Poeziyamızın ağ çiçəyi - Nurəngiz Gün - 85
Azərbaycan tamaşaçıları televiziyada onun
səsinə heyran kəsilmişdilər. On beş il
televiziyada diktor kimi çalışdı, beş il də
İncəsənət Universitetində nitq mədəniyyəti
kafedrasında müəllim kimi fəaliyyət göstərdi.
43 yaşında ədəbiyyata gəldi. 1981-ci ildə
"Ulduz" jurnalının aprel nömrəsində
"Tanrı bəşər övladıdır" adlı
povesti oxuculara təqdim edildi. Və bu povest çoxları
üçün gözlənilməz hadisəyə
çevrildi. Təbii ki, yaşın burada heç bir önəmi
yox idi. Çünki bu povest "mən yazıçı
olmaq istəyirəm" havasına yazılmamışdı.
O əsərdə bir qadının ömür yolu, həyatının
dramatik-faciəli anları təsvir edilirdi, burada nəsrə
məxsus bütün elementlərə riayət edilmişdi.
Az sonra povest kitab halında da nəşr olundu və
hamıdan qabaq Xalq yazıçısı Mirzə
İbrahimov "Ədəbiyyat və incəsənət"
qəzetində bu əsər barədə öz
sözünü: "Yazıçı Nurəngiz
Günün "Tanrı bəşər
övladıdır" povestində hadisələr otuz
yaşlı Məryəm adlı gənc bir qızın
mürəkkəb həyatı və ağır taleyi ilə
bağlıdır. Nurəngiz xanım öz qəhrəmanını
sevə-sevə təsvir edir. Vaqondakı kədərli,
fikirli, dalğın, həyəcanlı vəziyyətini,
daxili aləmini elə canlandırır ki, biz bu başdanca
onun mənən, ruhən təmiz, mehriban, insanları sevən,
qayğıkeş bir qadın olduğuna inanırıq və
öz hisslərimizdə heç də aldanmırıq; həm
zahirən, həm də daxilən gözəl olan bu
qadının sevincinə, kədərinə
şərik olur, onun gözəlliyinin, məlahətinin ətrini
duyurun. Nurəngiz xanımın əsərində
yazıçı üçün çox vacib olan keyfiyyətlərdən
birinə - səmimiyyətə söz ola bilməz. Povesti
oxuyanda çox zaman adama elə gəlir ki, müəlliflə
üz-üzə oturub söhbət edir. Sanki o, həyatda,
insanlar arasında gördüklərini, eşitdiklərini,
şəxsən yaşadıqlarını sənə nəql
edir, hətta ürəyini boşaldır. Yaz, qızım Nurəngiz,
yeni uğurlar sənə".
Əlbəttə, böyük Xalq
yazıçısının bu xeyir-duasından sonra Nurəngiz
xanım gərək qələmə sarılıb yeni-yeni
povestlər, romanlar yazaydı. Amma o, ədəbiyyata nəsrlə
gəlsə də, nasir kimi yox, şair kimi tanındı və
sevildi. Çünki onun povesti lirik-psixoloji üslubda qələmə
alınmışdı və həm qəhrəmanın
öz daxili dünyası, həm də müəllifin təhkiyəsində,
obrazların qarşılıqlı münasibətlərində
bir şeiriyyət havası vardı. Az sonra Nurəngiz
Günün "Ağ qanadlar" adlı şeir kitabı
("Yazıçı", 1986) çap olundu. Bu kitabı
yeni bir poetik istedadın ədəbiyyata gəlişiydi. Adətən,
özü də əksər hallarda, hər hansı şairin
ilk şeirlər kitabı ədəbi aləmdə o qədər
də ciddi bir reaksiya doğurmur. Elə Nurəngiz
xanımın "Ağ qanadlar" şeirlər kitabı da
sükutla qarşılandı. Amma bu şeirlər kitabı ədəbi
tənqidin sükutu ilə qarşılansa da, əslində,
"Ağ qanadlar" şeirimizə böyük
uçuşa hazırlaşan bir şairin start vəziyyətindəki
hazırlığını aşkara çıxardı. Mən
Nurəngiz xanımın bu ilk şeirlər kitabı ilə
sonuncu şeirlər kitabları arasındakı təbii poetik
inkişafı görürəm, amma sizi inandırım ki,
"Ağ qanadlar"da toplanan şeirlərdə şairənin
bütün poeziyasına xas olan bir sıra keyfiyyətlər
diqqəti cəlb edir. Deyim tərzindəki sərbəstlik, həyat
hadisələrini daha dərin və mürəkkəb şəkildə
anlamağa çalışmaq və bunun üçün
assosiasiyalara meyl, fikir və hiss vəhdətindən doğan
obrazlı ifadə tərzi, bədii təsvir vasitələrindəki
orijinallıq onun sonrakı şeir kitablarında da öz əksinqi
tapdı. İlk növbədə onu qeyd edim ki, Nurəngiz
Gün müasir şeirimizdə məzmun zənginliyi ilə
diqqəti cəlb etdi. Şair hər şeydən yaza bilərmi?
- bu suala Nurəngiz Günün şeirlərində cavab
axtarsaq, deyə bilərik ki, yalnız könüldən
keçən, ürəyi titrədən, həyəcanlandıran
nə varsa, şeirin məzmununda öz əksini tapacaq. Yəni
həyat hardadırsa, poeziya da ordadır. Nurəngiz Gün
üçün gördüyü, müşahidə etdiyi və
yaşadığı həyat bütün mürəkkəbliyi
və ziddiyyətləri ilə şeirlərində öz
ifadəsini tapırdı, həm də poetikliyi ilə. Demək
istədiyim budur ki, Nurəngiz Gün şeir aləminə
hazırlıqlı gəlmişdi. Şair üçün
mütaliə, dünya və milli ədəbiyyatımızdan
bol-bol faydalanmaq başlıca amillərdən biridir. Nurəngiz
Gün ilk əsərini yazana qədər bu yolu artıq
keçmişdi. Amma onun poeziyasında hansı şairinsə
təsiri yoxdur, Nurəngiz Gün bizim milli poeziya örnəklərindən
bəhrələnmək, böyük türk şairi Nazim
Hikməti bitr ustad kimi sevmək və ondan öyrənmək
dərslərini keçib.
Bu yazının adını niyə
"Poeziyamızın ağ çiçəyi"
adlandırdım? Bunun iki mənası var. Birincisi: Nurəngiz
Gün bir şeirində yazırdı:
Tükəndi ağ çiçəklərim,
bir payıza yaraq
oldu,
Çaşdı əsən rüzgarlarda,
qopub varaq-varaq
oldu.
Quş olub uçdu güllərim,
əldə qalan
budaq oldu
Busələrimin qonağı
bir
üşüyən yarpaq oldu.
Gözlərim gölə çevrildi,
vüsal məndən
uzaq oldu,
Nə gəldi, qüssədən gəldi,
məni üzən
fəraq oldu!
Xəyal oldu sevdiklərim,
Yanıb-sönən
çıraq oldu,
Mənim o ağ çiçəklərim
dönüb qara
torpaq oldu.
Bizim poeziyanın zərifləri içərisində
eləsi tapılmaz ki, güllərə, çiçəklərə
şeir həsr etməsin, o güllərə və
çiçəklərə öz ürəklərindən
sevgilər bəsləməsin. Bu sevgiləri mən daha
çox üç şairimizdə - Mirvarid Dilbazidə, Mədinə
Gülgündə və Nigar Rəfibəylidə
müşahidə etmişəm. Nurəngiz Gün də
çiçəkləri çox sevir, ağ çiçəklər
onun şeirlərində ürəyinin gizlinlərində
yatıb qalan sirlərin üzə çıxmasıdır.
Fikrimcə, Nurəngiz Günün poeziyası bu AĞ
ÇİÇƏKLƏR poetik obrazı ilə sıx
bağlıdır. O, bu ağ çiçəklərin
dünyasından Dünyaya baxır, cəmiyyətə, təbiətə,
insanlar aləminə, yaşadığı Vətənə
boylanır.
Nurəngiz Günün bütün şeir və
poemaları onun 2019-cu ildə çap olunmuş
"Seçilmiş əsərləri"nin I cildində
toplanıb. İlk şeiri 1979-cu ildə qələmə
alınıb - "Salam çörəyə, gülə,
günəşə". Onun poeziyası həm mövzu, həm
də sənətkarlıq baxımından rəngarəngdir,
çoxçeşidlidir. Bir-birini təkrar edən şeirlər
yoxdur bu sırada. Hətta mövzuca yaxın olan şeirlərin
də hər biri digərindən asılı deyil, müstəqil
şeirdir.
Əlbəttə, mən bu şeirləri mövzular
üzrə qruplaşdırmaq, hansı şeiri isə
xüsusi fərqləndirmək kimi artıq şablona
çevrilmiş bir üsuldan yayınıram. Mən onun
poetik düşüncə tərzinin özünəməxsusluğunu
nəzərə çarpdırmaq istəyirəm. Əgər
bu düşüncə tərzi şeirin gözəlliyini təmin
edən bədii sənətkarlıqla süslənibsə, o
şeir həm də sənin olur. Şairdən sənə qədər
bir meridian xətti çəkilir, sən şairi dərk
edirsən, ona inanırsan. Məsələn, Nurəngiz
Günün ayrıca "Vətən" və "Vətən,
məslək, düşüncələr" adlı
şeirləri var və bu şeirlərdə o dövrün vətən
şeirlərində nəzərə çarpan şablon ifadələr
yoxdur, gözəl şeirlərdir. Amma "Torpaq
yuxularım" şeiri Vətən haqqında onun ən
gözəl, ən səmimi şeiridir, deyərdim.
Bu torpağın üstündən
Araz adlı bir
çay axar -
Qubar dolu suyundan
hönkürüb
şərbət içmişəm.
Kənarında dəmir
çəpər var!
Bu çəpərin
küncündə
ölmək
üçün
üç arşın
yer seçmişəm.
Bu çəpərin
küncündə
atamın ləpirləri!
Bu çəpərin
küncündə
anamın həsrət
əlləri!
Bu torpaqda nələr tapdım,
nələri
itirdim.
Bu torpağın
üstündə
bir qoşa məzar
var,
Bürünüb göz yaşına,
Nurəngiz Günün şeirlərində bir
çox simvolik obrazlar var ki, hətta deyərdim ki, bu
obrazlarsız onun poeziyasını tam dərk etmək
mümkün olmazdı.
Ulu nənəm, Gün xanım hey!
Bu torpağbın öncə Günəşi
doğub,
Bu torpaq sarı tellərdən yoğrulub,
Gün xanım, Günəş xanım!
Andım, Tanrım, imanım!
Gün - Günəşin qısa formasıdır. Azərbaycan
şeirində Günlər çoxdur. Məhsəti, Natəvan,
Heyran xanım, Fatma xanım Kəminə, Umugülsüm,
Mirvarid Dilbazi, Nigar Rəfibəyli, Mədinə
Gülgün... Bunların poeziyada saçdıqları
işığın ömrü əbədiyyət qədər
olacaq. Nurəngiz Gün də bu sönməyən Günlərin
sırasındadır. Söhbətimi ona gətirirəm ki,
Gün təxəllüsü əbəs seçilməyb,
bu, Nurəngiz Günün Günəşə sitayişi ilə
bağlıdır. "Günəşin elçisi"
adlı esse-monoqrafiyanın müəllifi - Nurəngiz Gün
poeziyasının pərəstişkarı Elçin İsgəndərzadə
bu bağlılığı geniş izah edib.
Nurəngiz Günün şeirlərinin çoxdan
çoxu sərbəst şeirlərdir. Böyük
şairimiz Rəsul Rzanın XX əsr Azərbaycan şeirində
Yola çevirdiyi sərbəsi şeir keçən əsrin
ikinci yarısında özünün istedadlı müəlliflərini
tapdı. Onların biri də Nurəngiz Gün idi. Təfərrüata
varmıram, yalnız onun "Qəfəs
bülbülü" şeirindən bir parçanı misal
gətirirəm. Şeirdə şairin bir bülbülü
mahir ovçunun şikarı olmaqdan xilas etməsi və sonra
da onu qəfəsdən azad edib uçurmasından söz
açılır:
Uç, uç!
Aldım bu qəfəsi,
açdım bu qəfəsi,
Açdım və buraxdım səni.
Uç, uç!
Geniş ormanlar yaxşıdır.
Baxma ki, pələngi, aslanı var.
Və əgər,
İşdi-şayəd,
pulum daha çox olarsa,
onda açıb buraxacam
dünyadakı
bütün
haqsız qəfəs düçarlarını!
Bir qəfəs bülbülünü azadlığa
buraxan Nurəngiz Günün özü də Azadlıq
aşiqi idi. Təkcə şeirlərində deyil, "Salamat
qal, Ağca yol", "Əsrin son yuxusu", "Xocalı
simfoniyası", "Quzey Kıbrıs
rüzgarları", Nazim Hikmətə həsr etdiyi "Qar
romanı" poemalarında da Azadlıq
sevdalısıdır.
Mən Nurəngiz xanımın 85 illiyinə həsr
etdiyim bu yazıda onun yaradıcılığı ilə
bağlı çox məsələlərdən sizi hali etmədim.
Onun şeirlərindən öncə, özünün
şeir dediyi zaman sanki ilahidən gələn Səsindən
söz açmadım. Onun şeirlərindəki təravətli
və orijinal təşbih, epitet və metaforaları incələmədim.
N.Günün şeirlərində ayrı-ayrı poetik
obrazlar, şeir dilindəki səlislik, poetik leksikonunun zənginliyi
haqqında da söz deməliydim. Qalsın sonraya, deyirəm,
çünki poeziyamızın bu hünərvər zərif
şairinin ədəbi irsi zəngindir...
Vaqif YUSİFLİ
Filologiya elmləri doktoru
Ədalət .-2023.- 22 dekabr,¹ 49- S.6.