UNUDULMAZ MƏMMƏD KAZIM

(Esse-xatirə)

...Məmməd Kazıma adətən, hörmət və məhəbbət əlaməti olaraq həmkəndlim, şair Arif Fərzəli ilə mən Məmməd əmi deyə xitab edərdik. Bəlkə bu, ona görəydi ki, Arifin atası, mənim xalam oğlu, bəhri-təvil ustası kimi tanınan Xudakərim Məftunla Məmməd müəllimin gənc yaşlarından çox möhkəm dostluq münasibətləri vardı. Ötən əsrin 50-ci ilərindən başlayan bu münasibət Xudakərim müəllimin dünyasını dəyişən günə qədər davam elədi. Sonra Ariflə mən bu dostluğu davam etdirdik. Məmməd əmiylə aramızdakı yaş fərqinin böyük olması əsla bizim dostluğumuza əngəl olmadı... Daha doğrusu, Məmməd əmi öz müdrikliyi, zəngin həyat təcrübəsi ilə heç vaxt bunu hiss etdirmirdi. Hərdən Ariflə aramızda nəyəsə və kiməsə görə kiçik inciklik olanda Məmməd əmi dərhal bizi barışdırardı. Hətta barışıq günü əlamətdar olsun deyə o, bizə təbiət qoynunda yaxşıca qonaqlıq da verərdi. Ağsaqqal dostumuz belə barışdırıcı missiyası zamanı bizə təkcə öyüd-nəsihət dolu məsləhətlər vermirdi, həm də ötən günləri, tanınmış qələm dostlarını yada salıb, şahidi olduğu hadisələrdən maraqlı söhbətlər edər, sonra da zarafatla deyərdi ki, bu cür “qonaqlığa” görə aradabir “küsməyə” dəyər!..

İLK TANIŞLIQ: Mən hələ universitetin jurnalistika fakültəsində təhsil aldığım illərdə Məmməd Kazımı böyük vətənpərvər, cəfakeş publisist, təəssübkeş ziyalı, dəyərli teleaparıcı kimi tanıyırdım. O vaxt Məmməd müəllim Azərbaycan Televiziyasının “Hünər” hərbi-vətənpərvərlik verilişinə rəhbərlik edirdi. Xalq şairi, müasir ədəbiyyatımızın klassiki Nəriman Həsənzadənin təbiri ilə desəm, “Hünər” verilişi elə Məmməd Kazımın öz hünəri idi...

Jurnalistika fakültəsinin müəllimlərindən aldığımız nəzəri biliklərlərlə yanaşı televiziyanın ədəbi dram verilişləri redaksiyasının baş redaktoru Mailə Muradxanlı, ədəbiyyat verilişləri redaksiyasının şöbə müdiri yazıçı Firudin Ağayev, Azərbaycan teatr rejisoru və aktyoru, sənətşünaslıq doktoru, professor Mehdi Məmmədov, "Bakı" və "Баку" qəzetinin baş redaktoru Nəsir İmanquliyev bizə ara-sıra təcrübə dərsləri keçməyə gələrdilər. Bir dəfə semestr imtahanlarının birində, çətinliyə düşüdüyüm zaman ustad Məmməd Kazımın bizim jurnalistika fakültəsinin dekanı Tofiq Rüstəmovla dostluq münasibətindən öz xeyrim üçün bəhrələnmişdim də. Təbii ki, Məmməd müəllimin məsləhəti ilə onun dostluq salamını dekana çatdıraraq “dərdimi” ərz eləmişdim...

ŞAİR MƏMMƏDİN QƏHRƏMAN MƏMMƏD SEVGİSİ: M. Kazımla bir neçə dəfə atamın xalası oğlu əməkdar inşaatçı, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı Məmməd Hüseynovun evində görüşmüşdük. O vaxt Bakının mərkəzində, Xalq şairi Səməd Vurğunun Ev – muzeyinin qonşuluğunda yaşayan Ağagilə (hamı Məmməd Hüseynova “Ağa” deyə müraciət edərdi. -N.Ə) yazıçı - publisist Ağəddin Mənsurzadə, yazıçı-tərçüməçi professor Zeydulla Ağayev, filologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktorları Əziz Gözəlsoy, Süleyman Hüseynov və başqa görkəmli ziyalılar qonaq gələrdilər. Onlar öz dövrünün qabaqcıl ictimai xadimi kimi dünyanın 40-dan çox ölkəsində səfərdə olan Məmməd Hüseynovun söhbətlərinə məhəbbətlə, heyranlıqla və minnətdarlıq hissiylə qulaq asardılar.

Şübhəsiz ki, 1969-85-ciillərdə “Hünər” hərbi-vətənpərvərlik redaksiyasının baş redaktoru, eyni zamanda həm “Hünər”in, həm də “Heç kim unudulmayıb” verilişlərinin aparıcısı kimi fəaliyyət göstərdiyi illərdə Məmməd Kazımı nəinki Azərbaycanda, onun hüdudraından kənarda da tanıyırdılar. Sözün həqiqi mənasında, o, İkinci Dünya müharibəsində həlak olan azərbaycanlı qəhrəmanların qürbət diyarlarda -“Qardaşlıq qəbiristanlığ”larında məzarlarını arayıb-axtarar, onların döyüş yolundan bəhs edən maraqlı verilişləri ilə tamaşaçıların böyük rəğbətini qazanardı...

Onu da qeyd edim ki, M. Kazım itkin düşən döyüşçülərin məzarlarını təkcə o zaman Sovetlər Birliyinə aid respublikalarda deyil, Sosialist düşərgəsində təmsil olunan digər ölkələrə səfərləri zamanı tapıb, eyni zamanda onların yaxınlarının həmin məzarları ziyarət etməsinə ciddi-cəhdlə nail olurdu.

MƏMMƏD KAZIMIN RİQA SƏFƏRİ: 80-ci illərin ortalarında mən bir müddət Riqa şəhərində yaşyamışam. Orada Məmməd müəllimin həmkəndliləri Əlipaşa, Əlisahib və Əlipənah Nəsirov qardaşları ilə yaxından tanış oldum. Onlar mənə Məmməd Kazımın 70-ci illərdə dəfələrlə Riqa şəhəhərinə gəldiyini, burada – Mejapark (Meşə parkı) adlanan yerdə həm Birinci, həm də ikinci Dünya müharibələrində həlak olan azarbaycanlıların məzarlarını ziyarət etdiyini və Latviyada əsərlərinin latış dilində nəşr olunduğunu bildirdilər. Günlərin bir günü mən girişində “1915-1945” yazılmış, yamyaşıl xiyabanı xatırladan “Qardaşlıq qəbirastanlığı”nı ziyarət etdim. Nəhəng pilonların (yunanca qülləli böyük qapılar), güclü və naxışlı sütunları üzərində memarlıq sənətinin ən gözəl nümunəsi olan süvarilərin heykəlləri yəqin elə mənim kimi Məmməd müəllimin də diqqətini cəlb etmişdi. İgidliyin, qəhrəmanlığın rəmzi olan yüzlərlə palıdın arxasında əsgər məzarları sıralanmışdı. Öz-özümə deyirdim ki, İlahi, bu məzarlarda mənim də həmvətənlilərim, minlərlə Məhəmməd ümməti uyuyur...

O günə qədər mən yalnız bir dəfə Mahaçqalada “Qardaşlıq qəbiristanlığın”da olmuşdum. Düşünürdüm ki, belə qəbiristanlıqları qarış-qarış gəzən Məmməd Kazım məzar daşlarındakı azərbaycanlı döyüşçülərin soyadlarını əvvəlcə bir-bir qeyd dəftərçəsinə yazır, sonra onların hansı hərbi komissarlıqdan müharibəyə yollandığını, harada həlak olduğunu aydınlaşdıb “Hünər” verilişində barələrində ətraflı məlumat verir. Bununla belə o, yalnız “Hünər”dəki fəaliyyəti ilə qane olmurdu. “Xatın zəngləri” (şeir və poemalar), “Leytenant Kərimov və dostları” (povest), “Salam, General” (publisistika), “General Həzi” (mənzum dram) kimi müxtəlif janrlı əsərlər yazıb, ssenariləri əsasında C. Cabbarlı adına Azərbaycanfilm Kinostudiyasında səndəli filimlərin çəkilişini reallaşdırırdı...

Məmməd Kazım televiziya tamaşaçıların yaddaşında həm də “Ludza əfsanəsi” və “Xəzər laylası” tamaşaları ilə qalmışdır. O, bədii publisistikasına görə 1975-ci ildə “Qızıl Qələm” mükafatına layiq görülmüşdür. Məmməd Kazımın “Hünər” kitabında toplanan sənədli oçerkləri də onun uzun illər boyu keçmiş SSRİ - də və Avropa ölkələrindəki jurnalist araşdırmalarının uğurlu nəticəsi idi.

...1987-ci ildə mən Masallı Rayon İcraiyyə Komitəsində işləyəndə Məmməd Kazım Vladimir Qafarov, Camal Yusifzadə və Maarif Soltanla bizim Xırmandalı kəndinə - dostu Xudakərim müəllimgilə qonaq gəldilər. O vaxt Arif Fərzəli Qorki adına Moskva Ədəbiyyat İnstitutunun poeziya şöbəsində qiyabi təhsil alırdı. Ertəsi gün biz birlikdə Masallının görməli yerlərini gəzib-dolaşdıq, Viləşcayın sahilində Məmməd əminin dalı-duzlu söhbətlərini dinləyə -dinləyə süfrə ətrafında oturub yeyib-içdik, bir-birimizin şərəfinə sağlıqlar dedik... İndi bu sətirləri yaza-yaza düşünürəm ki, əgər ömrümdə belə adamlarla rastlaşmasaydım, onların maraqlı xatirələrini, səfər təəssüratlarını dinləməsəydim, bu gün qələmə aldığım bu xatirə də, yazıçılıq həyatım da çox bəsit görünərdi...

MƏMMƏD KAZIM “QALASI”: ...90-cı illərin əvvəllərində Məmməd Kazım Masallıda “Qala” adlı ədəbi-bədii qəzeti nəşr etdirməyə başladı. “Güvənib xalqımın zəka gücünə, çəkdim söz kürsümü qala bürcünə” devizi altında nəşr olunan “Qala” qəzeti Məmməd müəllimi Azərbaycanda həm də peşəkar naşir kimi məşhurlaşdırdı. Ədəbi prosesin nəinki bölgələrdə, hətta ümumrespublika miqyasında canlandırılması və bir çox gənc istedadların üzə çıxarılması işində

“Qala”nın danılmaz rolu olub. Etiraf edim ki, bu gün Azərbaycan ədəbiyyatının tanınmış qələm adamlarının çoxunun imazası ilə ilk dəfə Məmməd müəllimin baş redaktoru olduğu “Qala”nın səhifələrində tanış olmuşam. Qəzetin redaksiyası köhnə icrayyə komitəsinin ikinci mərtəbəsində yerləşirdi. Mən də tez-tez redaksiyaya gedərdim. Məmməd müəllimin qəzetin əməkdaşları ilə dost kimi rəftarına, həmçinin Bakıdan və respublikamızın müxəlif güşələrində yaşayan bütün yardıcı adamların qəzetə göndərdiyi yazılara necə həssaslıqla yanaşdığına dəfələrlə şahid olmuşdum.

MƏMMƏD KAZIMIN 60 İLLİK YUBİLEYİNDƏ: Tale elə gətirdi ki, mən 1994 -cü ildə Masallı rayon İcra Hakimiyyətinin humanitar şöbəsində çalışanda Nizami Gəncəvi adına Masallı Mədəniyyət evində Məmməd müəllimin 60 illiyinin keçirilməsinə hazırlıq gedirdi. Məmməd müəllimin məsləhəti ilə rayon icra hakimiyyətinin başçısı Teymur Yəhyayev yubiley məclisini aparmağı mənə həvalə elədi... O gün rayon ictimaiyyətinin iştirakı ilə çox təntənəliı keçən yubiley mərasimini sonra Məmməd müəllimin Tatyanoba kəndində təzə tikdirdiyi evində - süfrə arxasında qələm dostları, ailə üzvləri, qohumları ilə birlikdə davam etdirdik. Sonralar iştirakçısı olduğum 70 və 80 illik yubileyləri də Bakıda - Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin təşkilatçılığı ilə Məmməd müəllimin adına layiq şəkildə qeyd olundu...

UCA QƏMƏTLİ SÖZ SƏRKƏRDƏSİNİN 90 İLLİYİ ƏRƏFƏSİNDƏ: ...Məmməd Kazım ömrünün son illərini Bakıda yaşadı. Təcrübəli qələm ustası gənc şair və yazıçılara həmişə atalıq qayğısi ilə yanaşardı. Onlardan maddi və mənəvi köməyini heç vaxt əsirgəməzdi, necə deyərlər, Məmməd Kazımın yaradıcılığı ilə şəxsiyyəti bir-birini yüzdə-yüz tamamlayırdı. Qələm dostlarımız Kənan Hacı, İlham Novruzoğlu və bir çox gənc yazarlar da ona bizim kimi Məmməd əmi deyərdilər. Uca qamətli, gülər üzlü, xayirxahlığı, bəlağətli danışığı, açıq süfrəsi ilə seçilən Məmməd əminin həmişə yeri görünür.

...Bu günlərdə qələm dostum, şair-publisist Ağacəfər Həsənli bildirdi ki, qarşıdan Məmməd Kazımın 90 illik yubileyi gəlir və yubiley münasibətilə kitab nəşrə hazırlayır. Əminəm ki, bu kitab Məmməd Kazımın ruhuna böyük töhfhə olacaq, həyatda olmasa belə 90 illik yubileyi də Məmməd Kazımın sağlığında olduğu kimi Bakıda və Masallıda adına layiq keçiriləcək, qələm dostları, ailə üzvləri onun əziz xatirəsini ehtiramla yad edəcəklər.

Məmməd müəllim Azərbaycanı, elini, obasını sevən bir söz sərkərdəsi

idi. Yazımı ölməz qələm ustasının bu misraları ilə tamamlayırm:

Azərbaycan yolunda sinəmizi gərmişik,

Azadlıq savaşında çox qurbanlar vermişik.

Kəlbəcərdə, Laçında laçınlar itirmişik.

Çətin vaxtda Cavanşir, Koroğlu misallıyıq,

Fəxr edirik ürəkdən, çünki biz Masallıyıq.

Nurəddin ƏDİLOĞLU, yazıçı-jurnalist

Ədalət.- 2024.- 29 mart,№11.- S.13.