Sədaqət Qəhrəmanova: "Gənclər nikaha girərkən eyni hüquqlara malik olmalıdırlar"

Bunun üçün nikah yaşını 18-ə qaldırmaq şərtdir

Ailə cəmiyyətin təməlidir. Cinslər arasında bərabərsizlik birbaşa ailədə verilən tərbiyədən əmələ gəlir. Valideynlər qız və oğlan arasında fərq qoyur və uşağın cinsindən asılı olaraq onlar üçün fərqli məqsədlər müəyyənləşdirirlər. Oğlanlar daha çox təhsilə, işləməyə, idmana və s. işlərə cəlb edilirsə, qızlar isə əsasən ailə qurmağa və ev işlərinə yönəldilir. Azərbaycanda erkən nikah əsrlər boyu olub. Ancaq indi mühit, insanların dünyagörüşü dəyişib, insan hüquqlarının qorunması aktuallaşıb. Cəmiyyətin qızlara və oğlanlara münasibətini dəyişmək, bunu qanuniləşdirmək üçün uzun müddətdən bəri müxtəlif qurumlar, millət vəkilləri, QHT-lər Ailə Məcəlləsində dəyişikliklər etməyin vacibliyi haqda danışırlar.

Onu da qeyd edək ki, ailədə baş problemlərin araşdırılması, onların üzə çıxardılması və həlli məqsədilə Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi (AQUPDK) layihələrlə çıxış edir. Bu çərçivədə problemləri araşdırmaq məqsədilə sorğular aparılır. Nəticə olaraq qanunvericiliyə dəyişikliklər və əlavələr təklif edilir.

Öyrəndik ki, AQUPDK ailə, qadın və uşaq problemlərinin aradan qaldırılması məqsədilə nikah yaşının qadınlar və kişilər üçün eyniləşdirilməsi, övladlığa götürmə sisteminin təkmilləşdirilməsi, nikaha daxil olanlar arasında nikah müqaviləsi bağlanılması ilə bağlı Milli Məclisə təkliflər verib. Bu barədə AYNAya komitə sədrinin müavini Sədaqət Qəhrəmanova danışdı.

Aparılan məqsədyönlü işlərə baxmayaraq, açıq etiraf etmək lazımdır ki, regionlarda hələ də qızların təhsildən yayınma faktları müşahidə olunur. Komitənin araşdırmalarından bəlli olur ki, bu problemin yaranma səbəblərindən biri - erkən nikahlardır. Bölgələrdə bu məsələdə uşağa daha çox təsir göstərən valideynlərdir.

Azərbaycanda hər il təxminən 90 min ailə qurulur. Onlardan bir qismi rəsmi nikahla eyni zamanda dini nikah (kəbin) bağlayır. Müsahibim deyir ki, məcburi nikah hallarının sayının artması da narahatlıq doğuran məsələdir.

Erkən yaşda nikaha cəlb olunma qadınların təhsillərini davam etdirmələrinə mane olur ki, bu da öz növbəsində gələcək nəsillərin təhsil səviyyəsinə və sağlamlıq vəziyyətinə birbaşa təsir göstərə bilər. Erkən nikah birbaşa qızların təhsili davam etdirməsinin qarşısını alır. Bu halın nəticəsi kimi qızların təhsil almadığı halda, onların işləməsi mümkün olmur. Yaxud onlar az məvacibli işlərdə özlərinə yer tapa bilərlər. Qızlar və oğlanlar ailə qurarkən eyni hüquqlara malik olmalıdırlar.

S.Qəhrəmanovanın bildirdiyinə görə, hər səkkiz nikahdan biri 18 yaşına çatmamış qızın payına düşür:

"Ailə Məcəlləsinə təklif edilmiş dəyişiklik nikah yaşının qadınlar və kişilər üçün 18 yaşa çatdırılmasını nəzərdə tutur. Əvvəlki illə müqayisədə çox az istisnalar nikaha bir il tez daxil olmağa yol verir, bu yanaşma münasib standartdır, lakin bir çox erkən nikahlar qeydiyyata alınmadığından problemin aradan qaldırılması qanunun tətbiq edilməsindən və bu məsələyə cəmiyyətin münasibətinin dəyişməsindən asılıdır".

Milli qanunvericilikdə nikah yaşı tənzimlənib. Ailə Məcəlləsinin 10-cu maddəsinin 1-ci bəndində qeyd edilib ki, nikah yaşı kişilər üçün 18 yaş, qadınlar üçün 17 yaş müəyyən olunub. Eyni zamanda maddənin 2-ci bəndində qeyd edilir ki, üzrlü səbəblər olduqda, nikaha daxil olmaq istəyən və nikah yaşına çatmamış şəxslərin yaşadıqları ərazinin icra hakimiyyəti onların xahişi ilə nikah yaşının 1 ildən çox olmayaraq azaldılmasına icazə verə bilər.

Lakin Azərbaycan BMT-nin "Qadınlara münasibətdə ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv olunması haqqında" Konvensiyasına qoşulub. Konvensiyaya əsasən, uşağın nişanlanması və nikahı hüquqi qüvvəyə malik deyil, minimal nikah yaşının müəyyənləşdirilməsi və nikahların mütləq vətəndaşlıq vəziyyəti aktlarında qeydiyyatdan keçirilməsi üçün qanunvericilik tədbirləri daxil olmaqla, bütün lazımi ölçülər götürülür.

Azərbaycanın "Uşaq hüquqları haqqında" qanununa əsasən, uşaqların bu qanunda nəzərdə tutulmuş hüquqları və vəzifələri 18 yaşına (yetkinlik yaşına) çatmayan və tam fəaliyyət qabiliyyəti əldə etməyən hər bir şəxsə aid edilir. Eyni zamanda, Azərbaycan BMT-nin Uşaq Hüquqları haqqında Konvensiyasına qoşulub. Konvensiyanın 1-ci maddəsində bildirilir ki, hər bir insan 18 yaşına çatanadək bu Konvensiyanın məqsədlərinə görə uşaq sayılır. Nikah yaşının eyniləşdirilməsi və valideyn məsuliyyətinin müəyyən edilməsi Birləşmiş Millətlər Təşkilatının tövsiyələrinin yerinə yetirilməsi kimi qiymətləndirilir. Eyni zamanda, erkən nikah hallarının qarşısının alınması uşaq və ana ölümü faktlarının azaldılmasına da təsir edəcək.

"Yuxarıdakıları nəzərə alaraq, uşaq hüquqlarının müdafiəsi məqsədilə Ailə Məcəlləsində nikahın bağlanılmasına dair yaş həddi eyniləşdirilməli və 18 yaş təsdiq edilməlidir. Həmin tələblər birbaşa BMT-nin CEDAW Konvensiyasına dair Azərbaycanın 3-cü və 4-cü dövri hesabatlarına həsr edilmiş tövsiyələrdə qeyd edilib. Yaş həddinin qızlar və oğlanlar üçün 18 kimi təsdiqlənməsi eyni zamanda beynəlxalq öhdəliklərin yerinə yetirilməsinə gətirəcək. Nikah yaşının eyniləşdirilməsi qadınlar və kişilər üçün bərabər hüquqlarının təmini deməkdir. Həmin məsələ birbaşa qanunvericilikdə nikaha daxil olanda buraya valideyn məsuliyyətinin təmin edilməsi əlavə ediləcək. Düzəlişlər birbaşa valideynləri erkən yaşda uşaqların nikaha daxil olmasının qarşısını almağa yönələcək", deyə müsahibim vurğuladı.

S.Qəhrəmanova onu da əlavə etdi ki, erkən (uşaq) nikahları ilə mübarizəni gücləndirmək məqsədilə dövlət strukturları, QHT-lər və beynəlxalq təşkilatlar əməkdaşlıq edirlər. Bu problemin qarşısının alınmasında yerli dövlət orqanlarının rolu böyükdür. İcra hakimiyyətlərində fəaliyyət göstərən yetkinlik yaşına çatmayanların işi və hüquqlarını müdafiə edən komissiyaların işi gücləndirilməlidir. Eyni zamanda, problemin qarşısının alınması üçün ailədə valideynlərin məsuliyyəti artırılmalıdır.

Təbii ki, erkən nikahlarda əsas məsuliyyət valideynlərdədir. Qızlar valideynlər tərəfindən təzyiqə məruz qalır. Valideynlərin məsuliyyəti xüsusilə İnzibati Xətalar və Cinayət məcəllələrində qeyd edilməlidir. Odur ki, erkən nikah hallarının qarşısının alınması məqsədilə valideyn məsuliyyətinin milli qanunvericilikdə qeyd edilməsi və qızlar və oğlanlar üçün istisna hallar olmadan nikah yaşının 18-ə çatdırılması vacib məsələdir.

Azərbaycanda övladlığa götürmə məsələləri Ailə, Mülki, Mülki-Prosessual məcəllələri, beynəlxalq konvensiya, qaydalarla və s. sənədlərlə tənzimlənir. Ölkədə daxili övladlıqla yerli icra hakimiyyəti orqanları, ölkələrarası övladlığa götürmə məsələləri ilə isə Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi məşğuldur.

Xatırladaq ki, Azərbaycan prezidentinin 2007-ci il fərmanı ilə qüvvəyə minmiş "Ölkələrarası övladlığa götürmə ilə bağlı uşaqların müdafiəsi və əməkdaşlıq haqqında" konvensiyaya əsasən, mərkəzi orqan kimi Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi təyin edilib.

Qəhrəmanova bildirdi ki, komitə öz əsasnaməsi ilə müəyyən edilmiş fəaliyyət istiqamətlərinə uyğun olaraq öz səlahiyyətləri daxilində valideyn himayəsindən məhrum olan uşaqların, övladlığa götürülən uşaqların ümumi uçotunu, habelə Azərbaycan vətəndaşı olan uşaqların övladlığa götürülməsini arzu edən əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin uçotunu aparır. Həmçinin Azərbaycan vətəndaşı olan uşaqların əcnəbilər və ya vətəndaşlığı olmayan şəxslər tərəfindən övladlığa götürülməsinə razılıq vermək, ölkələrarası övladlığa götürmə məsələləri üzrə zəruri tədbirlər həyata keçirmək vəzifəsini yerinə yetirir. Öyrəndik ki, komitə ölkələrarası övladlığa götürmə sahəsində məlumat bankı yaradıb və həmin məsələlərdə mənfi halların qarşısını almaq məqsədi güdür.

Beləliklə, komitə Azərbaycanda uşaq siyasətini həyata keçirən mərkəzi qurumdur. Ölkələrarası və daxili övladlığa götürmə sahəsində mərkəzi nəzarət mexanizminin yaradılması beynəlxalq öhdəliklərin yerinə yetirilməsində mühüm bir addım kimi qiymətləndirilir. Fransa, Rusiya, İtaliya və digər dövlətlərin təcrübəsində ölkələrarası və daxili övladlığa götürmə vahid qurum vasitəsilə həyata keçirilir.

Ailə Məcəlləsinin 121-ci maddəsində övladlığa götürülən uşaq ilə övladlığa götürən arasında yaş fərqi məsələsi tənzimlənib. Həmin maddənin 1-ci hissəsinə əsasən, övladlığa götürən şəxs nikahda deyilsə, onunla övladlığa götürülən uşağın yaş fərqi 16-dan az olmamalıdır. Məhkəmə tərəfindən üzrlü hesab edilən səbəb olduqda, yaş fərqi qısaldıla bilər. Maddənin 2-ci bəndində qeyd edilir ki, ögey ata (ögey ana) uşağı övladlığa götürəndə yuxarıda nəzərdə tutulmuş yaş fərqinin olması tələb edilmir.

Azərbaycan qanunvericiliyinə əsasən, akkreditə edilmiş orqan övladlığa götürülmüş uşağın övladlığa götürən ailədə həyat şəraiti və tərbiyəsi haqqında Azərbaycanın mərkəzi orqanına hesabatlar təqdim edir. Həmin qaydalara əsasən, övladlığa götürən ailə 3 il ərzində uşağın vəziyyətini qiymətləndirən hesabat təqdim edir. Həmin müddəalar övladlığa götürülən uşağın hüquqlarının müdafiəsi aspektində müsbət hal hesab edilir. Bunları nəzərə alaraq, Komitə Ailə Məcəlləsinə hesabatların verilmə müddətinin qanunvericilikdə 5 ilə qədər artırılmasını məqsədəuyğun hesab edir. Hesabatların verilmə mexanizminin daxili övladlığa götürmə sisteminə də daxil edilməsinə və qanunvericilikdə müvafiq dəyişikliklərə ehtiyac duyulur.

A.Əhmədova

Ayna.- 2011.- 13 avqust.- S.16.