AĞ İŞIQDAN KEÇƏN QIRMIZI XƏTT

Adətən, bu və ya digər şairin yaradıcılığından söz açanlar öz fikirlərini əsaslandırmaq üçün onun ayrı-ayrı bənd və misralarından sitatlar gətirir, konkret şeir nümunələrinə üz tuturlar. İlk baxışda, bu cür yanaşma tərzində nəsə bir qüsur axtarnaq da doğru olmazdı; ortada olan əsərin əsas məziyyətlərini qabartmağı heç kəsə yasaq etmək olmaz. Amma, mənə elə gəlir ki, Aydın Qurbanoğlunun şeirlərindən danışarkən məsələyə bir qədər ayrı rakursdan yanaşmaq lazım gəlir. İş burasındadır ki, Aydının bütün şeirləri bir nüvə ətrafında birləşir, bu, bir qədər patetik səslənsə də- vahid bir ideyaya xidmət edir, bir poetik "mən"in iç dünyasını açmağa səy göstərir. Başqa sözlə, sanki müəllif bütün yaradıcılığı boyu bir şeir üzərində işləmişdir. Və görünür, məhz elə bu keyfiyyətlərinə görədir ki, Aydin Qurbanoğlunun (İbrahimovun) yenicə işıq üzü görmüş "Ağ işıq" ("Qərb-Şərq" nəşriyyatı, 2009-cu il) kitabında toplanan şeirlərin hamısına xas olan daxili bir vəhdəti, bütovlüyü aydınca sezməmək qeyri-mümkündür.

Aydın poeziyada təzəlikcə söz deyən adamlardan deyil. Bir neçə seir kitabının müəllifidir. Amma, etiraf etmək lazimdır ki, Aydın çox populyar olan şairlərdən də deyil. Əksinə, o, həmişə təbliğatdan, reklamdan qaçmağa çalışmışdır. Halbuki onun ömrünün və fəaliyyətinin böyük bir dövru çoxlarına "populyarlıq" çələngi bəxş etmiş televiziya ilə bağlı olmuşdur. Yaxından bələd olanlər yaxşı bilir ki, Aydın xalq ədəbiyyatına, folklora dərindən bələd olan aydınlarımızdan biridir. O, lazım gələndə el sənətkarlarımızın, klassik şairlərimizin yaradıcılıq nümunələrindən birnəfəsə saatlarla şeir deyir. Belə adamları xalq arasında haqlı olaraq "sinədəftər" adlandırırlar. Amma, uzun illərin tanışı kimi deyə bilərəm ki, Aydın Qurbanoğlu öz yaradıcılığını, özünün yaratdığını heç vədə məxsusi olaraq diqqət mərkəzinə çəkmək üçün kiçicik bir təşəbbüsdə belə bulunmamışdır.

Ritorika, pafos, hay-küyçülük Aydının şeirlərinə tamamilə yad olan nəsnələrdir. O, daha çox sözün və firkin mahiyyətinə baş vurmağı xoşlayir. Məhz elə bu səbəbdəndir ki, əksər hallarda bizə tanış və doğma olan sözlər Aydının şeirlərində təzə bir ovqatda səslənir.

Görən, göstərən yox astar üzünü,

Yüz ölçsən bir gələr eni, uzunu

Tamaşa qılmışam illər uzunu

Dəyişən ha döyül adı dünyanın.

Amma dünyanın böyüklüyündən, zamanın sonsuzluğundan yazan Aydın üçün, ən böyük dünya onun qəlbən sevdiyi, qəmi ilə qəmləndiyi, sevinci ilə sevindiyi Azərbaycandır. Onun poetik saatı da məhz Azərbaycan vaxtına uyğun köklənib "qurulmuşdur". Amma bu Vətən- Azərbaycan, heç də bəzilərinin ənənəvi coğrafi anlamda qəbul etdiyi kimi zərrəbin altında zorla ğörünə biləcək qədər kiçik bir məkan deyil, gündağandan günbatana qədər uzanan həhəng bir mənəvi-fiziki arealdır.

Duman xandan Mete xana dönmüşəm,

Qılınclardan daman qana dönmüşəm,

Vaxt olub ki, küsüb qina dönmüşəm

Gündoğandan ta günbatan mənimdi.

Və yaxud:

Əyri qılınc işlər gedər,

Bədöy atlar kişnər gedər,

Üstündə kişilər gedər

Gündoğandan günbatana.

Gətirdiyimiz seir nümunələrinin bədii-fəlsəfi məziyyətlərini bir tərəfə qoyuram; təkcə bu şeirlərin bədii sütunlarını təşkil edən qafiyələri (xana-qana-qına; işlər-kişnər-kişilər) diqqətə çatdırmaq kifayətdir ki, söhbətin ciddi bir söz adamından getdiyi barədə təsəvvür yaransın. Artıq dediyimiz kimi, Aydın Qurbanoğlu xalq yaradıcılığına dərindən bələd olan söz sərraflarındandır. Lakin o, miflərimizi, heç də bəzi "mifoloqlarımız" sayaq, arxaik büt ehkamçısı kimi dəyərləndirmir. Sözün hərfi mənasında mifik təfəkkürə sitayişdən uzaqlıq Aydının şeirlərini səciyyələndirən cəhətlərdəndir. O, mifə, tarixin-zamanın əbədi "ölü zonası" kimi yanaşmağı da qəbul etmir.

Artıq keçmişə qovuşan vaxt, heç də adi şüurun qəbul etdiyi kimi, tatixin səhnəsini birdəfəlik tərk etməyib.

Gələcəyin postamenti- keçmiş, keçmişin pariteti- gələcəkdir.

Bəzən bir anın spektrində əbədiyyət yaşayır.

Zaman (tarix) Aydın Qurbanoğlu üçün bütün hallarda diri, canlı, yaşarı bir hadisədir.

Uca tanrım, Bozqurd Mete,

Atlı Atilla, Şah Xətayi

Söz bir olduq,

Yığışıb dolduq nağıla.

Göydən üç alma düşdü.

Elə ki, çıxdıq nağıldan (...)

Bəli, "elə ki, çıxdıq nağıldan"- dünyanın dünya boyda bir möcüzəyə çevridiyini gördük.

Bu torpaq gör neçə acı aşlayar,

Dinib-danışmasan qonşu daşlayar,

Qoca Nuh eşidər, tufan başlayar,

Möcüzə yaradar babam, möcüzə.

Aydının xarakterindən, tərcümeyi-halından gələn bir çox əsaslı cəhətlər onun poeziyasında- qoşularında qabarıq görünür. O, yalana, riyaya, ikiüzlülüyə rəvac verən insanları qəbul edə bilmir. Nə yazıqlar ki, bizim hamımız, qısa bir zaman ərzində, "qibtəediləcək" bir sürətlə cilddən-cildə, sifətdən-sifətə, rəngdən-rəngə girən insan tipləri ilə qarşılaşırıq. Kitabları bayram təqvimlərindən heç nə ilə fərqlənməyən, işi keçən adamları mədh edən və hələ bu azmış kimi, mədh etdiyi kəs vəzifədən gedən kimi onun haqqında həcv yazan (və ya əksinə- vaxtilə həcv yazdığı kəs irəli çəkilərsə mədhiyyə deyən) "şairləri" də az görməmişik.

Aydın Qurbanoğlu poeziyası cılız əda və iddialardan yox, bütöv ideal və ideyalardan qaynaqlanır. Bütövlüklə bağlı fikirlərimizi davam etdirərək deyə bilərik ki, şairın lirik qəhrəmanı az qala içində və dışında olduğu hər şeyi- qəmi və nəşəni, sevgini və nifrəti, əqidəni və məsləki, vətəni və millətig bütöv, tam görmək istəyir.

Aydın öz yaradıcılıq manera və stixiyası ilə "allı-güllü", "yağlı-ballı" qafiyələrin axtarışına çıxan, mənanı söz "oyununa" (və ya oyunbazlığına) qurban verən, qafiyəpərdazlıq xəstəliyinə mübtəla olan müəlliflərdən minlərlə verst aralıdır. Onun düşüncə tərzi, mövzuları və həmin mövzulara yanaşma tərzi kimi, qafiyə sisremi də təzədir. Məsələn: kötük-örtük-itik-yetik; tüstüsü-küsü-güzgüsü-türküsü; yaşıl-daşı; ərkəsi-hər kəsi-ğörkəzi; deyərdi-öyərdi-göyərdi; qışlayar-tuşlaya-quşlaya; əzəli-közərir-gözəlin və s. Hətta, onun bir çox şeirlərində işlədilən "ənənəvi" qafiyələr belə, sanki təzə rəng və çalarlala boy verir.

Ədəbiyyatımızda, yəqin ki, dağlara həsr olunan seirlərin sayı dağlarımızın sayından dəfələrlə çoxdur. Amma Aydının öz "dağları" var. Burada təkcə böyük şairimiz M.Araza həsr olumuş şeirin bir bəndini xatırlatmaq kifayətdir:

Daşlarında xınalansın,

Dumanında cunalansın,

Sularında sonalansın

Sonam, a dağlar, a dağlar.

Yeri gəlmişkən, Aydın Qurbanoğlu poeziyasına xas olan mühüm bir cəhəti də qeyd etməyi özümə borc sayıram. Son illərdə həyatımızda olduğu kimi ədəbiyyatımızda, xüsusən poeziyamızda, bədbinlik hissinin dominantlıq təşkil etdiyini sübuta, çox güman ki, elə bir ehtiyac yoxdur. Amma "Ağ işıq" kitabında toplanmış şeirlərin hamısına nikbin bir ovqat hakimdir; bu fikri, hətta, insani kədərin, qaçılmaz faciənin qələmə alındəğı qoşulara belə müncər etmək olar. Məsələn, bu cür:

Gümanım Allaha dağılar duman,

Bulud parçalanar, yerə gün düşər.

Sufisal dərvişəm yönüm Tanrıya

Yahu! Hayqıraram göyə ün düşər.

Və yaxud:

İllər bizi köynəyindən keçirdi,

Bir gün qarlı dolayları keçirdim,

Sizi gördüm, gözlərimə köçürdüm,

Ürəyimdə yaz başıdı çiçəklər.

Aydının şeirlərində dərd də var, həsrət də, hicran da. Amma o, bu bəşəri-insani hissləri orijinal tərzdə mənalandırıb poetik ustalıqla təqdim etməyi bacarır.

Bizə sevinc gətirib

gəlişin, oğlum.

Barışa biləcəksənmi

dünyanın tərs-avand işləriylə?

Çətin olacaq işin, oğlum.

Gözlərin apaydın

ay işığıdır,

aynadır.

Nə yanlıc gizlədə bilir,

nə yalan.

Ata ürəyinin nigarançılıği barədə çox sadə və dəqiq müşahidələrdir...

Aydın bu şeiri oğlu Ayxanın 8 yaşında yazmışdı.

Çox güman ki, hər bir ciddi söz-sənət adamının ortaya qoyduğu əsər, həm də onun tərcümeyi-halıdır. Bu mənada əsl poeziya, bütün hallarda, həm də duyğuların, hisslərin sirli bir kodudur. Sözü-zözdən seçən adam üçün deyilən hər fikrin arxasında hansı mətləbin dayandığını sezmək elə də müşkül məsələ deyil. Əsl şerin hər misrasında bir ruh, bir ovqat yaşayır. Və hər bir "şifrəsi açılan" şeir oxucuya öz müəllifi barədə kifayət qədər məlumat verir. Bir sözlə, əsl şeir elə şairin özü deməkdir. Aydının seirlərini oxuyarkən o da aydın olur ki, o, aydın-şəffaf, ən çox da ağ rəngin vurğunudur. Ağ işıq, aq rəng, aq bulud, aş yağış, ağ çiçəkg O, hətta, səsin, sözün, havacatın da ağını sevir, vəsf edir. ("Ay aşıq, bir qğ işıq calg") Belə bir qənaətə gəlmək olar ki, ağ işıq Aydın Qurbanoğlunun bütün yaradıcılığından qırmızı xətt kimi keçir. Elə təkcə seçib-sevdiyi rəng və ya rəng çalarları belə, bəzən insanın özünüdərki və ya özünütəqdimi haqqında kifayət qədər məlumat verir. Təmiz niyyəti, xoş məramı olan kəslər həmişə bəyaz-şəffaf-işıqlı rənglərə üstünlük verir. Və çox böyük təəssüf hissi ilə qeyd etməliyik ki, həyat, fəaliyyət və yaradıcılığında qara rəngə üstünluk verənlərin sayı günbəgün artmaqdadır.

"Ağ işıq" kitabında müəllifin müxtəlif janr və formalarda qələmə aldığı şeir və miniatür poemalar toplanmışdır. Böyük əksəriyyəti vətənpərvərlik ruhu ilə aşılanmış bu şeirlər, bizcə, oxucular tərəfindən maraqla qarşılanacaq.

Mən sözümü elə Aydının özünün özünə xitabıynan yekunlaşdırmaq istəyirəm:

Qurbanoğlu, günahını yel bilə,

Ağ buludlar nələr çəkir yer bilər,

Oddanmışı bircə kərə yelpilə,

Köhnə ocaq ətəklərdə oddanı.

Firuz MUSTAFA

Ədalət.- 2009.- 9 aprel.- S. 7.