ŞAHMAR ƏKBƏRZADƏ: "Yer altından göy ot kimi
baş qaldırıb vergül-vergül bitəcəyəm"
Azərbaycanın tanınmış şairi, Müəllimim
qədər çox sevdiyim, Azərbaycan ədəbiyyatında,
publisistikasında, poeziyasında öz yeri, öz sözü,
öz nəfəsi, fərqli yaradıcılıq üslubu
olan gur səsli, şimşirin ləhcəli şair-publisist
ŞAHMAR ƏKBƏRZADƏnin doğum günüdür.
Hörmətlə, ehtiramla xatırlayaq.
Əziz Şahmar müəllim!
Yəqin ki, ruhunuz şaddır!
Çox sevdiyiniz, nəfəsinizi ondan
aldığınız Qarabağınız, ana yurdunuz
Ağdamınız, Üzeyirbaycanım dediyiniz
Şuşamız, gözəl Kəlbəcərimiz, dağ
vüqarlı Qubadlımız, yamyaşıl Zəngilanımız,
Xudafərin yurdu Cəbrayılımız... artıq
azaddır!
Qarabağ Azərbaycandır!
Kaş ki, bu günləri görəydiniz, Şahmar
müəllim!
Kaş ki!...
O bu dünyada öz ömrünü, öz qismətin
yaşadı. Cəmi 59 baharın içində
yazdı, yaratdı, sevdi, sevildi, ucaldı, duydu, düşündü,
kövrəldi, yandı...
Ona yanıram ki, xeyiri şərdən
Ayıra bilmirik, qana bilmirik.
Mən ona yanıram, ona yanıram,
Ona yanıram ki, yana bilmirik...
"ONA YANIRAM Kİ, YANA BİLMİRİK..."
Tələbəlik illərində ən çox
oxuduğum şairlərdən biri. Yanar ürəkli gözəl
İnsan.
"Azərbaycan gəncləri"nin ŞAHMAR
ƏKBƏRZADƏSİ...
Məğrur, boy-buxunlu görkəminin arxasında tərtəmiz,
məsum bir uşaq gizlənmişdi sanki.
İşıqlı gözləri, gülər siması
vardı. Elə bil həmişə nə haqqındasa
düşünürdü. Hətta səninlə
danışanda da. Yəni əsil Şair idi!...
Gur səsi, şimşirin ləhcəsi, özünəməxsus
danışıq tərzi hələ də
qulaqlarımdadır.
O vaxtlar "Azərbaycan gəncləri" qəzetində
publisistika şöbəsinin müdiriydi. Təcrübəçi
tələbə kimi hər həftənin ikinci günü həmin
qəzetin redaksiyasında olurdum. Xətrimi çox istəyirdi.
Niyəsə, adımı deməzdi. Görən kimi zarafatla
soruşurdu: "Telmanqızı, necəsən?"
Bir neçə ildən sonra indiki
"AZƏRTAC"ın binasında yerləşən
"Kommunist" qəzetində şöbə müdiri
işləyirdi. Yenə görüşdük. 2-ci mərtəbədən
məni görən kimi eyni sualı verdi...
Sonrakı illərdə, "Mədəniyyət"
qəzetinin redaktor olduğu vaxtlarda "Azərbaycan" nəşriyyatında
rastlaşardıq. Yenə də üzündə eyni təbəssüm,
eyni şirinlik...
Qəribə, heç kəsə bənzəməyən
adam idi Şahmar müəllim! Özünəməxsus
müraciətləri vardı: dədə, nənə... Lap
çox istədiklərinə, ürəyinə yatanlara belə
deyirdi...
Onun şeirlərində də həmin şirinlik, təmizlik,
uşaq saflığı, kövrəklik vardı.
Anasını erkən itirmişdi Şahmar müəllim.
Bu ağrı onu yaman təsirləndirmişdi:
Geyimlər görəndə Ana hər dönə
48 ölçüdə qalar gözlərim,
Cibim pullarımın qəbrinə dönər
Titrəyər dizlərim, ağlar gözlərim.
Ana sevgisini, itkinin ağrısını bundan
yanğılı daha necə ifadə etmək olardı ki?!...
Və ya:
Tufandım, bir əsim yelə dönmüşəm,
Suları səngiyən selə dönmüşəm,
Sonası perikən gölə dönmüşəm,
Sonam ol, sonam ol, ay Bəyim xala!...
Dilimdən var gəlmir dil acib dinəm.
Əcəlin əliylə dağlanib sinəm.
Anasi ölmüşün biri də mənəm,
Anam ol, anam ol, ay Bəyim xala!...
Qısa arayış:
Şahmar Əkbər oğlu Əkbərzadə
1941-ci il 28 dekabrda Azərbaycan Respublikası Ağdam rayonunun
Çəmənli kəndində ziyalı ailəsində
anadan olmuşdur.
1958-ci ildə Mahrızlı kənd orta məktəbini
bitirdikdən sonra həmin il Şuşa Pedaqoji Texnikumuna daxil
olub və 1960-cı ildə texnikumu bitirmişdir. Elə həmin
il M.F.Axundov adına Dillər İnstitutunun Rus dili və ədəbiyyatı
şöbəsinə daxil olmuş, 1960-cı ildə Rus dili
müəllimi ixtisasını bitirmişdir.
Bir neçə il Çəmənli kənd orta məktəbində
müəllim işləmiş, 1968-ci ildə Bakı şəhərinə
köçüb "Azərbaycan gəncləri" qəzetində
jurnalist kimi fəaliyyətə başlamışdır.
Sonralar həmin qəzetdə şöbə müdiri vəzifəsində
çalışmışdır. "Kommunist" qəzetində
müxbir və şöbə müdiri olmuşdur.
1990-cı ildə "Mədəniyyət" qəzetini
təsis etmiş və ömrünün sonunadək qəzetin
baş redaktoru olmuşdur.
Şahmar Əkbərzadə 2000-ci il avqust
ayının 30-da Bakı şəhərində
dünyasını dəyişmişdir.
10 fevral 2014-cü ildə adını daşıyan
"Şahmar Ədəbi Məclisi" (ŞƏM) təsis
olunmuşdur.
"Anama layla" (Yazıçı, Bakı 1978),
"Sevgi borc verilməz" (Yazıçı, Bakı 1982),
"Ona yanıram ki" (Yazışı, Bakı 1988),
"Haqqa pəncərə" (Dünya, Bakı 1998)
kitablarının müəllifidir.
"Şahmarlardan secən olsa Şahmarı
Bu dünyanin qara daşi göyərər..."
Dəyərli publisist, vaxtilə "Azərbaycan gəncləri"
qəzetində Şahmar müəllimlə
çiyin-çiyinə çalışmış
HİDAYƏT ELVÜSALın bir sözünü
xatırlayıram:
"Biz həmişə közdə isinməyə adət
etmişik. Közü öz qabağımıza çəkmişik.
Və ağlımıza gəlməyib ki, bu köz nə vaxtsa
bizi üşüdə bilər. Bəlkə elə buna
görədir ki, Şahmarın ruhu qarşısında
titim-titim titrəyirik". - Hidayət müəllimin dediyi bu
sözlərin istisi elə məni də
üşütdü. Və Şahmar müəllimin gerçəkdən
yoxluğu içimi ağrıtdı...
"Doğru insanlığın, doğru dostluğun,
doğru poyeziyanın, sözün, sirrin, vətənsevərliyin,
gülüşün, göz yaşının... sahibi
ŞAHMAR.
Səni unutmamışıq !
Yaşayırsan !" - Bu sözləri də Hidayət
müəllim dedi.
İsti, yanımcıl ürəyi şeirlərinə
çökən Şahmar Əkbərzadə cəmi 59 il
ömür yaşadı... Amma ona verilən bu ömür qismətində
həm ədəbiyyatda, publisistikada, həm də poeziyada
bacardığını əsirgəmədi.
Qızıl zəmilərin həzin səsini,
Şirin laylasını öpüb gedirəm.
Yerlərin, göylərin rayihəsini,
Gözümə, könlümə təpib gedirəm,-
dedi və getdi...
O, məşhur "Dağdağan" adlı məşhur
bir şeirində yazırdı:
Sərhəd kənarında cavan yaşımda,
Həsədim utanıb yerə girirdi.
İki quş dimdiyi ağac başında,
Vətəni Vətənə birləşdirirdi.
Bu, Şahmar Əkbərzadə yanğısı idi və
bu yanğı ömrünün sonunacan səngimədi.
Şairin bu mövzuda "Tüstümüz", "Eşmə",
"Bu sənsən?", "Tikan, gəl öpüşək",
"Salam de", "Dayanın", "Əlvida" və
başqa şeirlərində qəlb titrədən,
düşündürən poetik sualları, nidaları var. Elə
bu həyəcan və üzüntülər də Şahmar
Əkbərzadə ömrünü yarımçıq
qırdı...
Onun "Mərkəzi poçtxana", "Göyərər",
"48 ölçülü qadın paltarı" kimi
şeirlərini xatırlayıram. Bu şeirlər
zamanında dillər əzbəri idi.
Dərin-dərin dəryalardan dərd dərin,
Bükə bilər dizlərini dərd nərin.
Kəsə bilsək yollarınl dərdlərin,
Bu dünyanin qara daşı göyərər...
Dağ başinda arxa bilib qar qarı,
Zirvələrə yaxın qoymaz baharı,
Şahmarlardan secən olsa Şahmarı
Bu dünyanin qara daşi göyərər..
Bir məsələni də qeyd edim ki, Şahmar müəllimin
öz səsi, ifası çox gözəl idi. Bu baxımdan
onun öz səsində həmin şeirləri özü qədər
heç kəs bu qədər yanıqlı, səmimi, təbii
deyə bilməzdi.
Özü Bakıda yaşasa da, fikri-zikri ana yurdu
Qarabağda, Ağdamda, o yerlərin
dağında-düzündə qalmışdı Şahmar
müəllimin. Şeirlərinin çoxunda da bu nisgilin həzinliyini
duyulurdu:
Payız sularının layla səsini
Anamın ətrini hardan alım bəs?
O yerə burnumun göynərtisini
Teleqraf telləri apara bilməz
Və ya:
Ovut bircə hovur məni,
Əcəl yaman qovur məni.
Mən öləndə çevir məni,
Üzü dağlara-dağlara.
Vətən həsrəti onu
didib-parçalayırdı və öz kövrək hisslərini
belə ifadə edirdi:
Bu payız küsəcək məndən Qarabağ,
Yollarda qalacaq gözü yolların,
Payım budaqlardan özün asacaq,
Bağrı çatlayacaq gülöyşə
narın.
Çəkdiyi əzablar, Vətən həsrəti
Şahmar Əkbərzadənin şair ömrünü elə
atəşlərə tuşladı ki, sözü
yaşadı, özü kül oldu...
Sanki hər şeyi əvvəlcədən
bilirmiş, "Anam Azərbaycana" adlı bir bəndlik
şeirində görün nə yazıb:
Ölüm ayağının altında,
İtim ayağının altında.
Bir qom bənövşə olum -
Bitim ayağının altında.
Şahmar Əkbərzadə sanki özü
yandığı kimi geridə qalanlarını da öz qəfil
ölümü ilə yandırıb yaxıb gedəcəyini
bilirdi.
Amma əzizlərinə, yaxınlarına, onu sevənlərə
bir təsəlli də verirdi:
Qorxum yoxdur
Ömrün son nöqtəsindən!
Nöqtələşib torpaq içrə
İtəcəyəm.
Yer altından
Göy ot kimi baş qaldırıb
Vergül-vergül bitəcəyəm-
deyirdi...
Kaş ki, bu günləri görəydiniz, Şahmar
müəllim!... Kaş ki!....
Oğlu Elşən Əkbərzadə: "Əsir
çiçəklər dediyin məzarın üzərində
daşlaşmış xarı bülbüllər artıq
azaddır DƏDƏ... Kaş ki, bizlərlə olaydın
doğum gününü bərabər qeyd edəydik...
Doğum gününü, Qarabağda süzən
ruhunu təbrik edirəm, ATA..."
Elşən Əkbərzadənin xatirələrindən:
- Atam şair olduğuna görə, digər atalardan
bir qədər fərqlənirdi. Düzdü, evdə
çox olmurdu, amma imkan daxilində tərbiyəmizlə, təhsilimizlə
məşğul olurdu.
Olduqca mehriban insan idi.
Ailəsini, bizi çox sevirdi. Anam Mələk
xanımla böyük məhəbbətlə ailə
qurmuşdular. "Bitməsin”, “Kipyimi qədəminə sərim
qoy” şeirlərini anama həsr edib...
Ən yaxını dostları Məmməd Araz, Bəxtiyar
Vahabzadə, Məmməd Aslan idi. Mənim görüb,
tanıdığım şairlərin, demək olar ki,
hamısında bu xüsusiyyət vardı. Onlar
yazdıqları yeni şeiri çapdan əvvəl bir-birinə
oxuyurdular. Atam da istisna deyildi. Yeni şeir yazanda mütləq qələm
dostları ilə məsləhət edirdi. Məmməd
Arazın “Dünya sənin. dünya mənim...” şeirinin ilk
oxucusu atam olub. Bir gün evə gəldi, dedi, uşaqlar, Məmməd
əminiz qeyri-adi bir şeir yazıb. Görüm
hansınız onu tez öyrənəcəksiniz. Yadıma gəlir,
mən beşinci sinifdə oxuyanda “Dünya sənin, dünya
mənim...” şeirini əzbərlədiyimə görə,
atam mənə ən xoşuma gələn idman
ayaqqabısını almışdı...
Məmməd Arazla o qədər doğma münasibəti
var idi ki, ona həmişə “dədə” deyirdi. Türk
dünyasının məşhurları ilə atamın
çox yaxın münasibətləri vardı. Oljas
Süleymanovla həddindən artıq yaxın dost olublar.
Qazaxıstanın Xalq yazıçısı Muxtar
Şaxanovla, Rəsul Həmzatovla, 20-ci əsrin ən məşhur
şairlərindən olan Yevgeni Yevtşenka ilə dostluq
edirdi.
Çingiz Aytmatovla çox yaxın dostluqları olub.
Çingiz Aytmatovla atamın dostluq münasibətlərinin təməli
Moskvada qoyulub. O illərdə Moskvada, səhv etmirəmsə,
kitab müsabiqəsi keçirilirmiş. Atam həmin
müsabiqədə iştirak edib. Həmin müsabiqədə
tanış olublar. Bu tanışlıq sonralar çox
böyük dostluğa çevrildi. Bu gün bəzi
ziyalılar Çingiz Aytmatovla yaxın münasibətlərinin
olduğunu deyirlər. Bunu qısqanclıq kimi qəbul etməyin,
sadəcə olaraq, bu, bir həqiqətdir ki, Azərbaycanın
bütün üzdə olan yazıçılarının
çoxu Çingiz Aytmatovla atamın vasitəsiylə
tanış olub. Çingiz Aytmatovu 1985-ci ildə ilk dəfə
Azərbaycana atam gətirib. Bunu bütün yaşlı
ziyalılar bilir. Bəxtiyar Vahabzadənin yubileyində
iştirak üçün atam şəxsən özü
gedib Çingiz Aytmatovu gətirmişdi.
Bu münasibət dostluqdan keçib
qardaşlığa çevrilmişdi".
O, atası ilə bağlı son günləri belə
xatırlayır:
- Atam məclis adamı idi. Amma içki sevməzdi.
Bizim evdə Bəxtiyar Vahabzadənin, Xudu Məmmədovun
evində tez-tez şair məclisləri olardı. Dərdləşirdilər,
şeir oxuyurdular.
Amma həddindən artıq siqaret çəkirdi. Hətta
deyərdim ki, onu ölümə yaxınlaşdıran amillərdən
biri də siqaret oldu. Çünki infarktdan sonra çəkməməli
idi. Elə bir dövr idi ki, özünə yer tapa bilmirdi.
Qarabağ hadisələri ona çox pis təsir etmişdi.
Elə-obaya çox bağlı insan idi. Hər il
avqust ayında məzuniyyətə çıxırdı.
İstirahət üçün ilk getdiyimiz yer Ağdamın
Çəmənli kəndi olurdu. Orda ən az bir həftə
qaldıqdan sonra ailəvi yığışıb
Şuşada məşhur istirahət evinə gedərdik.
Laçında Şəlvə dərəsi adlanan bir yer var
idi, ora aparardı bizi. Atamın Laçına həsr etdiyi
“Laçın dağlarına məktub”, “Mərkəzi
poçtxana” şeirləri var.
1988-ci il mitinqləri zamanı atam infarkt keçirtdi.
Böyük qardaşım Tibb İnstitutunda oxuyurdu, orda aktiv
tələbələrdən olduğu üçün iki günlük
həbsə salmışdılar. O zaman infarkt keçirtdi.
1992-ci ildə Xocalı faciəsi baş verəndə ürəyi
dözmədi, ikinci infarktı də onda keçirtdi.
Atam dünyasını dəyişən günü mən
Bakıda deyildim. Həmin gün qardaşımın
böyük qızının ad günü idi. Uzun müddət
idi uşaq velosiped istəyirdi. Atam almağa qoymurdu ki,
özüm alacam. Həmin gün, avqustun 30-da atam gedib velosiped
alıb gətirib qardaşımın qızına verib. Bir stəkan
çay içib, anamı da qardaşımgildə qoyub evə
qayıdıb. Dəhlizə girər-girməz ürəyi
tutub, yıxılıb. Elə dəhlizdəcə
dünyasını dəyişib...
P.S: Şahmar Əkbərzadə gözəl şair
idi. Onun təkrarsız ruha malik ürək dağlayan
şeirləri hələ də dillər əzbəridir.
Amma, nədənsə çox təsirli, məzmunlu və
bitkin poeziyası, eləcə də publisistikası ilə
seçilən Şahmar Əkbərzadənin
yaradıcılığı nə sağlığında, nə
də vəfatından sonra yetərincə dəyərləndirilmədi.
Böyük şair öz haqqı barəsində incə
eyham, zərif və haqlı iradla hələ 1977-ci ildə,
Allah dərgahına qovuşmazdan 33 il əvvəl
yazdığı "Göyərər" adlı
şeirində deyir:
Dərin-dərin dəryalardan dərd dərin,
Bükə bilər dizlərini dərd nərin.
Kəsə bilsək yollarını dərdlərin,
Bu dünyanın qara daşı göyərər.
Arzu sonsuz, ömür qısa, gün qısa,
Nahaq yerdən qoy batmasın göz yasa.
Daşürəkli insafsızlar olmasa,
Bu dünyanın qara daşı göyərər.
Təpərini taleyinə açar san,
Tilsimləri kamalınla açarsan.
Ağlar gözü güldürməyi bacarsan,
Bu dünyanın qara daşı göyərər.
Dağ başında arxa bilib qar qarı,
Zirvələrə yaxın qoymaz baharı.
Şahmarlardan seçən olsa Şahmarı
Bu dünyanın qara daşı göyərər.
Nə yaxşı ki, xalqımız, onun yetirmələri,
poeziyasevərlər Şahmar Əkbərzadə
imzasını heç unutmadı. Unutmayacaq da! Çünki
Çəmənlinin Şahmar tacı, Şahmar Əkbərzadə
nəfəsi, Şahmar Əkbərzadə yanğısı,
Şahmar Əkbərzadə ürəyi, Şahmar Əkbərzadə
poeziyası bir də olmayacaq!
Şahmar Əkbərzadə söz adamı idi.
Gözəl şair olmaqla bərabər həm də
çox istedadlı, mükəmməl qələmə malik
jurnalist idi, kamil publisist idi...
Zaman dəyişsə də, neçə on illər
keçsə də, Şahmar Əkbərzadə poeziyası
yaşayacaq, özü demiş "nöqtələşib
torpaq içrə İtəcək, yer altından göy ot
kimi baş qaldırıb vergül-vergül bitəcək",
ürəklərdə, könüllərdə özünə
yuva quracaq, həmişə yaşayacaqdır...
Nurlana Telmanqızı
28 dekabr 2020
Ədalət .- 2023.- 29
dekabr,¹ 50.- S.7.