ANANIN KİTABI
Gülbahar:
- Ay hambal qardaş, bir mənə de görüm, axır adamlar niyə hərə bir yana gedir?
Hambal:
- Xanım, pəs, hara getsinlər?
Gülbahar:
- Necə hara getsinlər? Mən axır səndən
söz soruşuram kim, niyə
hamısı bir yerə getmir, niyə hərə bir tərəfə
gedir? Bax, görürsən, o adamlar o tərəfə
gedir, bu adamlar bu tərəfə gedir, mən bu işi
başa düşmürəm. Yəqin ki,
dəli olublar.
Hambal:
- Hərənin bir yanda işi var, hərənin evi bir tərəfdədi:
biri evinə gedir, biri işinə gedir.
Gülbahar (hövsələsiz):
- Eh, mən səndən söz soruşuram, sən bilmirəm
mənə nə cavab verirsən. Nə səbəbə,
axır, hamı bir tərəfə getmir?
Yox, yox, bu pis işdi, vallah, pis işdi.
Bir yaxşı fikir elə.
Cəlil Məmmədquluzadə
"Anamın kitabı"
Əhvalat vaqe olur tarixi-miladinin 2009-cu ilinin
başlanğıcında, Azərbaycan şəhərlərinin
birində, müstəqillik əsrində.
Böyük bir otaq. Divan.
Divanın qabağındakı mizin
üstündə qəzetlər qalaqlanıb. İşıq yönəlir qəzetlərə tərəf.
Bir əl qəzetləri götürür, səhifələyir,
sonra yenidən qatlayıb qoyur yerinə. Mizin
üstündə televizor pultu var. Əl pultu
götürüb düyməni basır. İşıq
mizin qarşısındakı televizora yönəlir.
Ekranda danışan başlar görünür:
- Filankəs müəllim, siz xoş gəlmək bizim
proqrama.
- Sağ olun, sizi də xoş görmək.
- Mən xoçu poblaqodarit sizin kanal, vaşeqo genialnoqo
rukovoditelya...
İşıq yönəlir pulta. Əl yenə düyməni basır. Ekranda
danışan başlar dəyişir:
- Filankəs müəllim, deyirlər siz verdiyiniz siyasi
proqnozlar üçün, yəni Şimal qonşumuzun zəiflədiyini
söyləmək üçün çox, lap çox,
çox, çox uzaq ölkədən qalın zərflər
göndərirlər sizə.
- Ah, əzizim, həmin zərfi kim
görübsə, mən ona bağışla...
Əl pultun düyməsini basır.
Ekranda bir qrup qara paltar adam deyişir:
- Fala baxmaq günahdı.
- Bizim ocaqda ilanlar heç kimə dəymir.
- Ay camaat, bunlar yalan danışır.
- Mən şər qüvvələri qovuram.
- Sən fırıldaqçısan.
Pult yuxarı qalxır. Ekranda oxuyub-oynayanlar qarışır bir-birinə.
Kadr arxasından aparıcının səsi gəlir:
- Biz bu qitənin musiqi yarışmalarında birinci
onluğa düşmək üçün...
Əl əsəbi hərəkətlə pultun düyməsini
basır:
- İqtisadiyyatımızın görünməmiş
templərlə inkişafı...
Əl pultu qaldırır. Ekranda
döyüşən TV-nin döyüşkən
aparıcısı görünür:
- Səs verin, SMS göndərin. Toyumuzun kralını
seçmək sizin əlinizdədir...
Pult qalxıb-enir, kanal dəyişir:
- Şahid müəllim, sizin fikrinizcə...
- Mən zatən düşüncələrimi hər
zaman açıq söylədim. Yapacağımız
böhrandan çıxma yollarını aramaq. Yalnız bu halda qlobal toy problemini həll etmək
mümkün.
- Şahid müəllim, toydakı yeməklər...
- Az yemək lazım.
- Bəs geyimlər...
- Söylədim ya.
İşıq yönəlir əlin
üstünə. Bir müddət havada
qalandan sonra ehmalca enir aşağı. Pultun
düyməsi basılır. Ekran
qaralır. İşıq düşür
otağın bir tərəfindəki pəncərəyə.
Əl yavaş-yavaş pərdəni çəkir,
pəncərənin o tayında küçə,
yolayrıcı və adamlar görünür. Döyükə-döyükə sağa-sola
baxırlar.
***
Mənim dramaturqluğum bura qədər. Gücüm ancaq remarkalar yazmağa çatdı.
Eybi yox, finalda bir sonluq da yazaram. Gör ha,
Şərqdə ilk teatrı yaradan sələflərin
övladı olan bizlər indi... İndi döyükə-döyükə
qalmışıq. Baş bilənlərin
də hərəsi bir söz deyir - çünki hərənin
dəyirmanının suyu bir ayrı tərəfdən gəlir.
Yaxşı, biz kimik? Dilimiz
hansı dildi? Və məlum qərardan
sonra TV-lərdən eşitdiklərimiz ədəbi dilin
normalarına cavab verirmi? Söhbət tərcümədən,
dublyajdan gedirsə, çox uzağa getməyək, elə 25 il əvvəlki nümunələrə nəzər
salaq. Böyük əksəriyyəti yüksək
peşəkarlıqla görülmüş işlər idi.
Bu zəncirin halqalarını özümüz
qırıq-qırıq elədik. Dağıtmaq
çox asandı. Yenidən bir araya gətirmək isə...
Ötən əsrin 30-cu illərindən sonra bu
gün danışdığımız ədəbi dil
formalaşmağa başlayıb. Heç
kəsin haqqını itirməyək - bu gün hərəsinə
bir damğa vurduğumuz yazıçılar
formalaşdırıblar bu dili. Özü
də bizim ədəbi dilimiz xalqın danışıq dilindən
köklü surətdə fərqlənmir. Deyək ki,
neçə yüz il əvvəldən gələn
bayatılar, aşıq şerləri eynən
anlaşılır. Qurbaninin
qoşmalarını bir də oxuyun, görün Yunus İmrədən
fərqlənirmi? Və bizim bu gün
danışdığımızdan fərqlənirmi? Amma üstündə dava düşən türk
seriallarının dili hansı vəziyyətdədi - bərbad.
50-ci illərdə çəkilmiş türk
filmlərinə baxmışam, hətta onların dili bizə
daha yaxındı. Bu gün İstanbulda
böyüyən gənclər həmin filmlərin dilini
anlamır. Bir vaxtlar Türk Dil Qurumuna rəhbərlik
edənlər bu uçurumu böyütmək üçün
əməlli "zəhmət" çəkiblər.
Həmin eksperimentləri indi doğma TV-lərin
köməyi ilə biz aparırıq. Əvvəllər,
heç olmasa, xalqın öz dilini qoruyub saxlayacağına əminlik
vardı. Bu gün artıq buna da inanmaq
olmur. Seriallar, cizgi filmləri kəndlərdə
yaşayan uşaqların da dilini zibilləyib. Deməli, çox yaxın gələcəkdə Səməd
Vurğunun saf dilini anlayanlar qalmayacaq. Çünki
yazdıqları "enteresan" görünəcək.
Rus dili yad dil idi, bizim dilimizə təcavüz
imkanları aşağıydı, amma Anadoluda
yaşayanların da çətinliklə anladığı
serial dili daha qorxuludu. Çünki bizə
doğma kimi sırınır.
...Məmləkət qaynar qazana dönüb. Qazanı qarışdıran çömçələrin
sayı da günbəgün artır. Bizlər
buralarda serialları potensial türk vasitəsi hesab edərkən,
oralarda "ulus" sözünü işlədənləri
həbsxanaya salırlar. Oralarda Türk
birliyi yox, xilafət haqqında düşünürlər.
Yəqin yaxın zamanlarda saray dilləri ərəb-fars
tərkibləri ilə dolacaq. Serialların
da dili yenə dəyişəcək. (Bu yaxınlarda
Oqtay Salamov öz yazısında Türkiyənin Kütləvi
İnformasiya Vasitələrinə təklif eləmişdi ki,
Hrant Dinkin cırıq ayaqqabılarını Topqapı
sarayına qoysunlar ki, gəlib-gedən tamaşa eləsin. Bu yazıyla bağlı elektron poçtuma
zırıltı bir məktub göndərmişdilər.
Çox xətirlərinə dəymişdi.
Deməli, özlərinə bir söz deyə
bilmirlər, bizi günahkar tuturlar).
Təzə dayılarımız demişkən,
"durum yaş". Öz fikrimi deyim.
Televiziya Şurasının qərarını
alqışlayıram. Amma hansı çərçivədə?
Tərcümə vasitəsilə heç bir
düyün açılmayacaq. Peşəkarları
TV-lərə qaytarıb öz istehsalımızı
yaratmalıyıq. Televiziya Şurası
indiyə kimi hansı TV aparıcısının, jurnalistin
haqqını qoruyub? Yoxsa Şura ancaq
qadağalar üçündürmü? Heç
bir kanalın rəhbəri öz padşahlıq iddiasından
əl çəkib ümumi qaydalara tabe olmaq istəyində
deyilsə, Şuranın hansı səlahiyyətləri var?
Hər müctəhid din kitablarını
özü bildiyi anlamda təfsir elədiyi kimi hər məmur
da böyük şəxslərin dediklərini istədiyi kimi
yozur. Hələ ki dava gedir, iddiaların
davası. Yüz il əvvəl
anamızın kitabını oxumadıq, bu gün kitabı əvəz
eləyən TV-lərdə anamızın dili yoxdu. Çox balacayıq ey. Hansı tərəfdən
bir arx gəlirsə qoşuluruq ona.
Kəndim, balacasan, çox balacasan...
Sənin qayğıların yuxuluq deyil,
Mənim yuxularım yuxuya sığmaz.
Elə qorxular var, qorxulu deyil,
Elə qorxular var, qorxuya sığmaz.
Kəndim, balacasan, çox balacasan...
Siyasət çayları boy verməz sənə.
Özləri bələdçi, özləri azan,
Göydələn şəhərlər hay verməz sənə.
Bu oğul səsidi! Götür dəftəri:
Danışmaq da yükdü,
Susmaq da yükdü!
Böyük dünyamızın kiçik dərdləri
Böyük dərdlərindən daha
böyükdü.
Kəndim, balacasan!
Çox balacasan!..
***
"Heç
belə deyil, bağışlayasınız, zakon bu
sluçayları tamamən predusmatret eləyibdir. Əgər raznoreçiye
elə bir sluçayda oldu ki, onu mədaxil cərgəsində
olan punktlar düz gətirmədi, o vədə smetni
statyaları o qədər sokratit edirlər ki, il
axırında hesab düz gəlir. Amma bizim
smetanın poqreşnostları o barədədir ki, biz, naprimer,
təyin eləmişik aclara ildə yüz manat paylayaq, amma
biz yüz manat əvəzinə paylamışıq yüz
doqquz manat on dörd şahı iki qəpik".
Yüz il əvvəl yazılsa da bu
gün hansı TV-yə aid edə bilərsiz bu sözləri?
Amma həmin TV-nin rəhbərinin həmin bu əsərdən,
nəinki bu əsərdən, heç müəllifindən də
xəbəri yoxdu. Tanımır.
Ancaq nə dəxli var - əlində ideoloji silah, haranı istəyir
nişan alır.
***
"Möhtərəm əzayi-əncümən həzrətlərinə
öz ixlasımı təqdim edib, mətləbin ən
ibtidasından bir şəmmə izahat verməyi fərz və
qərz bilib, iltimas ediyorum, əfəndim. Arkadaşlar,
şimdi həpimiz tanrımızın buyruğu ilə
iştə köyümüzdə torpağa borcunu ödəməkdən
qaçacaq tək bir kişi olmaz; onu hay
cift sürərkən tər olaraq əlimizdən
dökmüşüz, yetər! Az əvvəl
alçaqca buraxıb savuşduğumuz torpaqlar yetər! Hay və
ya düşmənlə savaşarkən qan olaraq
damarlarımızdan axıtmışız, yetər! Akıl irməz tanrı hikmətləri ilə əvət,
yarın qəddar və murdar əlləri
qafalarımızı ənsəmizdən kəsərək
bizi vəhşət şeytanlarına qurban edəcək, zənn
ediyorum, əfəndim. Yetər, az əvvəl
alçaqca buraxıb savuşduğumuz torpaqlar, yetər!"
Bu TV-nin də
ünvanı məlum. Heç ordakılar da Mirzə Cəlili
tanımırlar. Heç ordakılar da "Anamın
kitabı"nı oxumayıblar. Nə qoyub, nə axtarıram. Zəhrabəyimin
bugünkü oğulları o kitabı oxuyub ki?
***
Məsələ bundadır ki, indi Zəhrabəyimin ingiliscə, fransızca və daha necə danışan oğulları da var. Gülbahar indi hansı kitabları yandırsın? Bu nə boyda tonqal olmalıdır ki, onun külünün içindən bir Simurq quşu kimi yenidən qalxaq. Çox, çox uzaq ölkədən bura göndərilmiş senzorlar arxayın olsunlar - biz qardaşlar birimiz rus lüğəti yazırıq, birimiz xüsuf-küsufla məşğuluq, birimizdə də həpsi əşardı. Öz hökumətlərinə ərzi-hal etsinlər ki, biz ümənayi-dövlət yanında ən səlamət və zərərsiz bəndələr cümləsindəyik. Bizi əfv buyursunlar. Amma yazımın əvvəlində demişdim, tamaşaya bir sonluq vermək lazımdı.
***
Böyük bir otaq. Divan. Divanın qarşısında miz. Projektorun şüası pultu fırladan əlin üstündən ehmalca yönəlir divanda oturan adamın üzünə. Divanda oturan qadındı. Yan otaqlardan səslər gəlir. Qadın üzünü sağa çevirir: "Ergenekon operasyonunda son durumla bağlı flaş-haber". Qadın üzünü sola çevirir: "Qazprom udovletvoril prosbu..." Ekran sönüb. Qadın əlindəki pultu mizin üstünə qoyur və qarşısındakı kitabı açıb oxuyur.
Pərdə salınır.
İradə TUNCAY
Ədalət.- 2009.- 7 fevral.- S. 6.