MUĞAM FƏLSƏFƏSİ
İNAM ATA (ASİF ATA)
Musiqi barmaqla çalınan
deyil,
Ölçü qalıbına
salınan deyil,
O, Ruhun Göylərə
qovuşmasıdır,
İlahi Məqamdır,
adi an deyil.
Mütləqə İnam
Peyğəmbəri, Ruhaniyyat
Ocağı Yaradıcısı,
dahi türk filosofu İnam Atanın (Asif Atanın) 16-cı Müqəddəs
Kitabı olan bu Əsərində Muğam musiqi sisteminin fəlsəfi mahiyyəti açılır,
Doğu ruhaniyyatı,
sənəti, dünyabaxışı
ilə onun üzvi birliyi, habelə dünya musiqi klassikasındakı üstün mövqeyi vurğulanır.
Muğam fəlsəfəsi haqqında
kitab - Doğu filosofluğunun özünəməxsusluğu
haqqında - zəkanın,
duyğunun, əxlaqın,
iradənin vəhdəti
haqqında kitabdır.
Təqdim edir: İşıqlı Atalı
(Əvvəli
ötən şənbə
saylarımızda)
"Şikəsteyi-Fars"
Kədər Zirvəsi
- İdrakidir.
İdrak - Zirvə Kədəridir.
Kədər
Ağrısı - İdrakidir. İdrak - Ağrı Kədəridir.
Kədər
Harayı - İdrakidir. İdrak - Haray Kədəridir.
Kədər
Odu - İdrakidir. İdrak - Od Kədəridir.
Kədər
Göyü - İdrakidir. İdrak - Göy Kədəridir.
Kədər Zənciri - İdrakidir.
İdrak - ardıcıl surətdə Kədərlidir.
Kamillik
Yolu - İdrakidir: İdrak - Kamillik Yoludur.
"İrak"
Leytmotivin İşıqlanması İdrakidir. İdrak
İşıqlıdır.
Leytmotivin
Təzələnməsi İdrakidir. İdrak Təzədir.
Leytmotiv
Ehtirası İdrakidir. İdrak Ehtiraslıdır.
Musiqi
İdeyasının Təzadlı İnkişafı
İdrakidir.
Zəka Təzadlıdır.
Varlığın Həqiqi Mahiyyəti - İdrakidir.
İdrak
- Həqiqidir.
Nəticə
Muğamda
İdrakla Hiss Təzadı ("Ya İdrak, ya Hiss"
Qaydası) aradan qaldırılır.
Ülvi,
Dərin İdraki olan Muğam, həm də Üzvi
Ehtiraslıdır - İdraki Ehtiraslıdır, Ehtiraslı
İdrakidir.
Yeddinci Fəsil
MUĞAMIN SİNTETİK TƏBİƏTİ
1.
Qanunauyğunluq
Muğam həm
Epik, həm Dramatik, həm də Lirikdir.
Muğam
Epikdir, çünki İnsanın Ruhani əməlləri haqqında
hekayətdir.
Muğam
Dramatikdir, çünki
İnsanın Kamillik uğrunda Ruhani Döyüşünü göstərir.
Muğam
Lirikdir, çünki
İnsan Qəlbinin tərcümanıdır.
Muğam sintetikdir,
çünki onda
Epos, Dram, Lirika birləşir.
2.
"Rast"
muğamı
"Maye-Rast"
Rəvan,
Ahəndar, Ciddi Həyat haqqında Hekayət nəql edilir.
Nəqletmə tərzi Aydındır, Ahəngdardır, Ciddidir.
Həyatın
çoxcəhətli Təzahürü
haqqında danışılır
- İdrak Ləyaqətindən,
Kamillik zəruriliyindən...
Nəql edən
Müdrik bilinir Muğamda - Həyatın acısını-şirinini dadmış,
Kamilliyə yüksəlmiş.
"Hüseyni"
İnsan Qəlbi
Kədər İzhar edir.
Kədər Qəlbin
dəruni halı kimi şərh edilir.
Kədər
vasitəsiylə İnsan
dərindən aşkarlanır...
Kədərli Həyatı dərk etmiş lirik qəhrəman yaranır.
Nəql edən
- Həyatı Kədər
vasitəsiylə duyan
Qəhrəmana çevrilir.
Kədərli
Ürək Bilinir.
Lirika Eposu
əvəz eləyir.
Ürək Dünyaya
dalır.
Dünya
Ürəkləşir.
"Vilayəti"
Qəhrəman Şərlə Toqquşur.
Daxili - Qəlbi
Dram yaranır.
Şər Dramatik,
Gərgin inkar edilir.
Gərgin Duyğular
seli çağlayır.
Gərgin münaqişə
Ehtiraslı aradan qaldırılır.
Dram geniş,
hərtərəfli təzahür
edir, dramatik pafos öz yüksək
məqamına çatır.
Dünyanı Dramatikcəsinə Duyan İnsan Aqibəti təsdiq olunur.
"İrak"
Epiklik lirikcəsinə
aşkarlanır.
Lirika epikcəsinə
ifadə olunur.
Dram - lirik-epik
tərzdə təzahür
edir.
Epos lirikaya çevrilir.
Lirika Epos olur,
- Dram - lirik-epos.
İdeala qovuşmaq
- sənət növlərinin
biri-birinə qovuşmalarını
yaradır.
Həyatdan kənara
çıxmaq - Sənətin
növ sərhədlərini
yaradır.
İdeala Yüksəlmək
- Bədii Sintezə -
Birliyə Yüksəlməyi
yaradır.
Əzələ qayıtmaq - Lirika və Dramla zənginləşmiş Eposa,
lirik və Dramatik keyfiyyətlərlə
zənginləşmiş Epik
Qəhrəmana Qayıtmaq
olur.
2.
"Çahargah"
muğamı
"Maye-Çahargah"
Həyat haqqında
Hekayət - Müdrik Kədərlə, Mahiyyətli
Düşüncələrlə başlanmış.
Həyatla görüş
haqqında - Dünyayla
Təmas haqqında Hekayət.
Hekayət
Müqəddəsliyi, Möhtəşəmliyi,
Riqqəti.
Müdrik
nəql edən Surəti - Həyatın Mahiyyətini Dərk etmiş!
"Bəstə-Nigar"
Kədər vasitəsiylə
- Qəlbi görmək.
Kədər Ensiklopediyası
- Qəlb Kitabı.
Kədərə dalmaq - Qəlbə çatmaq.
Kədər lirikası.
Özünüdərketmə lirikası.
Kədər Gücü
- Qəlb Qüvvəti.
Özünü Kədər vasitəsiylə
dərk etmiş lirik Qəhrəman.
"Hasar"
Şərlə Döyüş Gərginliyi.
Dramatik
Vəziyyətin, Pafosun,
İradənin yaranması.
Lirikanın Dramı
əvəz eləməsi.
Qəm
Qəzəbi...
Dramatik
Ehtiras Tamlığı.
İstəyin Qətiyyətə çevrilməsi.
Maneələr
Dramatizmi.
Dramatik
Xarakter Doğuluşu.
"Mənsuriyyə"
Epiklik - Ehtiraslı
Lirikaya çevrilir.
Liriklik
- Müdrikcəsinə Epikləşir.
Dram - lirik-epik
səciyyə kəsb
edir.
İdealla qovuşma
Sənət növlərinin
biri-birinə qovuşmasını
yaradır.
Əzələ Qayıtma - Dramatik və Lirik Xarakter
kəsb etmiş Nəql edənə Qayıtmaq olur.
1.
"Bayatı-Şiraz"
muğamı
"Maye-Bayatı-Şiraz"
Dünyanın Çoxcəhətliliyi haqqında
Hekayət.
İnsanın Müdrikliyi və Ruhani Gücü haqqında Hekayət.
Bilik və
Qəlb Pillələri
haqqında Hekayət.
Özünütəmizləmə Pillələri haqqında
Hekayət.
Kamil Ruhanilik
haqqında Hekayət.
Dünya görmüş
Müdrik Nəql edən haqqında Hekayət.
"Bayatı-İsfahan"
Kədər - Qəlb Həqiqəti.
Kədərə Dalmaq - Qəlbi dərk etmək.
Kədər Duyğusu
- Qəlb Ehtirası.
Kədər İdrakı
- Qəlb İdrakiliyi.
İdeal Zəruriliyi
- Qəlbi Zəruriyyət.
Şərlə Döyüş
Dramatizmi - Ehtiras, İradə, İdrak gərginliyi...
Kədər - dramatikləşir.
Lirika - dramlaşır.
Dramatik Xarakter
yaranır.
"Hüzzal"
İdeala Yüksəlmə
- Sənətin Növ
Sədlərini aşmasını
müəyyən eləyir.
Epos Lirikaya çevrilir.
Lirika epikləşir.
Dram - lirik-epikləşir.
Nəql edən
lirik-epik Hekayət söyləyir İnsanlara.
2.
"Şur"
muğamı
"Maye-Şur"
Haray haqqında
Rəvan Hekayət.
Coşğun Duyğu haqqında təmkinli Hekayət.
İdeala Yüksəlmək
Zəruriliyi haqqında
Hekayət.
Həyatın əzabları, dərdləri,
maneələri haqqında
Hekayət.
Nəql
edən Surəti - Həyat bilən!
(Ardı var)
Ədalət.- 2009.- 31 yanvar.- S.
17.