İKİ ƏSRİN ZİRVƏSİNDƏ

 

Allah üzünü mənə tərəf çevirmişdi.

Yasif Nəsirli

 

“Zirvə” adlı dastanın müəllifi zirvədən-zirvəyə qal­xaraq minlərlə müxtəlif səviyyəli və xasiyyətli in­san­ların içərisindən, cəmiyyətin yuxarı və aşağı qa­tın­dan, və burda qərar tutmuş təbəqələrin gözü qar­şısından keçərək, böyük maniə və sədləri inam­la aşaraq, gəlib bu yaşa çatmışdır. Bu, zəfər yürü­şü­dür. Təbii ki, zamanında onun əlindən tutanlar da ol­muş, ayağından çəkənlər də. Lakin Yasif Nəsirli səbr­lə, Tanrının ona bəxş etdiyi gözəl xasiyyəti, ila­hi tə­bi, tədbirli və təmkinli davranışı, aşıb-daşan is­te­­da­dı və gənclik coşqunluğu ilə dalbadal qarşısına çıxan bütün sədləri və əngəlləri aşıb keçə bilmişdir. Bu “marafonda” onun uğuruna çıxan nə qədər nə­cib və xeyirxah insanlar olub... Yasif Nəsirli onların heç birini unutmayıb və “Zirvə” yaddaş toplusunda onları sevə-sevə bir-bir xatırlayıb və ünvanlarına la­yiq olduqları qədər bol-bol xoş sözlər deyib, də­yər­li fikirlər söyləyib. Bu mənada kitab sanki yaxşı adamların sərgisi və xeyirxah xarakterlərin en­sik­lo­pediyasıdır. Bunlar Yasif Nəsirlinin bəxtinə tuş gələn, rastına çıxan İlahi qismətidir.

Təbii ki, müəllif həyata qədəm qoyduğu ilk gün­dən heç də mələklər arasında, ideal mühitdə yaşa­ma­yıb. Hər dövrün özünə görə bədxahları da olub, in­san sevər xeyirxahları da. Amma etiraf edək ki, mü­əllifin təsvir etdiyi o dövr indikindən fərqli ola­raq daha çox humanist, vicdanlı, halal insanların döv­rü idi. O zamanın ruhu qismən “hamı bir nəfər üçün, bir nəfər hamı üçün” şüarının təsiri altında for­malaşırdı. İndi “Hamı mənim üçün, mən də özüm üçün!” deyənlərin sayı ilbəil artır. Bazar cəmiyyəti in­sanın özünü də alqı-satqı predmetinə çevir­mək­də­dir. Biznes marağı insanların insanlığını, adamla­rın adamlığını əlindən alıb onları bioloji varlığa ox­şat­maqdadır. Yırtıcıların, haramzadələrin cəmiy­yə­tin qəniminə çevrildiyi belə bir dövrdə “Zirvə”dəki ob­razlar adama xəyal, müəllif təxəyyülünün məh­su­lu kimi görünür. Amma mən müəllifin müasiri ol­du­ğum üçün (o, məndən cəmi 10 yaş böyükdür) de­yi­rəm ki, “Zirvə” həqiqətən hər cəhətdən öz döv­rü­nün zirvəsinə yüksəlmiş insanların real portretlər qa­lereyasıdır. Orda nə şişirtmə var, nə də kiçiltmə. Mirzə İbrahimov, Mir Cəlal, Həmid Araslı, Məmməd Arif, Bəxtiyar Vahabzadə, Ağamusa Axundov, Maqsud Əlizadə, Elmira Qafarova, Əfrand Daşdəmirov, Qulu Xə­li­lov, Vasim Məmmədəliyev... hər biri öz işinə, fəa­liy­yətinə və xarakterinə görə ümumxalq hörməti qa­zanmış nüfuzlu şəxsiyyətlərdi.

Taleyin qismətidir ki, müəllifin həyatı, lap uşaq­lıq­dan yaxşı insanların çevrəsində keçmişdir. Alla­hın xeyirxah bəndələrinin əhatəsində dünyanı gö­rüb dərk etməyə başlamışdır. Halal zəhmət adam­la­rı, ilk növbədə kolxoz və ev işlərinin ağırlığından əziy­yət çəkən anası, Çoban Usub, sağ qolunu müha­ri­bədə itirmiş Cümşüd müəllim, Soltanlı kolxo­zu­nun sədri, əsl ziyalı olan Məhərrəm kişi, onun həyat yoldaşı Leyli xala, kənd məktəbinin direktoru və dil-ədəbiyyat müəllimi İslam İsmayılov, müharibə­də ayağı şikəst olmuş tarix müəllimi, məktəb bədii öz­fəa­liyyət dərnəyi, müharibədən sonra ərsəyə gəl­miş şikəst taleli yaşıdları və mühit onun ilk tərbiyə­çi­ləri olmuşdur. Dünyaya göz açdığı mühit düşün­dü­rücü və səfərbəredici mühit idi. Yaşadığı məkan və zaman onu Yasif Nəsirli kimi yetişdirir və forma­laşdırırdı.

Və ən başlıcası, Yasif cavan olsa da dara düşən­də həmişə, özünün yazdığı kimi, “Ürəyində Allahı köməyə çağırıb”. Və xoşbəxtlikdən Allah həmişə onu eşitmişdir. Başqa cürə onu uşaqlıqda yolunun üs­tünə çıxan qorxunc gürzə ilanlardan, şəhərdə isə çox hiyləgər “kabinet ilanlarından” kim xilas edə bi­lərdi?

Bir anlıq Yasif Nəsirlinin həyat yoluna ötəri nə­zər salsaq görərik ki, Azərbaycanda ondan əvvəllər də və indi də hələ heç kəs onun imza atdığı uğurla­ra çata bilməyib. Yeri düşmüşkən deyim ki, cavan­lıq­da mən “Uğur” adlı bir əsər yazmağa təşəbbüs gös­tərmişdim. Lakin alınmadı. Texniki peşə məktə­bi­nin şagirdi, sonra ixtisaslı fəhlə kimi zavodda çalı­şan Uğur həyatda mənim özüm kimi heç bir uğur qa­zana bilmədi. Çünki o da mənim kimi Anasız, Ar­xa­sız və Adamsız idi. Heç demə, ən başlıcası, o, ana­dan­gəlmə Talesiz və Bəxtsiz imiş. Adı Uğur olsa da, qis­mətində uğur olmayıb. Mən, nəhayət, 70 yaşım­da uğurlu bir insanın həyatı ilə bu kitabda tanış ol­dum. Zirvələr fəth etmiş bu insanın bütün həyatı əsl uğurnamə dastanıdır!

Onun əmək fəaliyyətinin yüksəliş trayektoriyası xü­susən fantastik və qeyri-adidir. 6-7 yaşından Kav­dar kəndində Çoban Usubla kolxoz quzularını otarmış və işləyə-işləyə kənd məktəbində təhsilini da­vam etdirmişdi. Bu vərdişi o, ali məktəbdə də da­vam etdirmişdi. Tələbə ikən Universitetin elmi jur­na­lında və mətbuatda məqalələri çap olunub. Dör­dün­cü kursda ikən üç kitabı çapdan çıxıb. Əyani şö­bə­nin tələbəsi ikən dördüncü kursda onu Komso­mo­lun Mərkəzi Komitəsində təlimatçı vəzifəsinə tə­yin edirlər. Sonra yeni nəşrə başlayacaq “Ulduz” ədəbi-bədii və ictimai-si­ya­si jurnalının ilk baş redaktoru təyin olunur.

Qısa müddətdə jurnala istedadlı gənc yazıçı və şairləri – İsi Məlikzadəni, Sabir  Süleymanovu,  Abbas Abdullanı, Fərman Kərimzadəni, Əhəd Muxtarı, Sabir Azərini işə cəlb edir. Jurnal 34 səhifə çıxmalı idi. O, risk edərək 64 səhifə buraxmağa nail olur. O dövr üçün bu böyük iradə tələb edirdi.

Bu o vaxt idi ki, oxucuların çox sevdiyi istedadlı şair Məmməd Araz Nəriman Nərimanov haqqında “Ədəbiyyat qəzeti”ndə redaktor əvəzi kimi məqalə dərc etdiyinə görə Mərkəzi Komitənin qərarı ilə işdən azad olunmuşdu. Yasif yuxarılarla razılaşmadan Məmməd Arazı şöbə müdiri vəzifəsinə təyin etmişdi. Bunun üçün Yasif Nəsirli Yazıçılar İttifaqının Rəyasət heyətində tənqid edilmişdi.

Gənc yazıçı Fərman Kərimzadənin “Qarlı aşırım” romanını “Azərbaycan” yurnalı çap etməmişdi. Qlavlit də icazə vermirdi. Yasif həmin romanı yığdırır, nömrəni Qlavlitə göndərəndə onu aradan götürür və eyni həcmdə material  qoyur. Jurnal təsdiq olunub qayıdandan sonra, çapa gedəndə romanı qoyur yerinə. Roman çap olunur. Indi tez-tez nümayiş etdirilən eyni adda məşhur film çəkilir.. Belə epizodları çoxlu sayda artırmaq olar. Bu, onun vəzifədən getməsi ilə nətıcələnə bilərdi.

1969-cu ilin iyul ayında Heydər Əliyev onu Azərbaycan Kommunist Partiyası Mər­kəzi Komitəsinə məsul işə aparır və az keçməmiş özünə köməkci təyin edir. 1973-1975-ci illərdə Moskvada SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Ko­mi­tə­sinin Ali Məktəbində təhsilini başa vurduqdan sonra Respublika Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsində rəh­bər işə göndərilir. DTK-nın Kollegiya üzvü ol­muş­dur. Orada təqaüdə çıxdıqdan sonra Mərkəzi Ko­­mitədə İnzibati Orqanlar şöbəsinin müdiri təyin edil­­mişdir. Mərkəzi Komitənin üzvü seçilmişdir. Qarabağ Təşkilat Komitəsinə birinci müavin təyin edilmişdir. Həmçinin Zaqafqaziya Hərbi Şurasının üzvü idi. General-mayor rütbəsinə layiq görül­müş­­dür. Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin (Mil­­­li Məclis) deputatı olmuşdur.

Respublika Prezidenti yanında Ali İnspeksiya səd­­rinin müavini, Azərbaycanın Xarici Ölkələrlə Dost­luq və Mədəni Əlaqə Cəmiyyəti sədrinin birinci müa­vini, eyni vaxtda “Novruz” qəzetinin baş redak­to­ru işləmişdir.

2007-ci ildən Azərbaycan Dünyası Beynəlxalq Əla­­qələr Mərkəzinin (Xarici Ölkələrlə Dostluq və Mədəni Əlaqə) prezidentidir.

Əlbəttə, bunlar hələ hamısı deyil. Yasif Nəsir­li­nin vəzifə karyerasını sadalamaq onun tərcümeyi-ha­lının təxminən 40-50 faizini əhatə etmək demək­dir. Onun ədəbi, elmi, ictimai-siyasi karyerası bu mü­­hitdə gördüyü işlərə uyğun olaraq olduqca peşə­kar mahiyyət daşıyır. Altmış ildən çox­dur ki, İlahi bir istək onu qələmə bağlayıb, yazı-po­zu bu bəxtli insanın həyatının ayrılmaz bir hissə­si­nə çev­rilib.

“Zirvə”dən sonra mən onun qələmindən çıxan əsər­lərin hamısını tapıb oxumaq istərdim. Xüsusilə müəllifin “İnsanlar, görüşlər”, “Ömür”, “Dünya”, “Zaman” adlı kitablarının sorağındayam. Az qala dün­­yanın şimaldan cənuba, şərqdən qərbə, əksər öl­­kələrində olmuş bu qüdrətli insanın əməkse­vər­li­yi, özünü məqsədyönlü təşkiletmə bacarığı, təvazö­kar xarakteri, ətrafındakılara müdrik yanaşma tak­ti­kası və “Zirvə” avtobioqrafik romanı çərçivəsində sezdiklərim məni heyran edir. Bu kitabdan mən nə qədər zənginləşdim, bunu yalnız özüm bilirəm. 640 səhifəlik kitabın vərəqlərində ağ yerləri mənim qeyd­lərim doldurub. Mən kitabı oxuduqca müəllifi xə­yalımda gah “Əlçatmaz zirvələrin fatehi”, gah “Qüd­rətli Qismət Sahibi”, gah “Bəxtli Bəxtəvər” və s. bu kimi obrazlarda canlandırmışam. Kitabın səhi­fə­­lərinə səpələnmiş qeydlərimdə mən “Zirvə”ni “Mə­murnamə” adlandırmışam. Müəllif 1958-ci il­dən başlayaraq 2018-ci ilədək ötən 60 il ərzində mü­şahidə etdiyi məmur-ziyalı münasibətləri haqda tə­əs­sürat və xatirələrini topladığı bu kitabında ilk də­fə eşitdiyim olduqca qəribə və heyrətamiz fakt­lar, hadisələrlə rastlaşmışam.

Fikirləşirəm ki, bu kitabı “Azərbaycan məmur­la­rının sərgisi” də adlandırmaq olar. Təsəv­vürüm­də yaxşıları muzeydə, alçaqları heyvanxanada nü­ma­yiş etdirilən bir sərgi canlanır. Əsasən mənəvi-mə­dəni yüksəkliyə qalxanlarımızın portretini müa­sir oxuculara təqdim edən bu əsər, məncə, siyasi me­muar ədəbiyyatımızda zirvə mərtəbəsində dur­mağa layiqdir.

İki əsrin zirvəsində qərar tutan Yasif Nəsirli döv­rünün ən məlumatlı adamıdır. Onun təhsil al­dığı ünvanların sayı və sanbalı - habelə çalışdığı mö­tə­bər “komitələr” tutduğu yüksək mövqe və mən­səb postları, iş prosesində əməkdaşlıq etdiyi və ün­siy­yət saxladığı insanların səviyyə və səlahiyyət də­rə­cəsi belə deməyə tam əsas verir. Bu səbəbdən Y.Nə­sirlinin Azərbaycan memuar ədəbiyyatına töh­və­si elmi, tarixi və faktoloji cəhətdən çox qiy­mət­li­dir. Amma mənə elə gəlir ki, Y.Nəsirli əhatəsində olan­lar haqda kifayət qədər dəyərli rəylər və xa­ti­rə­­­lər söyləsə də, bilavasitə elmi-ədəbi mühitdə, mətbuat aləmində inzibati idarəetmə kürsüsündə özü­nün fəaliyyəti, gündəlik taktiki “diplomatik” iş­lər­lə bağlı təcrübəsi barədə sistemli bir xatirə əsə­ri­nə böyük ehtiyac var. M.S.Ordubadi “Mənim hə­ya­tım və mühitim” adlı əsəri ilə bu janra çox qiy­mət­li bir töhvə vermişdir. O da çox məlumatlı və hər­tərəfli, intellektual hazırlığa malik bir şəxsiyyət ol­muşdur. Çoxları, o cümlədən mən səmimi bir ov­qa­tla yazılmış xatirə əsərlərini çox sevirəm. Bizim xalqın buna çox böyük ehtiyacı var. Arzu edirəm ki, Allah daim öz nəzərində saxladığı Yasif müəllimə bir daha öz lütfünü əsirgəməsin, onun sağlam öm­rü­nü o qədər uzatsın ki, o, öz zəngin yaddaşını doğ­ma xal­qı ilə bölüşməyə bir daha imkan tapsın.

Müd­rik­­lə­ri dinləmək və oxumaq adama ləzzət ve­rir. Mən “Zir­və”ni oxuduqca bu ləzzəti təkrar-tək­rar duy­mu­­şam. Ürəyimdən bir arzu keçib ki, kaş bizim real hə­ya­tımız da Y.Nəsirlinin təsvir etdiyi müs­bət qəh­rəmanlardan ibarət olardı: sadə, xeyir­xah və ali­cənab. Yaxşı ki, Yasif Nəsirli o adamların par­laq bir nümunəsi kimi bizim aramızdadır.

“Cəlil Məmmədquluzadənin ilk əsərlərində sənətkarlıq” və “Azərbaycan şeirinin inkişafı” mövzularında yazdığı namizədlik və doktorluq dissertasiyaları, çap etdirdiyi monoqrafiyalar ədəbi ictimaiyyət tərəfindən maraqla qarşılanmışdır.

Sonrakı illərdə “Ömür”, “Dünya”, “Zaman” adlı üçcildliyi, “Günəşlə görüş”, “Mənalı ömür”, ”Təyyarə Havanaya uçur”, “Çinar vüqarı”, “Görə bilmədin”, “Qayıdacağam” (rus dilində), “İnsanlar, görüşlər”, “Adsız təpə” və başqa kitabları çap olunmuşdur.

“Liftdə hadisə”, “Təyyarə geri dönür”, “Qan qardaşları” və bir neçə pyesləri dəfələrlə Azərbaycan Dövlət Televiziyası vasitəsi ilə göstərilmişdir.

Azərbaycan Milli Dram Teatrında tamaşaya qoyulmuş Mir Cəlal Paşayevin “Dirilən adam” romanınını şərikli səhnələşdirmişdir.

Tərcüməçi kimi də oxuculara tanışdır. Georgi Markovun “Sibir” (iki kitab) romanını, A.Dıqanskinin “Filosov və paltaryuyan qız” povestini, “Polşa hekayələri” kitabını,Mariya Mayerovanın “Dünyaların ən yaxşısı” romanını, Ş.Ələddinin “Mərmər pillələr” povestini dilimizə çevirmişdir. Bunların hər biri ayrıca kitab kimi çap edilmişdir. Bundan başqa çoxlu sayda xarici ölkə yazıçılarının əsərləri qəzet və jurnallarda onun tərcüməsində işıq üzü görmüşdür.

Azərbaycan yazıçılarının axırıncı iki qurultayında hərbi-vətənpərvərlik komissiyası sədrinin müavini seçilmişdir.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafındakı  xidmətlərinə görə Əməkdar İncəsənət xadimi  fəxri adına layiq görülmüşdür.

Əməkdar Elm xadimi, filologiya elmləri dok­to­ru, professor Qəzənfər Kazımov avtobioqrafik ro­­manın özünə layiq çox gözəl bir “Ön söz” yazıb. Am­ma Yasif Nəsirli haqda ən gözəl yazını, məncə, Tan­rı özü yazıb. Bu zirvəni Tanrı öz qüdrətindən yara­dıb və onu bəd nəzərdən hifz edib və bu günə gətirib çatdırıb. Allah bu xoşbəxt bəndə­si­nə taxt-tac da verib, bəxt də verib, ömür də. Bizə o qa­lır ki, deyək: - Allah sevəni sən də sev!

 

Qalib Qadir

Ədalət .-2023.- 22 dekabr,¹ 49- S.6.