"Vətən mənə nə
verəcək" yox, "mən Vətənə nə verəcəyəm"...
"İnsanlar mənə nə verəcək"
yox, "mən insanlara nə verəcəyəm"...
Professor Gövhər
Baxşəliyeva ilə dörd-beş il öncə bir beynəlxalq
toplantıda tanış olduq. Diqqətimi çəkən
iri gözləri, sadə, səmimi davranışı, sakit,
amma güclü xarakteri oldu. Və onun həm universitetdə,
həm də Milli Məclisdə bacarıqlı olduğunu;
işlərini böyük bir ciddiyyət və həssaslıqla
yerinə yetirdiyini dərk etdim. Gövhər xanım ilə
söhbət edərkən yadıma yeniyetməlik illərində
atamızdan eşitdiyimiz sözlər düşdü:
"Ağıllı, bilgili, işini əla bilən insanlar sərgilədikləri
müvazinətli duruşla özünü o dəqiqə bəlli
edər".
- Azərbaycana çox böyük xidmətlər göstərən,
18 il maliyyə naziri olan bir atanın qızı olaraq necə bir
çocuqluq illəri yaşadınız?
- Çox xoşbəxt uşaqlıq illəri yaşamışam. Atam, dediyiniz kimi, 18 il Azərbaycanın
maliyyə naziri olub. Lakin çox böyük
dövlət vəzifəsi daşımasına, işlərin
çoxluğuna baxmayaraq, öz ailəsinə böyük
diqqət yetirirdi. Uşaqlarına daim nəzarət
edir, təhsilimizə çox böyük önəm verir, həmişə
dərslərimizlə, uğurlarımızla
maraqlanırdı.
Atam bizi tez-tez
doğma Bərdəyə aparırdı. Yadımdadır,
yaz vaxtı düzlərdə saatlarla lalə
yığardıq, dincələrdik. Biz
uşaqlıqda çox gözəl günlər
keçirmişik.
Bakıda atam
bizi dram teatrının, şəhər sirkinin
tamaşalarına aparırdı. İldə bir dəfə
onun məzuniyyət vaxtında Yessentukiyə istirahətə
gedirdik. Bundan əlavə Moskvaya büdcə
məsələlərinin müzakirəsi ilə bağlı
ezmaiyyətə gedərkən bizi də özü ilə
aparırdı. Əlbəttə, bunlar
hamısı uşaqlığın unudulmaz anlarıdır.
Bunlar üçün öz valideynlərimə
minnətdaram.
- Elmi həyata gedən yolunuz necə başladı? Ərəb filologiyası üzrə təhsil
almağınız üçün sizə nə kimi təsirlər
oldu?
- Mən Azərbaycan Dövlət
Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsinə
daxil olanda düşünürdüm ki, hansı dil üzrə
sənəd verim - ərəb, yoxsa fars
dili bölməsinə? O vaxt atamın tövsiyəsi ilə
məhz ərəb dilini seçdim. Çünki
ərəb dili daha geniş regionda işlənir. 18-dək ərəb ölkəsi var.
Bundan başqa,
ərəb dili İslamın, müqəddəs Quranın
dili olduğuna görə bütün müsəlman ölkələrində
geniş yayılıb. Azərbaycanın orta əsərlər
elmi də ərəb dilində öz əksini tapıb.
Bütün bunlar ərəb dilini seçməyimə
səbəb oldu.
Şərqşünaslıq
fakültəsinin ərəb bölməsini bitirəndən
sonra harada işləyəcəyim,
çalışacağım barədə
düşünürdük. Birmənalı şəkildə
özüm də, atam da belə qərara gəldik ki, Azərbaycan
Elmlər Akademiyasında çalışacaq və elmlə məşğul
olacağam. Odur ki, akademiyanın Şərqşünaslıq
İnstitutunun ərəb filologiyası şöbəsində
işə qəbul olundum. Çox
keçmədi elə həmin institutun qiyabi aspiranturasına
daxil oldum. Mövzum "Müasir Suriya ədəbiyyatında
vətənpərvərlik" idi. Sankt-Peterburq
Dövlət Universitetinin aparıcı alimlərindən Anna
Akkadyevna Dolinina elmi rəhbərim təyin olundu. Tez-tez elmi rəhbərimlə görüşmək
üçün Sankt-Peterburqa gedib-gəlirdim. Orada kitabxanalarda aylarla işləyir, elmi işim
üçün məlumat toplayırdım. Moskvada xarici ədəbiyyat kitabxanasında da
çox işləyirdim.
- "Elm - elm bilməkdir, elm - kəndin
bilməkdir, Sən özünü bilməzsən, bu necə
oxumaqdır", - Yunus Emre elmə belə qiymət verirdi. Sizə görə elm nədir? Ziyalı kimdir?
- Mənə görə elm
cəmiyyət, insan, onu əhatə edən bütün aləm,
cərəyan edən bütün hadisələr haqqında
doğru-dürüst bilik almaq vasitəsidir. Ziyalı
kimi elmə yiyələndikcə başa düşürsən
ki, hələ sən heç nə bilmirsən. Öyrəndikcə bu həvəs daha güclənir
və insan daha da çox öyrənmək istəyir. Ziyalı ziya sözündəndir - işıq, nur
deməkdir. Ziyalı ilk növbədə
işıqlı, nurlu insana deyilir. Türklər
ziyalılara aydınlar deyirlər. Yəni
ziyalılar o insanlardır ki, çox yüksək daxili mədəniyyətə
malikdirlər və eyni zamanda çox gözəl təhsil
alıblar. Ziyalılar öz bilikləri,
savadları ilə digərləri ilə daim paylaşmaq həvəsində
olur və daim cəmiyyətin inkişafına öz töhfəsini
verirlər. Ziyalı təmənnasız öz
xalqına, insanlara xidmət etməlidir.
- Azərbaycan Respublikası Elmlər Akademiyası
Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru olarkən
Türkiyə ilə bağlı görülən bir
çox çalışmalar var. Örnək olaraq: Cəlaləddin
Rumi, Yunus Emre, Qaracaoğlan, Rəşad Nuri Güntəkin,
Nazim Nikmət, Ömər Seyfəddin, Tofiq Fikrət, Melih
Cevdet Anday, Sədri Ertem, Səbahaddin Ali, Orxan Hancerioğlu,
Orxan Kamal, Yaşar Kamal, Əziz Nesin kimi bir çox dəyərli
yazarların həyatı və əsərləri haqqında
kitablar yayınlanmışdır. "Müasir Türkiyənin
aktual problemləri", "Atatürk və Türkiyədə
mədəni inqilab", "Şərqi Anadolu Ağqoyunludan
Osmanlı imperiyasınadək", "Türkiyənin xarici
ticarət siyasəti" adlı kitablarında "Türkiyədə
sənaye kadrlarının hazırlanması",
"Türkiyədə şəhərləşmənin
sosial-iqtisadi problemləri" kimi bir çox tezis
çalışmaları olduğunu bilirəm. Şərqşünaslıq
İnstitutunun direktoru olarkən bu gün Azərbaycan-Türkiyə
əlaqələrinin inkişafı üçün görmək
istədiyiniz fəaliyyətdən söz edərmisiniz?
- Türkiyənin və
türkdilli xalqların tarixi, mədəniyyəti, ictimai
fikri, ədəbiyyatı, dili ilə bağlı tədqiqatlar
institutumuzda önəmli yer tutur. Azərbaycan - Türkiyə
tarixi, mədəni, ədəbi əlaqələrinin tədqiqinə
xüsusi diqqət yetirilir. Hazırda Şərqşünaslıq
İnstitutunda bu mövzularda 30-a yaxın tədqiqat işi
aparılır.
Müasir Türkiyənin
iqtisadi inkişafı ilə bağlı ölkəmizdə
özəlləşdirmənin həyata keçirilməsinin
xüsusiyyətləri, Türkiyənin iqtisadi
inkişafının xüsusiyyətləri və onun Azərbaycan
üçün əhəmiyyəti kimi mövzularda tədqiqatlar
aparılır.
Osmanlı tarixinə
dair araşdırmalardan Osmanlı imperiyasının XVIII əsrdə
Qafqazda hərbi siyasəti, elə həmin dövrdə Xalxal
livasında vergi siyasəti ilə bağlı işləri
qeyd edə bilərəm. Bundan əlavə, institutumuzda
Osmanlı tarixi biblioqrafiyası hazırlanır, Zəki Vəlidi
Toğanın "Ümumtürk tarixinə giriş"
kitabı redaktə olunur.
Türkiyə ictimai
fikri ilə bağlı araşdırmalar sırasında
müasir Türkiyədə millətçilik ideologiyası,
Türkiyənin ictimai şüurunda postmodernist təmayüllər
kimi mövzuların adlarını çəkmək olar.
Ərdəbilli mənbələr
əsasında orta əsrlərdə türk xalqlarının
ictimai-mədəni inkişafına dair aparılan
araşdırmalardan İbn Rusta və Zəkəriyyə əl-Qəzvininin
əsərlərində türk xalq və tayfaları
haqqında məlumatlar, İbn Xalqan əş-Şafiinin
"Vəfayət əl-əyan" adlı əsərində
türk əsilli qadınlar və onların ictimai siyasi fəaliyyəti,
Mərkəzi Asiyada islamın yayılması dövründə
köçəri türklər və yerli əkinçi əhali
arasında münasibətlər mövzularını misal
çəkə bilərəm. Orta əsrlər türkdilli mənbələrlə
əlaqədar görülən işlərdən Nədimin
"Divan"ının filoloji tərcüməsi diqqətə
layiqdir.
Türk ədəbiyyatına
dair tədqiqatlar çoxşaxəlidir. Cümhuriyyət
dövrü türk ədəbiyyatına dair 60-cı illərdə
yeni türk hekayəçiliyinin formalaşması, Oktay
Rifatın yaradıcılığı, aşıq ədəbiyyatından
Xəlil Qarabulud və Bəyram Durbilməzin
yaradıcılığı institutda aparılan tədqiqat
mövzularındandır. Türk ədəbiyyatına dair
araşdırmalardan ötən əsrdə 60-cı illərə
qədər Türkiyədə ədəbi cərəyanlar,
XIX-XX əsərlərdə Türkiyə ədəbiyyatı,
Nizami Gəncəvi ideyalarının davamçısı olan
XVI əsr türk şairi Mahmud ibn Osman Laminin
yaradıcılığı və başqalarını qeyd
etmək olar.
- Sizin başarılı olma metodlarınız nələrdir?
- İşlərimdə
uğurlu olmağım iş günümün dəqiq
bölgüsünü aparmağım, vaxta qənaət etməyimlə
bağlıdır. Bütün nəzər-diqqətimi
gördüyüm işlərə cəlb edirəm. İllər
boyu qazandığım iş təcrübəm,
alışdığım dəqiq nizam-intizam da buna kömək
edir.
- Yayımlanmış əsərlərinizlə bağlı
nələr söyləmək istərdiniz?
- Mənim indiyədək
3 monoqrafiya və 6 kitabım çapdan çıxıb. İlk
kitabım "Əbdüssəlam əl-Üceyli. Həyat və
yaradıcılığı"dır. Daha sonra "Bir Məcnun
vardı", Əbülfərəc əl-İsfahaninin ərəb
dilindən tərcümə etdiyim "Nəğmələr
kitabı" və klassik Azərbaycan ədəbiyyatı
monoqrafiyası, ərəbcədən tərcümə edərək,
müqəddimə, tədqiqat və şərhlərlə dərc
etdirdiyim Əbülfərəc əl-İsfahaninin "Məcnun
ləqəbli Qeys ibn Müləvvəh və ərəbdilli
Azərbaycan şairləri haqqında hekayələr",
"Ölməzliyə aparan yol" kitablarım, eləcə
də "İlahi eşq dastanları", "Hamıdan
ucadır alimin yeri", "Müasir Suriya hekayəsi" kitablarım
çap olunub. 90-a yaxın məqaləm və elmi məruzəm
var.
Hazırda iki kitab üzərində
işləyirəm. Ümumiyyətlə, ərəb ədəbiyyatına
dair çoxlu materiallarım var. Sadəcə, heyfslənirəm
ki, vaxtım azdır. Millət vəkili kimi, eləcə də
təşkilati fəaliyyətim elmlə daha fəal məşğul
olmağa imkan vermir. İstərdim ki, elmi işlərə
daha çox vaxt ayırım.
- Hər ölkənin ictimai və siyasi həyatında
gənclik çox önəmlidir. Gənclərə nələr
tövsiyə edərdiniz?
- Gənclərə daha
fəal olmağı tövsiyə edirəm. Vətənlərini
daha çox sevsinlər, Azərbaycan üçün
çalışsınlar. Həmişə "Vətən
mənə nə verəcək" yox, "mən Vətənə
nə verəcəyəm" deyə, "İnsanlar mənə
nə verəcək" yox, "Mən insanlara nə verəcəyəm"
deyə düşünsünlər. Bu istiqamətdə
çalışanların həm öz gələcəkləri,
həm də bütövlükdə ölkəmizin gələcəyi
gözəl olacaq.
Yasemin BAYER
Ayna.- 2010.- 15 may.- S.18.