Nikah müqaviləsi icbari ola bilər

Bu məsələnin müzakirəsində fikirlər haçalanır

Ailə Məcəlləsində nikah müqaviləsi nəzərdə tutulsa da, bu, məcburi deyil. Yəni qanunvericiliyə əsasən, müqavilənin bağlanması könüllülük prinsipinə əsaslanır. Tərəflərin iradə azadlığı qorunur.

Xeyli vaxtdır Azərbaycanda nikah müqaviləsinin zəruriliyi qabardılır. Müqavilənin məcburi bağlanmasının tərəfdarı olan millət vəkilləri hesab edir ki, müqavilə məcburi olmadığına görə məcəllənin bu müddəası işlək deyil. Əksər ekspertlər iddia edir ki, mental dəyərlər tərəflərin nikah müqaviləsi bağlamasına mane olur.

Ekspertlər bildirirlər ki, müqavilə bağlanması konkret olaraq tərəflərin özü üçün xeyirlidir. Onu da qeyd edək ki, müqavilə tərəflərin razılığı ilə dəyişdirilə, ona xitam verilə bilər. Lakin bu, notarial qaydada olmalıdır. Çünki nikah müqaviləsi notarial qaydada bağlanır və təsdiqlənir. Onun ləğvi də tərəflərin hər ikisinin razılığı ilə bu yolla həyata keçirilməlidir.

ƏN Qeydiyyat və Notariat Baş İdarəsindən bildirirlər ki, əvvəlki illərlə müqayisədə nisbi artım müşahidə olunsa da, nikah müqaviləsinin bağlanması o qədər də geniş yayılmayıb. İdarədən bunun səbəbini mentalitetlə əlaqələndiriblər. Nazirlik rəsmiləri problemdən cözüm yolunu məcburiyyətdə deyil, təbliğatda görür.

AYNA qəzeti də millət vəkillərinin, hüquqşünasların, Ali Məhkəmənin, Ailə, Qadın və Uşaq Hüquqları üzrə Dövlət Komitəsi mütəxəssislərinin nikah müqaviləsinin bağlanmasını aktuallaşdıran səbəblərlə bağlı mövqeyini öyrənib.

Öncə "Nikah müqaviləsinin mahiyyəti nədən ibarətdir?" sualını cavablandıraq. Nikah müqaviləsi nikaha daxil olan şəxslər arasında bağlanan, nikah dövründə və ya nikah pozulduqda ər ilə arvadın əmlak hüquqlarını və vəzifələrini müəyyən edən sazişdir. Nikah müqaviləsi yazılı formada bağlanır və notariat qaydasında təsdiq olunur. Nikah müqaviləsində tərəflərin bir-birini qarşılıqlı saxlaması, bir-birinin gəlirlərində iştirak üsulları, hər birinin ailə xərclərində iştirak qaydası ilə bağlı hüquq və vəzifələri, nikah pozulduqda hər birinə düşəcək əmlakı müəyyənləşdirmək hüququ nəzərdə tutulur.

Nikah müqaviləsi ər ilə arvadın mövcud olan və gələcəkdə əldə edəcəkləri əmlaka dair bağlana bilər. Nikah müqaviləsi nikaha qədər və nikahdan sonra da bağlana bilər.

Müqavilə nikaha qədər bağlansa da, bu, nikah qeydə alındığı gündən qüvvəyə minir. Müqavilədə əmlakın hüquqi rejimi müəyyən olunur.

Problem təkcə mentalitetlə bağlı deyil

MM sosial siyasət komitəsinin sədri Hadı Rəcəblinin sözlərinə görə, nikah müqaviləsinin məcburi bağlanması barədə Ailə Məcəlləsinə ayrıca müddəanın əlavə edilməsi təklif olunub və bu məsələ hazırda gündəmdədir.

Komitə rəhbərinin sözlərinə görə, həmin müqavilənin nikah bağlanarkən notarial qaydada təsdiqlənməsi nəzərdə tutulur. Lakin ölkənin bütün rayonlarında notariusun olmadığı vətəndaşlar üçün problem yarada bilər. Belə ki, notarius fəaliyyət göstərməyən rayonun sakinləri nikaha girərkən belə bir müqaviləni rəsmiləşdirmək üçün qonşu rayona getmək məcburiyyətində qalacaq.

H.Rəcəblinin sözlərinə görə, Vətəndaşlıq Vəziyyəti Aktlarının Qeydiyyatı (VVAQ) şöbələrinin səlahiyyətləri icra nümayəndəliyinə verildiyi kimi, notariusu olmayan rayonlarda da icra nümayəndələrinə bu səlahiyyəti verməklə problemi həll etmək olar. Millət vəkili hesab edir ki, bu müqavilə hədiyyə müqaviləsi formasında bağlana bilər. Millət vəkili:

"Nikaha girən tərəflər əsasən hədiyyələrin siyahısını tutur və təsdiq edirlər. Bu hal şəriət nikahında - kəbində də var idi və hazırda bəzi rayonlarda rast gəlinir. Kim nə verib, nə aparıbsa, siyahısı tutulurdu. Biz istəyirik ki, bu müqavilə hədiyyə müqaviləsi şəklində olsun".

Rəcəbli vurğuladı ki, mülkiyyətin bölüşdürülməsi məsələsi qanunvericilik yolu ilə həll olunduğundan, bu məsələnin nikah müqaviləsinə daxil edilməsinə ehtiyac yoxdur:

"Qanunvericiliyə görə, ər-arvadın nikah dövründə birgə qazandığı əmlak onların birgə mülkiyyətidir və boşanma zamanı onlar arasında bərabər bölünür. Nikahdan əvvəl qazandıqları əmlak isə onların yalnız özünə məxsusdur. Həmçinin evə qeydiyyatla bağlı məsələ də qanunvericilikdə həllini tapıb. Qadın mülkiyyət sahibindən ev tələb edə bilməz, yalnız ona yaşamaq hüququ verilir. Dünya təcrübəsində də bu məsələ qanunvericiliyimizdə olduğu kimi tənzimlənir".

Rəcəblinin fikrincə, bir qrup insan müqavilənin bağlanmasının məcburiləşdirilməsinin, imperativ norma şəklinə salınmasının tərəfdarı deyil. Həmçinin müqavilənin məcburiləşdirilməsi müqavilə azadlığı prinsipinə ziddir. Həm də müqavilənin hüquqi əsasları qanundan daha zəifdir.

Millət vəkili Musa Quliyev müqaviləyə marağın olmadığının səbəbini hüquqi maarifləndirmənin zəifliyi ilə əlaqələndirir:

"Bu problemi tək mentalitetlə bağlamaq düz deyil. Vətəndaşlar arasında hüquqi savadsızlıq var. Qəbul olunmuş bir prinsip var - ailəni kişi saxlamalıdır. Ailədə qadınlar indiyədək mətbəxin bir hissəsi kimi qəbul olunurdu. Qadın ailənin iqtisadi yükünü daşımayıb. Onlar elə fikirləşir ki, pulu kişi qazandığı üçün qərarı da o verməlidir. Amma bu, düzgün yanaşma deyil. Qadın da ailənin büdcəsinin formalaşdırılmasında iştirak etməlidir. Qadının cəmiyyətdəki rolunu artırmaq üçün ilk olaraq ailədən başlanmalıdır və bunun üçün müqavilə bağlanması şərtdir".

M.Quliyev yaxın 50 ildə Azərbaycanda müqavilə institutunun formalaşacağına ümid edir və bildirir ki, bizdən iki nəsil sonra gələnlər bunu normal qəbul edəcək.

Millət vəkili Məlahət Həsənova hesab edir ki, nikah müqaviləsi məcburi olmadığına görə bu gün boşanma hallarında mənzillə, əmlakla bağlı çox ciddi problemlər ortaya çıxır. Onun fikrincə, nikah müqaviləsi məcburi olmadığına görə bu gün məhkəmələrdə çox ciddi problemlər var:

"Qadın ailə qurur, uşağı olur. Ayrılanda isə köçdüyü evdən ona əmlak payı verilmir və küçələrdə qalır.

Əgər evlənməzdən qabaq nikaha daxil olan tərəflər əmlak müqaviləsi imzalasalar, qadın da əvvəlcədən daimi olaraq harada yaşayacağını biləcək. Təəssüf ki, Azərbaycan cəmiyyəti hələ Avropa cəmiyyəti kimi yüksək maarifləndirilmiş vəziyyətdə deyil. Avropa ölkələrində bu, məcburi deyil. Baxmayaraq ki, Azərbaycanda da nikah müqaviləsi Ailə Məcəlləsində əksini tapıb. Amma məcburi olmadığına görə formal olaraq qalıb".

Hüquq müdafiəçisi Novella Cəfəroğlunun fikrincə, müqavilənin bağlanmasında oğlan tərəf maraqlı deyil. Bu isə sonradan qadın hüquqlarının pozulma hallarının artmasına rəvac verir. Odur ki, problemdən çıxış yolunu təbliğatda görür. Hüquq müdafiəçisinin fikrincə, VVAQ orqanlarında nikaha girən tərəflərə müqavilənin üstünlükləri izah olunmalıdır.

Hakim müqaviləyə qarşı çıxır

Ali Məhkəmənin hakimi Əsəd Mirzəliyev bildirib ki, nikah müqaviləsinin məcburi bağlanması yolverilməzdir. Onun sözlərinə görə, qanunvericilik şəxsin müqavilə azadlığını nəzərdə tutub. "Bu hal müəyyən olunarsa, müqavilə etibarsız sayılır", - deyə hakim vurğulayıb.

Əsəd Mirzəliyev deyir ki, nikah müqaviləsi hər qadının özünün və uşaqlarının sosial müdafiəsi deməkdir. Bu baxımdan insan hələ ailə münasibətlərini müəyyənləşdirməmişdən öncə özünün sosial müdafiəsini hüquqi baxımdan təşkil etməlidir. Nikah müqaviləsi nikaha daxil olan şəxslər arasında bağlanan, nikah dövründə və ya nikah pozulduqda ər-arvadın əmlak hüquqlarını və vəzifələrini müəyyən edən sazişdir. Nikah müqaviləsi yazılı formada bağlanır və notariat qaydasında təsdiq olunur. Nikah müqaviləsində tərəflərin bir-birini qarşılıqlı saxlaması, bir-birinin gəlirlərində iştirak üsulları, ailə xərclərində iştirak qaydası ilə bağlı hüquq və vəzifələr, nikah pozulduqda tərəflərə düşəcək əmlakı müəyyənləşdirmək hüququ müəyyənləşdirilir. Nikah müqaviləsi ər-arvadın mövcud olan və gələcəkdə əldə edəcəkləri əmlaka dair bağlana bilər.

Bu müqavilə nikaha qədər və nikahdan sonra da bağlana bilər. Müqavilə nikaha qədər bağlansa da, nikah qeydə alındığı gündən qüvvəyə minir. Müqavilədə əmlakın hüquqi rejimi müəyyən olunur. Ə.Mirzəliyev bildirir ki, qanuna görə, müqavilədə başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, ər-arvadın nikah dövründə əldə etdikləri mülkiyyət onların birgə mülkiyyətidir və bərabər payda bölünür:

"Kimin himayəsində yetkinlik yaşına çatmayan uşaqlar varsa, onların mənafeyi nəzərə alınaraq pay artırıla bilər. Amma nikah müqaviləsində qabaqcadan bundan fərqli məsələlər müəyyən oluna bilər. Məsələn, nikah müddətində əldə olunan mülkiyyətin üçdə birinin ərin, qalan hissəsinin isə arvadən mülkiyyətində, ya da əksinə göstərilə bilər".

Ali Məhkəmənin hakimi Əsəd Mirzəliyev bildirir ki, nikaha girən tərəflər çox vaxt nikah müqaviləsinin mahiyyətinə varmır, ya da müqavilə barədə tərəflər məlumatsız olurlar. Onun sözlərinə görə, bəzən düşünülür ki, bu müqavilənin imzalanması nikahın daimi olmayacağına şübhə yaradır və mentalitetdən irəli gələn bəzi səbəblərdən bu müqavilə bağlanmır. "Lakin təcrübə göstərir ki, qarşılıqlı razılıq, sevgi ilə qurulan ailələrdə də boşanmalar baş verir", - deyə hakim vurğulayıb.

Ali Məhkəmə hakiminin sözlərinə görə, nikaha məhkəmə qaydasında xitam verildiyi halda müqavilənin olmaması çoxlu problemlər yaradır. Problemlər isə alimentin müəyyən olunmasında, yaşayış sahəsi ilə təmin olunma ilə bağlı meydana çıxır. Hakim bildirib ki, nikah müqaviləsi olmayanda aliment tələb edən qadınlar kişinin əmlak vəziyyətini müəyyən edə bilmir:

"Onda məhkəmə sabit pul məbləği müəyyənləşdirmək məcburiyyətində qalır. Tərəflərin əmlak vəziyyətlərini bilib nikah müqaviləsi bağlanarkən bu problem yaranmır".

(ardı gələn sayımızda).

Aynurə

Ayna.- 2011.- 13 avqust.- S.15.