TALE BİZİ SEÇDİ...

Xocalı faciəsinə aparan yollar...

XX əsrin 80-ci illərinin sonlarına yaxın iqtisadi böhran burulğanında boğulan və artıq dağılmağa başlayan müttəfiq respublikalar birliyi - SSRİ-nin ömrünün bir az da uzadılması üçün xüsusi xidmət və siyasi orqanlar yollar aramaqda idi. Yarandığı gündən milli zəmində münaqişə ocaqlarının təməlini qoymağa başlayan Sovet hakimiyyəti basdırdıqları bu "minaları" tərpətməklə qaynar ocaqlar yaratmaq və bu ocaqları söndürmək bəhanəsilə ordunun gücüylə ölkədə hərbi vəziyyət yaratmaq istəyirdilər. Lakin bu "minaların" nə dərəcədə təhlükəli olduğunu və onların partlayacağı təqdirdə quruluşun mövcudluğuna gətirəcəyi təhlükə barədə düşünmürdülər.

Eyni zamanda xərçəng xəstəliyi kimi yayılan kommunizm təhlükəsini birdəfəlik yer üzündən silib atmağa çalışan ABŞ və Qərb dövlətləri də yaranmış münbit vəziyyətdən maksimum istifadə etməyə çalışırdı. 70 ilə yaxın bir dövrdə demək olar ki, bütün dünyadan təcrid olunan bir ölkənin Qorbaçovun yenidənqurması sayəsində qapalı qalmış qapılarını açması da onların bu niyyətlərini gerçəkləşdirirdi.

Hər vəchlə SSRİ-nin dağılmasının qarşısının alınması üçün çalışan Qorbaçov hakimiyyətinin xüsusi xidmət və siyasi orqanlarının gizli planlarında dondurulmuş münaqişə ocaqlarının yenidən alovlandırılması üçün ilkin olaraq Orta Asiya ölkələri seçilmişdi. 1986-cı ildə Qazaxıstanda tələbələrin kütləvi etiraz aksiyaları ilə başlayan dondurulmuş "minaların" tərpədilməsi əməliyyatları sonradan Oş vilayəti yaxınlığında qırğızlarla özbəklərin toqquşmasına gətirib çıxardı. Yaranmış vəziyyəti qiymətləndirməyi bacaran, xaricdə güclü diaspor dayaqlarına malik olan Ermənistanın Dağlıq Qarabağı özlərinə birləşdirmək məsələsini ortaya atması xüsusi xidmət orqanlarını bu planlarında dəyişikliklər etməyə məcbur etdi. Üstəlik, dövlət başçısı Mixail Qorbaçovun və onun arvadı Raisa Qorbaçovanın yaxın ətrafının ermənilərlə əhatə olunması vəziyyəti daha da dərinləşdirirdi.

200 ildən artıq bir dövrdə Rusiyanın əsarəti altında olan Azərbaycan təzyiqlər qarşısında illər boyu əzəli - Qərbi Azərbaycan torpaqlarını artıq ermənilərin xeyirinə itirmişdi. Kifayət qədər oyanmış Azərbaycan xalqı bundan sonra heç olmasa, müttəfiq respublika kimi fəaliyyət göstərdiyi müddətdə müəyyənləşdirilmiş ərazi bütövlüyünün bir hissəsini ermənilər tərəfindən idarə olunan siyasi büronun bir qrup pensionerinin göstərişi ilə Ermənistana vermək fikrində deyildi. 1988-ci ilin fevral ayında Ağdamdan Dağlıq Qarabağa tərəf başlayan etiraz yürüşləri və etiraz dalğaları az bir zamanda bütün respublikanı ayağa qaldırdı...

Yaranmış problemi mövcud Konstitusiya çərçivəsində tezliklə həll etmək əvəzinə Sovet hökuməti vəziyyəti daha da qızışdıraraq əraziyə on minlik daxili qoşunlar ordusunu yeritdi və bölgədə fövqəladə vəziyyət elan etdi. Bununla da Qorbaçov hakimiyyəti SSRİ-nin iflasa uğramasının bünövrəsini qoydu. Yerli azərbaycanlı əhalidən adi ov tüfənglərini yığışdırmağa başlayan hərbçilər və yerli hüquq-mühafizə orqanları xalqın torpaqlarını və ərazi bütövlüklərini qorumaq iradəsini sındıra bilmədi...

Bölgədə fövqəladə vəziyyət və komendant saatı tətbiq edilməsinə baxmayaraq, xalqın iradəsi ilə yaranmış müqavimət hərəkatına qoşulanların sayı günbəgün artırdı. Bölgədə müəyyən nüfuza malik olan Ağdam rayonunda yaranmış müqavimət hərəkatına respublikamızın tanınmış vətənpərvər ziyalıları istiqamət verir, sıralarının genişləndirilməsi üçün müəyyən işlər aparırdılar.

Artıq 1988-ci ilin sonlarında Qarabağda vəziyyətin getdikcə gərginləşməsi, ara-sıra baş verən milli zəmində qarşıdurmalarda itirdiyimiz insanlarımız məcbur edirdi ki, bu hərəkatın daxilində gizli silahlı özünümüdafiə dəstələri yaradılsın. Mərhum Eldar Bağırovun rəhbərliyi ilə müqavimət hərəkatının bir qrup üzvü tezliklə özünümüdafiə dəstələrini yaratmağa müvəffəq oldu. Məlum səbəblərdən gizli saxlanılması mümkün olmayan özünümüdafiə dəstələri Dağlıq Qarabağda yaşayan azərbaycanlı gənclərin də qoşulması ilə artıq böyük gücə malik idi.

Lakin sayın və gücün çox olması hələ ordu demək deyildi. 50-60 nəfərlik qruplarla 7-8 min nəfəri özündə birləşdirən müdafiə dəstəsi çox az miqdarda silahla təzhiz olunmuşdu. Bir neçə avtomat və hər qrupda 3-5 tüfəng...

Təbii ki, fövqəladə vəziyyətə "nəzarət" edən, hər növ silahla təmin olunmuş daxili qoşunların əsgərlərinə və bu əsgərlərin yaxından köməkliyi ilə bizdən dəfələrlə yaxşı silahlanmış erməni hərbi qruplarına qarşı mübarizə aparmaq çətin idi. Buna baxmayaraq, müəyyən vaxtadək Qorbaçov hakimiyyətinin Dağlıq Qarabağı asanlıqla Ermənistana birləşdirmək planlarını pozmağa nail ola bilmişdik. Bəlkə də daha çox nəyəsə nail olmaq olardı. Lakin Qarabağda müqavimət hərəkatı təkcə erməni və ruslarla mübarizə etmirdi. Eyni zamanda Moskvanın göstərişi ilə öz xalqının müqavimətini qırmağa çalışan Azərbaycan Respublikasının hakimiyyətdə əyləşənləri ilə də apardığımız mübarizə faktiki olaraq bizi iki cəbhədə döyüşməyə vadar edirdi. Razılaşın ki, hərbi və siyasi təcrübəsi olmayan cavanlar üçün bu çox çətin idi...

Vətənə, torpağa bağlı olan, ata-baba yurdlarını düşmənlərə təslim etmək istəməyən bu cavanlar bütün çətinliklərə dözürdü. Yerli hakimiyyət orqanlarında çalışan rayon rəhbərləri də real vəziyyəti başa düşərək açıqda edə bilməsələr də müəyyən vaxtadək gizli də olsa hərəkata dəstək verir, imkanları daxilində silah-sursatla təmin olunmasına da köməklik göstərirdilər. Vəzifə kəndirlərinə bağlanmalarına baxmayaraq, onlar da bir azərbaycanlı kimi ata-baba torpaqlarının itirilməsi ilə razılaşmırdılar. Yalnız o vaxtkı respublika rəhbərliyi siyasi büronun yalançı vədlərinə aldanaraq sadəlöhvcəsinə problemin dövlət tərəfindən həll olunacağına inanırdı...

Moskvanın emissarı - Azərbaycan Kommunist Partiyasının ikinci katibi, faktiki olaraq respublikaya rəhbərlik edən Viktor Polyaniçkonun Stepanakertdə (Xankəndində) Qarabağ təşkilatına şəxsən rəhbərlik etməsi yalnız ermənilərin xeyirinə, azərbaycanlı əhalinin isə müqavimətinin zəiflədilməsinə yönəlmiş addım idi. Təəssüf ki, o vaxtkı rəhbərlərimiz bu siyasi addımı qiymətləndirmək bacarığında deyildi. Az-çox baş çıxaran və vəziyyəti dərk etməyə başlayan Tofiq İsmayılov, İsmət Qayıbov, Məhəmməd Əsədov kimi rəhbər vəzifədə çalışanlarımız vertolyot terrorunun qurbanına çevrildi. Yerli Azərbaycan əhalisinin asan yolla nüfuzunu qazanmaq təcrübəsi olan rusiyalı "çekist"in tezliklə özünə qarşı sui-qəsdlər hazırlamasını və həyata keçirməsini, o vaxtkı yeganə elektron vasitə sayılan Az.TV ilə guya bu sui-qəsdlərin ona qarşı ermənilər tərəfindən törədilməsini dəfələrlə nümayiş etdirməsini hamı xatırlayır. Lakin bu sui-qəsdlərin Polyaniçkonun mühafizəçiləri tərəfindən səhnələşdirilməsini çox az adam bilirdi. Bütün bu oyunlar Viktor Polyaniçkonun ermənilərə qarşı əsl mübariz kimi Azərbaycan xalqının sevimli qəhrəmanına çevrilməsi üçün hesablanmışdı.

Bu cür oyunlar Azərbaycan xalqının və onun rəhbərliyinin başının altına yastıq qoyur, əsas partlayışın hazırlanması üçün rusların və ermənilərin əl-qolunu açırdı...

(Ardı gələn sayımızda)

Rüstəm HACIYEV

Ədalət.- 2009.- 24 fevral.- S. 2.