Onunla qonşu villada iki dənə
eşşək boyda it
vardı. Türklər bu itləri
Qanqal adlandırırlar. Avşarların qoyun itindən də böyük. Avşarlar
belə itlərə «ikimərtəbəli
it» deyir. Həmin ikimərtəbəli
itlər bizi heç veclərinə də almırdılar, elə
gözləri ilə müşayiət edirdilər. Hərdən
də o qancıq oğlu qancığa
mırıldanırdılar ki, səsini kəs. Bu hal xəstəxanadan
dönəndə də baş verirdi. Xanımıma deyirdim
ki, bəlkə səhər gələndə buna
sucuqdan-mucuqdan gətirib ataq, zəhləmizi tökməsin. Gətirib atdıq da, xeyiri
olmadı, heç yemədi. Deyəsən sahibi bunu öyrətmişdi
ki, yad adamın verdiyi heç nəyi yemə. Amma adamlar var ki, yad adamlar nə versə gözlərinə
təpirlər.
(Ardı olacaq)
Aqil ABBAS
Ədalət .- 2023.- 15
dekabr,¹ 48.- S.3.