Hürr
Qarabağın mübarək!
Aysel Xanlarqızının Vətən şeirləri
üzərinə
Çağdaş poeziyamızda bir Aysel
Xanlarqızı imzası var. İncə, zərif qəlb
pıçıltılarını söz-söz, misra-misra
şeirə çevirən, bir az şən, bir az kövrək
romantik dünyasının bənzərsiz mənzərəsini
yaradan gənc, istedadlı Ayselimiz. O, istər lirik şeirlər,
istərsə epik nəzm nümunələri yazanda da
başqalarını təkrar etmir. Müşahidələrim
belə deməyə əsas verir ki, Aysel daim öz üzərində
çalışır, mütaliə edir, yuxusuz gecələrinə,
Allah vergisi təbinə, ayazımayan ilhamına və əxz
etdiyi bilgilərə söykənir.
Onun şeirlərində insana sevgi də, Vətən
sevdası da pak, ilahi bir duyğudur. Onunçün sevgisiz həyat
yoxdur. Ondan ötrü həyat həm də candan artıq
sevdiyi, pərəstiş etdiyi Vətənlə gözəldir.
Şeirləri diridir, canlıdır. Duyğuları,
hissiyyatı kimi. Xanım yazarın şeirlərinin maraqla
qarşılanması, məqbul sayılması, şairlərin,
araşdırmaçı alimlərin diqqətini cəlb etməsi
onun nəzminin poetik dəyəri, siqləti ilə
bağlıdır. Şairin Qarabağ şeirlərində
onun yurd sevgisi, millətinə, xalqına məhəbbəti
bütün dərinliyi, incəliyi,
ağrı-acısıyla ifadə olunur. Başqa sözlə,
o, şeirlərində əsl təəssübkeşdir, milli
kimliyimizin ifadəçisidir. Fərqli düşüncəsi,
Azərbaycan sevdası ilə. Bir daha təkrar edirəm ki,
söz adamının poeziyasında hər şeyin fövqündə
öncəliklə sevgi dayanır. Sevgi insana güc, qətiyyət
verən, onu yaşadan ucalıqdır.
Şair-publisist, Müstəqil.az saytının
redaktoru Aysel Xanlarqızı “Darıxan şeirlər”,
“Karantin boşluğu”, “Pəncərəmə günəş
çək” və digər şeirlər kitablarının
müəllifidir. Əsərləri Türkiyədə,
Güney Azərbaycanda və Almaniyada işıq üzü
görüb.
Onun poeziya yaradıcılığı haqqında
söz adamları, ədəbi tənqidçilər
maraqlı fikirlər söyləyiblər. Filologiya elmləri
doktoru, görkəmli tənqidçi Vaqif Yusifliyə görə,
“Aysel Xanlarqızı artıq yetkinliyə, sadə dillə
desək, doluluğa, tamlığa, bütövlüyə
doğru yol gedir. O, istər ayrılıqdan, təklikdən,
istərsə də Qarabağdan şeir yazsın, bu şeirlərin
hamısında poetik naxışlara rast gəlmək olur.
Poetik naxışlar deyəndə biz şeirin şeir kimi incələməsini
təmin edən bədii təsvir vasitələrini,
sözü ehya etməyin variasiyalarını nəzərdə
tuturuq… Vaxtilə böyük rus tənqidçisi V.Q. Belinski
demişdi: “Şair olmaq quş kimi melodik səslər
çıxarıb civildəmək deyil, şair olmaq poetik
obrazlarla düşünmək deməkdir.” Ayselin bir çox
şeirlərində də obrazlarla düşünmək
bacarığı ilə rastlaşırıq.”
Ayselin “Karantin boşluğu” kitabına Xalq şairi
Sabir Rüstəmxanlı ön söz yazıb. “Bu ön
söz qətiyyən həvəsləndirici “mükafat”
xarakteri daşımır. Səmimiyyətlə yazılan
ön söz, ilk növbədə, onun
yaradıcılığına inamdan irəli gəlir
(V.Yusifli).”
Görkəmli söz ustası S. Rüstəmxanlının
fikrincə, “poeziyanın bir işi də bütün mənəvi
və ictimai sıxıntıların səbəblərini
axtarmaq, onları aradan qaldırmaq yolları haqqında
düşünmək, bu yöndə öz yeni nəğməsini
yaratmaq, insanın mənəvi durumunun şəklini çəkmək,
həm də ona bu ağır yoldan keçib getməkdə
kömək göstərməkdir. Ayselin şeirlərinin
başqa bir özəlliyi yaratdığı qəhrəmanın
şəxsi taleyini yurdun taleyi üçün nümunəyə
çevirməsidir. Onun şeirləri şəxsi faciələrlə,
milli faciələrlə iç-içədir.”
İstanbulda nəşr olunan “Türk Ədəbiyatı”
dərgisinin yazarı, şair Ənvər Aykol Ayselin
Türkiyədə işıq üzü görən “Pəncərəmə
günəş çək” adlı kitabı barədə qələmə
aldığı essedə yazır: “Aysel
Xanlarqızının şeirləri təkcə məhəbbətin
izharından ibarət deyil. Onun romantik tərzi Qarabağ
şeirlərində epik bir dillə, bədii-dramatik təsvirlərlə
əvəzlənir.”
Əsasən sevgi şeirləri ilə tanınan Aysel
Xanlarqızının yaratdığı poeziya nümunələri
onun iç dünyasından süzülüb gələn
hiss və duyğularının tərcümanıdır. Amma
uzun illərdən bəri başımızın
üstünü kabustək alan, bizi dərd girdabında
saxlayan Qarabağ savaşı Ayselin də poeziyasına sirayət
edib, onun lirikasının əsas məziyyətlərindən
birinə çevrilib. Azərbaycan insanının Qarabağ həsrəti,
yurd nisgili, qan-qada, ölüm-itim şairin vətən
şeirlərinin canını təşkil edib:
Atası döyüşdə olan uşaqlar
Şəhid oğlu doğulurdu.
Anaların oğul həsrəti
Torpağın sinəsində
Vətən-vətən darıxırdı.
Şairin “Yadıma düşdü” şeirini də həyəcansız
oxumaq olmur. “Yaddaşım hönkürəndə haray
saldı boş yurdum”, “köçüb getdi
köçüm də, bağlı qaldı qapılar” deyən
müəllif məmləkətin başına gələn bəlalara
görə qəlbini göynədən
narahatlığını dilə gətirir:
Mərmilərin səsini,
Körpələr layla bildi.
Qərənfil diz çökəndə
Torpağa şəhid gəldi.
Anaların ahından
Göyün gözü yaşardı,
Qarabağda hönkürən
Vətən yadıma düşdü.
Üzləşdiyimiz ictimai bəlanın −
qanlı müharibənin törətdiyi faciələrin
ağrı-acısı Ayselin məhz bu üzdən
içində yaranmış ağrılara qarışanda o,
bu tandemi şeirə gətirirdi. Sən demə, itirilmiş
yurd yerlərimizin qürbət ömrü hələ
çox uzanacaqmış. Lap gözümüzün
kökü saralanadək… Şair isə həssas, qəlbi
nisgilli qələm dostları kimi,
köçümüzün yurda sarı
dönüşünü arzulayırdı:
Köçüb getdi köçüm də,
Bağlı qaldı qapılar…
Bir məzar daşı altda,
Yatan yadıma düşdü.
Yaddaşım hönkürəndə,
Haray saldı boş yurdum…
Həyatımdan film tək,
Ötən yadıma düşdü.
Aysel Xanlarqızının bu qəbildən olan
şeirlərinin qayəsi qan yaddaşımızı oyatmaq,
xalq təəssübü çəkmək, el-obanın dərdinə
yanmaq, urcah olduğumuz məlum münaqişə, Qarabağ savaşı
ilə əlaqədar tarixi həqiqətləri
çatdırmaqdır:
Məndən “kimsən?” − soruşsalar,
Xocalıda əsir ruham!
Qeyrətin dar ağacında
Çarmıxa çəkilmiş aham…
“Haralısan?” soruşdular,
Torpaqdanam, mən söylədim,
Haqsızlığın susdurduğu
Dodaqdanam, mən söylədim.
Qarı düşmənin çirkin xislətini,
yaramazlığını heç vəchlə yaddan
çıxarmaq olmazdı. Heç nəyi unutmayan müəllif
elatın torpağa bağlılığını, yurd məhəbbətini
yaddaqalan bədii təsvirlərlə çatdırır,
sözdən qurduğu poetik lövhələrlə
çağdaş günümüzə səslənir. O, vətənpərvərliklə
yoğrulmuş şeirlərində düşmən
tanklarının yol-rizini dağım-dağım etdiyi,
ümidləri tikə-parça olan, ahını, qüssəsini
içində boğan məmləkətimizin harayına mərd
ərənlərin gələcəyinə inanır:
Hər gün sevgisini
dualara büküb
cəbhəyə yollayan ananın
ayaqları altında
pıçıldaşırdı xəzəl…
Yurduma gələn
bu payız elə gözəldir ki…
Qarabağlı gözəl
dünyanı heyrətə salıb,
Deyəsən qələbəyə lap az qalıb…
Yaxud:
Müharibə qoxusuna oyanan gecə,
Sabahadək bayraqlarla küləklənirdi.
Duaları duyulmayan hansısa evə
Arzuları güllələnmiş şəhid gəlirdi…
Düşündüyümüz və ya heç
ağıla gəlməyən, hər hansı bir mövzu
öz obrazlı izharını taparsa, yalnız onda ədəbiyyatın
predmeti ola bilər. Ayselin Vətən şeirləri bu həqiqəti
bir daha təsdiq edir.
Şəhid general Polad Həşimovun əziz xatirəsinə
ithaf olunmuş şeir bir qədər bədbin ruhlu olsa da,
işğal edilmiş torpaqlarımızın düşməndən
tezliklə təmizlənəcəyinə şairin
ümidinin, inamının ifadəsidir. Söz adamının
fikrincə, generalın döyüşçüləri
öz hünərləri, yağını geri oturdan həmlələri
ilə, hətta canları bahasına
hələ bir qədər sonra qazanacağımız
böyük qalibiyyətin bünövrəsini qoyanlardır:
Səngər boyu sürünən qəzəb
ölümü tətiklədikcə
Qarabağ uzaqdan
ümid dolu gözlərlə,
yalançı sərhədlərin
tikanlı məftillərindən
həsrətlə baxırdı.
Dünya Tovuz boydaydı bu gecə,
Bütün manşetlər boyu
güllələnirdi xəbərlər,
Bir generalın son əmrinə
müntəzir dayanmışdı
əsgərlər…
Paytaxta şəhid gəlirdi.
Cəmi 44 gün çəkən Vətən
müharibəmiz dünya hərb salnaməsinə bənzərsiz
bir nümunətək həkk olundu. Qələbə şeirlərini,
Zəfər gününün dastanını yaratmaq vədəsi
axır ki gəlib çatdı, yurdumuzun yazarlarına, Aysel
Xanlarqızına da nəsib oldu:
Torpaq altda yuva tikən,
Sinəsində çiçək əkən,
Köksü üstən Vətən keçən
Hürr Qarabağın mübarək!
Zemfira Məhərrəmli
yazıçı-publisist
Ədalət.- 2024.- 16 fevral,¹ 6.- S.14.