ÜMİDDƏN DOĞULAN ŞEİRLƏR

(Əbülfət Mədətoğlunun «…VƏ SƏN» şeirlər kitabı qarşımdadır)

«Əbülfət Mədətoğlu 1 yanvar 1959-cu ildə Xocavənd rayonunun Tuğ kəndində doğulub. Respublikanın Əməkdar jurnalistidir. Çoxlu sayda nəsr və şeir kitabının müəllifidir. Onun şeirləri Türkiyədə, İranda, Rusiyada da çap olunub».

Çoxsaylı Azərbaycan oxucularına xatırlatdığım bu tanışlıq sizə qəribə gəlməsin. Əbülfət Mədətoğlu müasir poeziyamızda öz səsi, poetik nəfəsi ilə tanınan bir şairdir. Olsun ki, onu tanımayanlar da var.

Əbülfət Mədətoğlu hər yeni şeirlər kitabında özünün poetik imkanlarını, təzə söz demək məharətini, müraciət etdiyi mövzulara yeni yanaşma tərzini üzə çıxarır. «…Və sən» şeirlər kitabında da biz bunun şahidi oluruq.

Əbülfətin şeirlərinin əksəriyyəti sevgi və bu sevgidən doğan həyat eşqi ilə diqqəti cəlb edir. Amma onun yaradıcılığı təkcə bu mövzu ilə məhdudlaşmır. Əbülfət elə şairdir ki, yaşadığı həyatın, gerçəkliyin ona təsirlərindən, Vətəndə baş verən olaylardan, dünyanın gedişindən, Qarabağ müharibəsindən- itkilərindən, şəhidlərdən, Qələbəmizdən yazmaya bilməz. Onun şairliyi hissiyyatlar üzərində qurulub və deyək ki, hisslərin, duyğuların bədii sözə çevrilməsi axtarışlara, yeni –təzə və təravətli poetik tapıntılara gətirib çıxarması təbiidir.

Bu kitabda onun anası ilə bağlı şeirləri fikrimizcə, öz poetik axtarışlarının ən uğurlu tapıntılarıdır. Burada Məmməd Arazın ana itkisiylə bağlı «Ana itirmişhəm ana yaşında» misrası yada düşür. Əbülfət Ana itkisini elə təsirli –metaforalarla, sözlərin kədərli ovqatıyla təqdim edir ki, şeirin özü də bu itkiyə köklənir:

Yenə gözlərim çeşmədi –

Məzarına tərəf axır.

O məzardan bu çeşməyə –

Anamın ürəyi baxır.

Ana ölümü və məzar. Gözlərin çeşməyə bənzədilməsi. Ana ürəyinin bu çeşməyə boylanması. Deməli, ana ölümü şərtidir-ölümsüzlük yaşayır bu ölümdə. «Anasızlığıma ağı»şeiri bu fikrin daha həzin, daha kövrək ifadəsidir:

Sanki qurumuşam, sanki donmuşam

Allah göz yaşı da vermir, ağlayım…

Gözləri gözümə köç edir indi –

Anamın gözünü necə bağlayım?!

Söz tapa bilmirəm, dilim də dönmür –

İçimdən keçəni mən açıb tökəm…

Bilirəm, analar köç edir, ölmür –

İndi gücüm yoxdu önündə çökəm!..

Ana, göz yummaram tay bundan sonra

Sənin gözlərini güldürmək üçün!..

Hər gün axtaracam, gəzəcəm çarə –

Ana ölümünü öldürmək üçün!

Əbülfət Mədətoğlunun ana haqqında yazdığı ən gözəl şeir isə «Qəlbi şəhid dağlı ağ çiçək anam»dır. Bu şeirdə də o, ana itkisini münasib, həm də indiyə qədər işlətmədiyi təşbih və metaforalarla sıralayır.Ana itkisini şəhidliklə bağlamağa ilk cəhddir.Ananın şəkli önündə düşüncələrə dalan oğul ona olan dərin məhəbbətini belə ifadə edir:

Sənin yoxluğunla barışmadım mən –

Yuxuda bu gecə üstünə qaçdım –

Mənim çiçəklərdən, ay çiçək anam!

Mənim ürəyimdə qırıq ox qalıb –

Ananda o günü sızıldayır dil –

Mənim qaçqın bəxtli ağbirçək anam

Nə ola bilər ki, mənə təsəlli –

Ancaq xatirələr, birdəki, dua…

Hərdən yuxuma gəl, qoy nəfəsinlə

Yenə də isinsin sən quran yuva –

Mənim çiçəklərdən, ay çiçək anam.

Və «Ana yoxluğu» şeiri . «Sənsiz mənasını itirən həyat – Ağrıya çevrilib – o içimdədi». Bu dörd şeiri nəzərdən keçirəndə belə bir qənaətə gəlirsən ki, təkcə ana itkisi deyil, Anaya və Analara böyük məhəbbətin ifadəsidir bu şeirlər. Çox arzu edərdim ki, Əbülfət bundan sonrakı şeirlərində Ananın öz obrazını yaratsın.

Əbülfət Mədətoğlu heca vəznli şeirlər yazır və bu hecaya doğmalığı el ədəbiyyatını, folkloru elə gənc yaşlarından dərindən mənimsəməklə bağlıdır. Onun «Söz» adlı bir qoşması var. Bu şeir onun Sözə və ümumiyyətlə poeziyaya hansı yolla, hansı bədiiyyatla gəldiyindən xəbər verir.

Boy verəcək, ilham varsa canında-

Cücərəcək, düşsə hətta gildə söz!..

Onun «Sözüm» şeiri isə SÖZ – ŞAİR vəhdətini ifadə edir. Şair Sözdür, onun dünəni də, bu günü də, gələcəyi də Söz təməli üzərindədir və əslində, şair elə Sözdür. «Bütün varlığımda ağ bir iz saldı- Sevgidən köksümdə kükrəyən sözüm!»

Əbülfət Sözün məna çalarlarını incələyən şairlərdəndir. O, Sözün gücü və nəfəsiylə rəsm də çəkir, portret də yaradır, rənglər, naxışlar yaratmağa da can atır.Məsələn, «Şəhid anası» şeirində – bu mövzuda çoxlu şeirlər yazılsa da bir ananın obrazını yaradır. O şəhid anasının pıçıltısından tutmuş hönkürtüsünə qədər bütün görünüşünü rəsm edir. Ancaq bunlar təkcə görünüş deyil:

Çöhrəsində caynaqlı

Kədər cığır açıbdı.

O cığırla təbəssüm –

Çöhrəsindən qaçıbdı –

Şəhid anasının!...

Görnüşü də kölgədi,

Pıçıltısı da, Allah!

O, bir şəhid ölkəldi –

Şəhiddi adı, vallah –

Şəhid anasının!

Gücüm çatmır qaytarım

Sənə təbəssümünü…

Yaralı ürəyinə –

Sarı təəssüfümü –

Şəhid ANAsı…

«O, bir şəhid ölkədi»..Şeirdəki bu bircə misra şəhid anasının kədərli portretini yaratmağa kifayət edir.

Əbülfət Mədətoğlu şeirlərində «ümid» sözünü tez-tez dilə gətirir.Ümid xəyallardan doğan arzular deyilmi? Ümid gələcəyə doğru bəslənən, amma hələ reallaşmamış diləklər deyilmi? Ümid səni nəyəsə səfərbər edən, səni qanadlandıran bir əməl deyilmi? Ümid ümidsizliyin qırılması, yox olması deyilmi? Ümid qışı bahara döndərmək arzusu deyilmi? Əbülfət hansı ümidlərlə yaşayır və bunu şeirlərində necə ifadə edir?

Dan sökülür, işartı –

gülümsəyir üzümə

Göyün üzü boşaldı! –

deyirəm öz-özumə..

«Ümidli şeir»də təbiətə üz tutur şair. Əslində, özü ilə təbiət arasında bir harmoniya görür.

Qaranlığı toz kimi

Səma çırpır üstündən…

İz də qalmadı, hətta –

Ulduzların dəstindən!..

Bəlkə də bir qom bulud

Gözümdən keçib getdi…

Yuxuya qalan ümid –

İçimdən keçib getdi.

Bir qədər mücərrəd təsir bağışlasa da, şeirdə ümid anlayışı gecəylə gündüzün, göylə yerin qarşılıqlı əlaqələri nəzərdə tutulur. Əgər səma «qaranlığı toz kimi» üstündən çırpırsa və ulduzların sıralanmasından bir iz də qalmırsa, bu təbiətin öz qanunudur. Amma «Ümid» şeirində şair konkret olaraq Ümiddən arzularının reallaşmasını diləyir.

Tanrım çırpır xurcununu,

Tökülür bir xışma ümid…

Payızıma yetişmədi,

Pay düşə qışıma ümid!..

Fərq çox olsa da bölgüdə,

Göyə əl açır çölçü də..

Kaş bircə ulduz ölçüdə

Nur çasa yaşıma ümid!

Əbülfətin «Sonuncu ümid» şeiri bəlkə kiməsə yalvarış təsiri bağışlasın. Amma bu şeirdə heç bir yalvarış, imdad diləmək fikri yoxdu. Bu şeir öz xəyallarını təbiət dili vasitıəsilə şərh edən bir aşiqin ümid çırpıntılarıdır. Ümidə doğru can atmaqdır.

Bəlkə yağdı o bulud,

çətir oldum bir anlıq

Dil tökdüm o buluda

hər an mən bir Quranlıq.

Heydən düşən ruhumla,

«bəlkə» yazıb baxıram..

Dünən gördüm yuxumda –

ulduz kimi axıram…

Əbülfət Mədətoğlu birmənənalı şəkildə «təbiət şairi» adlandırmaq olmaz. Amma onun əksər şeirlərində təbiət – onun gözəllikləri – ona məxsus olan bütün atributlar iştirak edir. Ağaclar, quşlar, Günəş, Ay, ilin fəsilləri, dəniz, dan yeri… O, təbiəti duyan, onu öz varlığında yaşadan şairlərdən biridir. Onun bir sıra şeirlərində sırf peyzajlarla qarşılaşırsan. Lövhə yaratmaq, hansısa bir təbiət mənzərəsini rəsm etmək bu şeirlərdə təbiət duyğularından irəli gəlir. «Külək» və «Dəniz mənzəsi şeirlərinə diqqət yetirək.

Dənizin maviliyin

dalğalar xəlbirləyib.

Bir az göyə köçübdü

Səma da gözlərinə –

Dəniz rəngin seçibdi.

(«Dəniz mənzərəsi»)

Sındırır pəncərəmi –

İndi ən dəli külək!

Saçlarıma dən səpən –

Qəmin bir əli külək.

(«Külək»)

Amma təbiətlə bağlı elə şeirlər var ki, o şeirlərdə İnsan Təbiətlə vəhdətdədir.

Mən düzəndə gözdən uzaq bir vələs,

Budaqlarım bir-birinə dolaşıb.

Qurutmağa könlün varsa dur, tələs –

Budandıqca kirpiklərim bulaşıb.

(«Budaqlarım bir-birinə dolaşıb»)

Əbülfətin sevgi şeirləri haqqında söz açaq. Bu şeirlər də Ümid üzərində salınan körpülərdən keçir. Bu sevgi şeirləri yaşı yetmişə doğru yol alan bir insanın içindəki payızlı duyğularının səslənməsidir. Amma bu səslənmə qışqırıq yox, pıçıltılarla müşayiət olunur. O, bir şeirində yazır ki: «Bacarmadın sevməyi, Bacarmadın Əbülfət» deyir.Əslində, burda pessimist bir əhval-ruhiyyə var, çünki onun sevgi şeirlərində sevən və sevməyi bacaran bir insanın etirafları səslənir. Baxın:

Tanrı sərhəddində aşıbdı sevgim –

Çünki inadım da ölçüsüz olub.

Düşünmə, mən dünən səni az sevdim –

Bu gün Yer kürəsi sevgimlə dolub!

Mədətoğlunun sevgi şeirlərin şahı (əgər belə demək mümkünsə) «Sevginin» şeiridir. Onun kədərlə yazılan şeirlərinin hamısının üstündən bu şeir qırmızı bir xətt çəkir. Baxın:

Ürək etiraf masası –

İçim də, çölüm də bəlli…

Tanrım!-deyib tutmuşam mən

Ətəyindən ikiəlli –

Sevginin…

Bəs «Sevmişəm» şeiri necə? Bu şeir Əbülfətin eşqə, məhəbbətə sadiq olan ürəyinin bəyanıdır.

Həsrət yükün duz etmişəm,

Günü günə üz etmişəm..

Bircə işi düz etmişəm –

Sevmişəm!

Var olduğum bu bölümdə

Haqq içimdə, haqq çölümdə!

Hədə gəlsə lap ölüm də –

Sevmişəm!

Əbülfət «Bir qadına» silsiləsindən də şeirlər yazır və təsvir etdiyi gözəl qadınları, sevilənləri Molla Pənah Vaqif sayağı gözlərimiz qarşısında canlandırır. Baxın:

Bulud çəkib gözündəki od üstə,

Qaysaqlanıb dodağının balın da…

Titrəyiş var ürək kimi o səsdə –

Şeh iz salıb buxaqdakı xalında.

Əbülfət Mədətoğlunun «Sevgidi ilahi güc» şeiri ilə sözümü bitirirəm. Nikbinliklə aşılanan bu şeirdə Əbülfət Mədətoğlu hardasa Füzüliyə – o böyük eşq aşiqinə üz tutmuş olur – «Vadiyi-vəhdət həqiqətdə məqami eşqdhir» deyirdi Füzuli. Əbülfət isə deyir ki:

Kirpiklərin ucundan

Səssiz sildiyim kədər,

Sevgidi ilahi güc –

Mənim bildiyim qədər.

Həsrəti və vüsalı

Vəsf etmir şair hədər.

Sevgidi ilahi güc

Mənim bildiyim qədər.

VAQİF YUSİFLİ

Ədalət .- 2025.- 7 noyabr (№42) .- S.11.