FƏRYADIN
SİMFONİYASI
Yaradıcılıq insan şəxsiyyətinin
bütün xüsusiyyətlərini fəaliyyətə gətirən
qabiliyyət növüdür. İnsan fəaliyyəti və
şüuru yalnız məqsədi üçün deyil həm
də, ruhunun dünya ilə uzlaşması uğrunda
mübarizə aparır.
Elə tarixi faciə vardır ki, sözə yaxud,
hansısa simvolik formaya deyil, yaranmış mənzərənin
rənginin səsinə hətta simfoniyasına çevrilir.
Bu simfoniya həyatdan ədəbiyyata ötürülən
Xocalının faciəsi, fəryadın simfoniyasıdır.
Elə bir simfoniya ki, küləklərin qucağında
balası kimi gəzdirərək oxuduğu laylası,
torpağın altında yatan bütün məsumların
oxuya və eşidə biləcəyi nəğməsi olsun…
Hə, Rüzgar! Eşidə bilirsənmi,
Səslərin ən mükəmməli
Əsrin Simfoniyasını? - Ölülər himnini!-
Onlar yerin mantiya qatından
Məkrin Oyun işinin
məcmusunu-
məşum nəğmələrinin
Odasını oxuyur...
Güllərin kökündən kəsilərək hədiyyə
olunmasını, təbiətin soyqırımı kimi görən
naif qəlbli Nürəngiz Gün Xocalı faciəsini –
“Əsrin qətliamı” adlandıraraq şeirləri ilə
üsyankarcasına mübarizə aparırdı. Xalq şairi
Fikrət Qoca Nurəngiz Günün özünü bir poetika
adlandıraraq yazmışdır. “Xüsusilə Qarabağ
mövzusunda, Xocalı poemasında Nurəngiz xanım elə
bil öz içini yandırırdı”. Bəli Nurəngiz
Gün başdan başa şeir, intonasiya və harmoniya idi. Bu
şeirlər Xocalı faciəsinin bütün qurbanlarına
ağı dedi, haray çəkdi. Böyükdən
kiçiyə hər kəsi ağuşuna aldı ana torpaq
kimi:
Ancaq ki, ana məməsi istəyir
körpələr torpağın altında!
Heç bir şey anlamır inqalar!..
İnqalar ana döşü əvəzinə
İndicə torpağı əməcəklər!..
Xocalıda baş verənlər yalnız faciə
deyil, hazırlanmış bir sui qəsd, qətliyamdır.
Günahkarları və qurbanları olan cinayətdir.
Müharibələr və təbii fəlakətlər təbii
ki, itkilərə səbəb olur. Bu itkilər isə ailələr
və nəsillər üçün faciədir.
İnsanlıq tarixinə ən qorxulu kütləvi terror
aktlarından biri kimi daxil olan Xocalı faciəsi haqqında
ulu öndər Heydər Əliyev demişdir:
“Bütövlükdə Azərbaycan xalqına qarşı
yönəldilmiş Xocalı soyqırımı öz
ağlasığmaz qəddarlığı və qeyri-insani cəza
üsulları ilə bəşər tarixində bir vəhşilik
aktıdır. Bu soyqırım, eyni zamanda, bütün bəşəriyyətə
qarşı tarixi bir cinayətdir”.
Bir gecənin içində yaşanan bu faciədən başı kəsilmiş, dərisi
soyulmuş, yaxud da valideynləri gözünün
önündə öldürülmüş uşaqlar
qalıb.
Ah, yetim baxır nəbatat...
O küknar hələ də ağlayır...
Yonur tökür saşlarını yoncalar,
o balaca qız üçün.
Çöl boyu qaçışan
“can gülüm can” oynayan uşaqlarçün
Darıxır yoncalar... ağaclar!
Bu ayrılıq felinə Sizsiniz günahkar,
Bəşəri Zalımlar!
Nurəngiz Gün bu faciədə daha çox
uşaqları düşünür. İstər
torpağın altında olsun, istərsə də
üstündə bu məqamda onlar eynidir, ölülər bir
az diri, dirilər ölü kimi. Boğulur, cocuqlar, yorulur
torpağın altında cocuqlar!
Yox, Rüzgar! O cürə əsmə sən!
Torpaqda...
Torpağın altında
dipdiri ölülər
var!
Əvvəl səssiz şəhəri: “Xocam!.. Məğlubum!..
Necəsən?” sonra düşməni sorğulayır:
“yazıq erməni” cildində qırmızı qospodinlə sən
bu antik işinlə Xirosima dəhşətini və Xatın
faciəsini çox-çox arxada qoydunuz! Allahın
yaratdığı, dövlətin illərdi yetişdirdiyi nəsilləri
bir gecədə yox etdiniz…
Dünyaya səs salan ana fəryadı kilsə zənglərini
dindirməyə çalışan şair üzünü Məryəm
anaya tutaraq öncə sevgisindən danışır, sonra
şikayət edir:
O! Məryəm Anaaa! Müqəddəs!...
Mən səni çox sevirəm...
Bəlkə Sən cavab verəsən,
Nədir bu? Nə demək “ Xof və İnsan?”-
Hardan axır axı kilsə zəngləri?
Zor edir, zorunluqla soxulur
müsəlman obasına.
Poemanın oxucusu da bu fəryada qoşulur, təsəlli
üçün üzünü şeirdən şeirə
tutur. Unudulmaz şair Novruz Gəncəli “Ananın səsi”
adlı şerində sanki Nurəngiz Günü
canlandırmışdı:
Ana qəlbim odlanır,
Söz düşəndə davadan.
Bəs deyilmi ey insanlar,
Töküldü qan,axdı qan?
Bəs deyilmi, qara torpaq
Su içdi göz yaşından
Az şair var ki, şeirlərində bütün
detallar səsə çevrilir. Şeirin poetik səhnəsində
hər şey səslə öz ahəngini tapır. Bu səslərin
küyündə şairin dediklərindən çox demədikləri
səslənir. Bu səslər işlənməmiş
sözləri, səsləri xatırladır.
Düşünmək kimi… Ümid kimi…Nazim Hikmətin
düşünməyi kimi də ola bilər:
Səni düşünmək nə gözəl
şey,
ümitlü şey,
dünyanın ən gözəl səsindən
ən gözəl şarkını dinləmək kimi
bir şey...
Fəqət artıq ümit yetmir mənə.
Şeirin bu səsləri insanın susqunluğu kimi
sözü varlığın tükəndiyi, bitdiyi yerə də
gətirə bilər. Sonsuzluğuna… bu sonsuzluqdan dipdiri
ölülər oyana bilər sümük xatirələrindən
dünyadan axan səslərə… Çünki bu torpaqda əndərilmiş
Böyük Hürkünün şaşqın
qışqırıqlarının yaddaşı
yaşayır!
onların nə təngizar qulaqları,
nə yorğun-arğın-üzgün
bədən hücrələrindən
üzülən zuzələr! Yox, istəmir Onlar
daha,
Dünayadan axan səsləri!!!
Onların sümük xatirəsində…
Və “Xocalı simfoniyası” şəhidlərinin
günahsız səslərinin Azan səsinə
qarışmış unudulmayan avazları:
yerlə yeksan olub qalmış
uşaqlarının səsi, yiyəsiz avazlar,
toz kimi, qum kimi ələnən
azan səsləri yaşayır!
Duyğuların zənginliklərindən, sözlərin
arsenalından zərif naxışlarla misralar yaradan Nurəngiz
Gün Vətən mövzusunda cəsarətlə misilsiz
üslub yarada bilmişdi.
Ədəbi bədii keyfiyyətləri insan hisslərinin
ritmi ilə birləşdirərək ziddlərin, təzadların
ahəngini yaratmışdı. Doğma dilinin gücünə
hakim olan bu zərif qələm sözə yeni nəfəs
verir, misralara ölümsüzlük bəxş edir Vətən
kimi... Torpağa məktub:
Torpaq olub atam, anam…
Bəs dərdimi kimə deyim, kim eşitsin, kim bilsin?
Yavaş-yavaş adət edib daş divara alışıram!..
XX əsrin əvəllərində yaşamış
qırx il ədəbiyyat müəllimi işləmiş
Halid Fahri Ozansoyun “Vatan destanı” şeirindən bir bəndi
Nurəngiz Günün şeirlərini də müəyyənləşdirir.
O kadar dolu ki toprağın şanla,
Bir değil, sanki bin vatan gibisin.
Yüce dağlarına çöken dumanla
Göklerde yazılı destan gibisin.
Fidan Abdurəhmanova
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Ədalət.- 2024.- 1 mart,¹8.- S.12.