"AXI, DÜNYA FIRLANIR"

(Xalq şairi ustad Bəxtiyar Vahabzadənin xatirəsinə)

Neçə gündür ki, içimdə gəzdirdiyim bir yazını necə başlayacağımı dəqiqləşdirə bilmirdim. Elə bil dolaşıq bir kələfin ucunu tapmaq qədər zülmlü bir işlə məşğul idim. Nə qədər ciddi-cəhd etsəm də ipucunu ələ keçirmək mümkün olmurdu. Nəhayət ki, köməyimə xatirələr gəldi. Və neçə gündən bəri dəfələrlə vərəqlədiyim həmin xatirələrin biri bu yazının girişinə çevrildi...

... İş gününün sonuna az qalmışdı. Mərhum jurnalist dostum Pərviz Əliyevlə oturub dağdan-arandan söhbət edirdik. Qayğılarımızdan, problemlərimizdən danışırdıq. Belə bir məqamda telefonuma zəng gəldi. Baxdım və məndə təəccüb doğurdu. Çünki bu nömrə Bəxtiyar Vahabzadənin ev telefonuna aid idi. Telefonu açan kimi ustadın ilk sözü bu oldu:

- Ay Əbülfət, ay oğul, Aqili tapa bilmirəm, ürəyim doludu, dur gəl bizə.

Dəvət təbii ki, dərhal qəbul olundu və özü də böyük ustadın mənə olan bu ərki, səmimiyyəti əslində mənim üçün ən böyük mükafat idi. Və bir neçə dəfə olduğum evinə getmək, üstəlik, xüsusi bir ehtiram idi. Özü də Bəxtiyar müəllimin şəxsən telefon açıb məni nəyləsə bağlı çağırmağı, açığını deyim ki, mənə xüsusi ləzzət verdi. Və hətta həmkarım Pərvizin yanında ədalı bir şəkildə:

- Bəxtiyar müəllim məni çağırır, mən getdim, - dedim.

- Hansı Bəxtiyar müəllim? - deyə Pərviz sual verdi.

- Bəxtiyar Vahabzadə. Məgər başqa Bəxtiyar var bizim üçün? - deyib onu bir balaca sancdım da.

Və o da bildi ki, mən daşı hara atıram. Çünki ondan öncə müəyyən söhbətlərimiz olmuşdu. Və beləcə Pərvizi işdə qoyub Bəxtiyar müəllimgilə getdim.

Həmişə gəldiyim mərtəbəyə qalxıb qapının zəngini çaldım. İçəri keçdim. Bəxtiyar müəllim öz iş otağında əyləşib qarşısına tökdüyü qəzetləri, yazı-pozuları nəzərdən keçirirdi. Ustadın əlindən, üzündən öpdüm:

- Keç otur, ay Əbülfət, - dedi.

Üzbəüz əyləşdim. Fikrim, diqqətim Bəxtiyar müəllimin əl hərəkətlərinin, baxışlarının yanında olsa da, amma ürəyimdə onun nə deyəcəyini gözləyirdim. Elə bir narahatlığımı duydu və səsində hiss etdiyim nisgilli bir təlaşla ustad söhbətə başladı:

- Aqili çox axtardım, tapa bilmədim, ona görə sənə zəng vurdum. Bu gün sizin qəzetdə bir yazı oxudum, Aqil yazmışdı. Ağdamdakı Atçılıq zavoduyla, onun taleyi ilə, atlarla bağlı idi. İki gün öncə də televizorda Moskva kanalı ilə gördüm ki, İngiltərədə at yarışmasında Qarabağ cinsli at irəlidə gedib, qalib olub. Elə bil bu iki məlumat ürəyimin yarasının qaysağını qopartdı. Hələ çox-çox illər bundan əvvəl Qarabağ atları barəsində şer yazmışam. İndi onu sənə oxuyacam, apararsan, xoşunuza gəlsə çap da edərsən, - dedi.

Bəxtiyar müəllim özünəməxsus bir şəkildə hər hecanı, hər vurğunu canına-qanına hopdurmaqla Qarabağ atları barəsində yazdığı şerini oxudu. Elə bil qanadlanıb özümdən xəbərim olmadan uçub getmişdim Qarabağa. Və o yerlər, ordakı günüm-güzəranım hamısı durmuşdu gözümün önündə. Təsirləndiyimi hiss edib "fikir eləmə, - dedi, - yaman günün ömrü az olar". Və ardınca da əlavə etdi ki, "Aqilə denən Qarabağdan, oranın o qiymətli sərvətlərindən yazmaqdan yorulmasın. Biz bir az unutqanıq, elə sən də. Çalış tez-tez xatırladasan Qarabağı oxucularımıza".

Bir saatdan artıq qonağı oldum Bəxtiyar müəllimin. Yazı-pozumla maraqlandı. Onun üçün utana-utana bir-iki şer də oxudum. Bəyəndiyi də oldu, düzəliş, məsləhət verdiyi də. Təbii ki, mənim həyatımın, yazı-pozumun ən önəmli qiymətini Bəxtiyar Vahabzadə barəmdə yazdığı şirin, isti kəlmələrlə artıq çoxdan vermişdi. Və mən hər dəfə böyük ustadın haqqımda yazdığı sözləri təkrar-təkrar oxuyanda onun boynuma qoyduğu haqqın məsuliyyətini daha çox dərk edirəm. Bu, ustad haqqıdı və həmin haqq da birmənalı olaraq qələmə, sözə sədaqətli, etibarlı və təmənnasız xidmət tələb edir.

Xalq şairi böyük söz ustadı Seyran Səxavətin dediyi kimi, Azərbaycan ədəbiyyatının buzqıran gəmisi olan Bəxtiyar Vahabzadənin ölüm xəbəri hamı kimi məni də sarsıtdı. Və əvvəldə yazdığım həmin o xatirənin işığında ustadın öz avtoqrafı ilə mənə bağışladığı "İstiqlal" kitabını açıb qoymuşam qarşıma. Diqqətimi çəkən ilk şer "Çöldən işıq düşmür" adlanır:

Büdrədim, yıxıldım mən neçə kərə,

Bu yoxuş yollarda neçə yaram var.

Könlümdə dünənə yüz-yüz pəncərə,

Sabaha açılan bir pəncərəm var.

Ulu ustad ömür boyu hər kəsin üzünə qapı açdı, hər kəsə yol göstərdi. Sözü ilə, misraları ilə, auditoriyada söylədiyi mühazirələrlə. Hamı kimi mən də imkan düşdükcə qaçıb onun mühazirələrinə qulaq asdım. Şerlərindən tanıdığım Bəxtiyar Vahabzadəni auditoriyalarda, tələbələrin arasında, böyük şer gecələrində, televiziya kanallarında gördüm və içimdən bir dəli arzu keçdi. Bəxtiyar müəllimlə əl verib görüşmək, onunla həmsöhbət olmaq. Zaman istəyimi çin etdi. Dəfələrlə Bəxtiyar Vahabzadədən müxtəlif mövzularda müsahibələr götürdüm, ayrı-ayrı məsələlərə münasibətini öyrəndim. Və bir də baxıb gördüm ki, mən böyük şairin şerlərindən, söz boxçasından mənimsədiyim, az qala özümünküləşdirdiyim fikirlərini bəzən özümü unudub elə öz sözlərim kimi yazıb, deyirəm. Və hətta bir dəfə "Ədalət" qəzetinin qonağı olan Bəxtiyar müəllim bunu etiraf da etdi. Ustad özünəməxsus təbəssümlə dedi ki, burda qorxulu bir şey yoxdu. Sən öyrənirsən və öyrəndiyini də təkrarlayırsan. Qorxulu orasıdır ki, öyrəndiyini gizlədəsən və yaxud da bunu oğurluq səviyyəsinə çıxarasan. Hər yerdə başqasının fikirlərini istinadsız adına çıxasan. Bax, bundan özünü gözlə.

Kitabın daha bir vərəqini çevirirəm. Bu da "Utanıram" şeridir.

Şəhidlərin, qaçqınların

Üstümüzdə min ahı var.

Çatdığımız bu nöqtədə

Hamımızın günahı var...

... Düzü budur: Bu dünyada

Gücün varsa, sözün haqqdır

Gücün yoxsa, son əlacın

Xəcalətdir, utanmaqdır.

Bilmirəm, kimlər necə qəbul edir-etsin, amma bu misraların hər birində bizi həqiqətən utandıracaq, düşündürəcək, loru dildə desəm, lap silkələyəcək, ayağa qaldıracaq hökm var, məntiq var. Və mən də həmin o fikirlərin qoynunda yol azmış və axtardığı o yola qayıtmaq istəyən dərviş kimi gəlib "Ya Rəbbim" şerinə çatıram.

Bitib şikayətim, sözüm-söhbətim,

Bir addım yol imiş xeyirdən şərə.

Ya Rəbbim, özün de, mənim millətim,

Layiqmi bu qədər müsibətlərə?

Qaçqına çevrilib öz ölkəsində

Halal torpağından qovulan da biz.

Dünyanın "ədalət" məhkəməsində,

Günahkar sayılıb xar olan da biz...

Bəli, biz haqlı ola-ola haqqımızı sübut etmək üçün bu günə qədər vuruşduğumuz, çarpışdığımız nədirsə, dəfələrlə ondan artıq hələ vuruşmalıyıq, çarpışmalıyıq. Amma bir məqam da var. onu da ustad vurğulayıb. Özünün "Əsarət-Azadlıq" şerində yazdığı kimi:

Əsarət odunda bişdi nəslimiz,

Azadlıq eşqinə yandıq, yaxıldıq.

Çatıb azadlığa bu məbəddə biz,

Şükür namazını qibləsiz qıldıq...

... İndi azadlığım mənə qənimdir,

Bu gizlin oyundan baş açmır fələk.

Məni kor quyudan çıxaran kəndir,

İndi boğazıma keçib halqa tək.

Doğrudan da, ustadın bu haqlı iradı özü-özlüyündə hər birimizin görüb üzləşdiyi və etiraza səsini qaldırdığı nöqsanların, rüşvətxorluğun, qanunsuzluğun, riyakarlığın, harınlığın, özbaşınalıqların və daha nələrin, nələrin diqtəsi idi. Elə həmin o arzuladıqlarını gerçək azadlıqda görə bilməyən ustad özünəməxsus şəkildə öz arzularından geri çəkilmədən "Danışmaq yasaqdı..." şeirində yazırdı:

Çatdıq istiqlala... Elə o gündən

Mən endim xitabət kürsülərindən.

Masama əyilmiş o vaxtdan başım,

Sözümü qələmə vermişəm bu gün.

İstiqlal üçündür mənim savaşım

Sizin savaşınız iqtidar üçün.

Şeirin yazılma tarixinə baxıram: 1996. Şəki. Şerin başlığının altında isə yazılıb - Özünü müxalif hesab edən oxucu Qiyasəddin Qayıbovun məktubuna cavab.

Bəli, müdrik, dahi, uzaqgörən, nəhayət, əsl xalqın təmsilçisi, övladı o kəsdi ki, o, hər şeyi olduğu kimi bütün çılpaqlığı ilə heç kimdən, heç nədən çəkinmədən deyir, yazır, göstərə bilir. Həm zamanını qabaqlayır, həm zamanının sükançısı olur, həm də tarixə öz imzasının möhürünü həkk edir. Bax, elə Bəxtiyar Vahabzadə müdrikliyi də, dahiliyi də həmin o sadaladığım və sadalamadığım xüsusiyyətləri özündə ehtiva etməsindəydi. Ustad istər ayrı-ayrı şeirlərində, istərsə də poema və dram əsərlərində, o cümlədən məqalələrində hər şeyi o qədər səmimi və könül yanğısıyla xalqın istək və arzusunu əks etdirməklə qələmə alırdı ki, biz də onu oxuyanda elə bilirdik bu sözləri biz deyirik, bu sözləri biz yazırıq. Onda şerlə, qələmlə oxucu qovuşurdu, birləşirdi və bir də baxıb görürdün ki, əvvəldə dediyim kimi, şeir də səninlə eyniləşib, özününküləşib, sən də şeirin olmusan. Bax, bu dediklərimi Bəxtiyar müəllim "Özüm olmalıyam" şeirində görün necə ifadə edib:

... Nəyəmsə, mən oyam, qarayam, ya ağ

Niyə özgəsinə küsənməliyəm?

Özüm olmalıyam, mən özüm ancaq.

Özüm deyiləmsə, demək heç nəyəm.

Doğrudan da, niyə axı özümüz olmuruq? Mən də, sən də nə vaxt hamılıqla özümüz olacağıq? O cümlədən iqtidarımız da, müxalifətimiz də nə vaxt özümüzü ortaya qoyacağıq, bir olacağıq, birlik olacağıq, nə vaxt?.. Çətindir hə, bu sualın cavabı. Elə çətin olduğundan da azadlıq uğrunda mübarizə aparan azadlıq şairi böyük Bəxtiyar Vahabzadə xəyalında qurduğu həyatı bütünlüklə müstəqil Azərbaycanda görə bilmədiyinə təəssüfləndi, amma ümidini, inamını itirmədi. Bildi ki, bu da keçəridi, keçib gedəcək. Zamana ehtiyacı var. Özünün də dediyi kimi, hər şeyə birdən-birə qovuşmaq, nail olmaq mümkün deyil.

Bəli, mən xalq şairi böyük Bəxtiyar Vahabzadə haqqında onun haqqa qovuşduğu gündən sonra yazdığım bu sətirləri onun adına, ruhuna bağışlamaqla azacıq da olsa bir tələbə, şagird borcunu ödəməyə çalışıram. Təbii ki, bu mümkün deyil. Bircə onu bilirəm ki, ulu ustadın ruhu həmişə bu torpaqla, bu xalqla bir yerdə olacaq. Çünki o, xalq üçün, bu torpaq üçün Tanrı qisməti, Tanrı payı idi və elə bu xalqın da, bu torpağın da uğrunda özünün dediyi şam kimi yana-yana cismini bu torpağa qatdı. Ruhu isə bu torpağın səması üstündə zaman-zaman dolaşacaq və hər yerdə köməyimizə çatacaqdır. Çünki Bəxtiyar Vahabzadə sağlığında özünə heykəl qoymuş, abidə ucaltmış xalqın şairi idi. Və yazırdı ki:

Ürək yaşar həmişə,

Ümidiylə qol-boyun.

Ümid yaşadar bizi,

Ümidə heykəl qoyun.

Və Bəxtiyar müəllim bir də onu təkrar-təkrar hər birimiz üçün az qala əmr şəklində deyirdi:

Vətən oğlu, maya tutmuş sənin qanın,

Bu torpaqdan, bu Vətəndən.

Qalx ayağa,

İmdad umur Vətən səndən.

Sinəmizlə od-alovu biz yarmasaq,

İtirilmiş torpaqları qaytarmasaq,

Vətən bizi bağışlamaz, torpaq bizi bağışlamaz.

... Ruhun şad olsun, böyük ustad. Sən hələ bu millətin üçün neçə nəsil oxuyub öyrənə biləcək bir ədəbi məktəb qoyub getdin. Kaş, o məktəbdə hamımız heç olmasa bircə damla özümüz üçün əxz edə bilək. Onda sizin arzuladığınız o Azərbaycan dünyaya meydan oxuyacaq.

Əbülfət MƏDƏTOĞLU

Ədalət.- 2009.- 21 fevral.- S. 12-13.