"Azərbaycan-NATO əlaqələrinin bugünkü səviyyəsi bizi qane edə bilməz"

Avroatlantik Şuranın təşkilat komitəsi sədrinin fikrincə, hakimiyyət ciddi ictimai və xarici basqı olmadan islahatlara getməyəcək

İyul ayında Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında baş verən mühüm hadisələrdən biri Avroatlantik Şuranın təşkilat komitəsinin keçirdiyi mətbuat konfransı oldu. Hədəflər barədə məlumat verildi: əsas məqsəd Azərbaycanın demokratik inkişafına ictimai dəstəyin təşkil edilməsi, Azərbaycanın NATO və Avropa Birliyinə üzvlük hədəfinə nail olunmasıdır. Nəzərə alınmalıdır ki, Azərbaycan bu il mayın 25-də "Qoşulmama Hərəkatı"na üzv olub. Bu baxımdan yaradılmaqda olan təşkilatın missiyası maraq kəsb edir. "Ordunun Aynası" əlavəsinin budəfəki müsahibi Avroatlantik Şuranın təşkilat komitəsinin sədri Sülhəddin Əkbərdir.

- Avroatlantik Şuranın yaradılma ideyası haradan ortaya çıxdı? Məqsəd və hədəfləri necə görürsünüz? Nə kimi işlər planlaşdırılır? Rəsmi qurumlarla, siyasi partiyalarla, QHT-lərlə, KİV-lə, ümumilikdə cəmiyyətlə əlaqələr necə qurulacaq?

- Bu ideyanın ortaya çıxmasının iki başlıca səbəbi vardı. Birincisi, Azərbaycanın rəsmən bəyan etdiyi daxili və xarici inkişaf vektorundan kənara çıxması, demokratik inkişaf və Avroatlantik məkana inteqrasiya xəttindən faktiki imtina edilməsi, ölkəmizin geri götürülməsidir. İkinci səbəb isə Azərbaycanın demokratikləşməsini və Avroatlantik məkana inteqrasiyasını istəyən, bu istiqamətdə fəaliyyət göstərən çoxsaylı QHT-lərin fəaliyyətinin əlaqələndirilməsi və aparılan işin daha səmərəli təşkilinə ehtiyac yaranmasıdır.

Yaradılması nəzərdə tutulan Avroatlantik Şuranın başlıca məqsədi Azərbaycanın demokratik inkişafı və Avroatlantik məkana inteqrasiyası üçün ictimai dəstəyin və təzyiqin təşkili yolu ilə siyasi qərarların qəbuluna ictimai təsir göstərmək və bu yolla ölkəmizin demokratikləşməsinə, AB və NATO-ya üzvlüyünə dəstək verməkdir.

Qarşıda duran əsas vəzifələr isə:

- Başlıca məqsədə nail olmaq üçün ölkəmizin demokratik potensialının mobilizasiyası və təşkili;

- Azərbaycanın demokratikləşməsini və Avroatlantik məkana inteqrasiyasını istəyən bütün siyasi partiyaların, QHT və KİV-lərin, ziyalıların, intellektualların, mütəxəssis və ekspertlərin, gənclər və qadınların təşkilatın işinə cəlb edilməsi;

- Təşkilatın ölkəmizin şəhər və rayonlarında yerli qurumlarının yaradılması;

- Vətəndaş cəmiyyəti ilə yanaşı rəsmi dövlət qurumları ilə əlaqələrin yaradılması;

- Ölkə KİV-i və xarici KİV-lərlə əlaqələrin qurulması;

- Eyni zamanda AB, NATO və beynəlxalq təşkilatlarla, onların ölkəmizdəki təmsilçilikləri ilə işgüzar əlaqələrin yaradılmasıdır.

Cəmiyyətlə əlaqələrimizdə birbaşa canlı əlaqələrin qurulmasına üstünlük vermək niyyətindəyik. Eyni zamanda bu məqsədlə KİV-lərdən, müasir texnoloji imkanlardan, o cümlədən sosial şəbəkələrdən, təşkilata daxil olan qurumların resurslarından və təşkilatın milli səviyyədə qurmağı planlaşdırdığı şəbəkədən istifadə etməyi düşünürük.

Maarifçiliyə, informasiya təminatına, pozitiv ictimai rəyin formalaşdırılmasına, ictimai rəyin öyrənilməsinə xüsusi diqqət yetirmək niyyətindəyik.

Əsas fəaliyyət formalarımız isə aktual mövzularda görüşlərin, dəyirmi masaların, konfransların keçirilməsi, araşdırmaların aparılması, KİV-lə səmərəli işin təşkili, çap məhsullarının nəşri və yayılması olacaq.

Bildiyiniz kimi, təşkilat komitəsi 11 iyulda yaradılıb. Bu qısa müddət ərzində siyasətçilərin, vətəndaş cəmiyyəti təmsilçilərinin, KİV mənsublarının, ehtiyatda olan zabitlərin üzvlük üçün olan çoxsaylı müraciətləri bizi daha da ruhlandırır. İlkin reaksiya mənim gözlədiyimdən də müsbətdir. Bu da gələcəyə daha inamla baxmağa imkan verir.

- Azərbaycan mayın 25-də "Qoşulmama Hərəkatı"na qoşulmasından sonramı belə bir addım atmaq qərarına gəldiniz? Belə olduqda Azərbaycanın xarici hərbi-siyasi prioritetlərini necə qiymətləndirmək olar? NATO ilə əlaqələrin səviyyəsindən razı qalmaq mümkündürmü?

- Azərbaycanın Bloklara Qoşulmayan Ölkələr hərəkatına qoşulması rəsmi Bakının xüsusən də 2008-ci il Gürcüstan böhranından sonra apardığı siyasətin, bir tərəfdən NATO və Qərbdən daha məsafəli durmaq, digər tərəfdənsə RF ilə daha sıx əlaqələr qurmaq siyasətinin məntiqi nəticəsi idi. Strateji seçim etməkdə tərəddüd edən, milli maraqlarla şəxsi və qrup maraqları arasında qalan Azərbaycan hakimiyyəti artıq ölkəmizi xarici siyasətdə bir dönüm mərhələsinə gətirib. Mövcud hakim siyasi elitanın seçim zərurəti yaranacağı halda milli maraqlardan deyil, ilk növbədə şəxsi və qrup maraqlarından çıxış edəcəyi ilə bağlı bizim narahatlıqlarımız artmaqda idi. Rəsmi Bakının bu addımı, soyuq müharibə "məhsulu" olan bu təşkilata qoşulması narahatlığımızı daha da artırdı və bizim qərarımızı sürətləndirdi.

Yeri gəlmişkən, Avroatlantik Şura yaradılması ideyasının tərəfdarları olan QHT-lər 2009-cu ildən əməkdaşlıq edirlər. Biz hələ iki il öncə - 12 iyun 2009-cu il tarixdə AR prezidentinə, hökumətinə və Milli Məclisinə birgə müraciət etmişdik. Azərbaycanın demokratikləşməsini və Avroatlantik məkana inteqrasiyasını istəyən 18 QHT rəhbərinin imzaladığı bu müraciətdə biz ölkəmizin yaxın strateji inkişaf perspektivi üçün təkliflər vermişdik. Həmin müraciətdə biz Azərbaycanın NATO-ya üzvlüyünün, AB-yə isə assosiativ üzvlüyün hədəf götürülməsini və bunun üçünsə ölkədə demokratik islahatlar prosesinin sürətləndirilməsini, ABŞ və Türkiyə ilə ilk növbədə strateji tərəfdaşlıq sazişinin imzalanmasını təklif etmişdik. Çox təəsüf ki, rəsmi Bakı əks istiqamətdə hərəkət etməkdə israrlı oldu və yalnız RF-nin Ermənistanla hərbi-siyasi ittifaq müqaviləsini yeniləməsindən və Gümrü bazasının müqavilə müddətinin daha 25 il uzadılmasından sonra qardaş Türkiyə Cümhuriyyəti ilə strateji tərəfdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında müqavilə mizalamaq zorunda qaldı. Onun da necə işləməsi, daha dəqiq, desək hələlik, demək olar ki, işləməməsi bir başqa məsələdir.

Bu gün Azərbaycan hərbi-siyasi prioritetlər məsələsində qeyri-müəyyənlik dövrünü yaşayır. Bu da ilk növbədə hakim siyasi elitanın maraqlarının milli maraqlarla heç də hər zaman örtüşməməsi ilə, onun strateji seçim etməkdə ciddi tərəddüdlər yaşaması ilə bağlıdır. Ölkənin rəsmi bəyan etdiyi kurs-demokratik inkişaf və Avroatlantik məkana inteqrasiya kursu ilə avtoritar rejimin özünü qoruma maraqları və bu səbəbdən də Rusiya başda olmaqla avtoritar rejimlərlə yaxınlaşma kursu ziddiyyət təşkil edir.

Təbii ki, bu səbəblərdən də minimuma endirilmiş Azərbaycan-NATO əlaqələrinin bugünkü səviyyəsi bizi qane edə bilməz.

- NATO ilə müxtəlif əməkdaşlıq sənədlərinə əsasən, Azərbaycanda bir sıra hərbi, siyasi, iqtisadi və s. islahatlar həyata keçirilməlidir. Sizcə, belə islahatlar həyata keçirilirmi?

- İstənilən avtoritar rejimin demokratik institutlarla, o cümlədən NATO ilə münasibətlərinin inkişaf potensialı məhduddur. Məncə, Əliyev rejimi artıq bu potensialı əsasən tükəndirib. Alyansla münasibətlərin bundan sonrakı inkişafı ölkədə gerçək demokratik islahatların aparılmasını tələb edir. Bu islahatların aparılacağı halda isə ölkəyə total nəzarət edən hakim elita tədricən müxtəlif sahələrdəki inhisarını və nəzarətini müxtəlif səviyyələrdə olsa da, itirməli olacaq. Siyasi islahatlarsa özü ilə bərabər tez və ya gec ölkədə demokratik seçkilər keçirilməsini və hakimiyyət dəyişikliyi gətirəcək. Bu da hakim elitanın ən qorxulu röyasıdır. Və rejim heç zaman ciddi ictimai və xarici basqı olmadan buna getməyəcək. Necə ki, bu günə kimi getmir.

- Sizin bir məşhur deyiminiz var: Azərbaycan NATO ilə əməkdaşlığın İPAP səviyyəsində "sinifdə qalıb". Sizcə, Azərbaycanın bu sinfi keçməsi, imtahanları uğurla verməsi üçün nə edilməlidir? Əminsinizmi ki, NATO Azərbaycanı gələcəkdə öz tərkibində görmək istəyir?

- Bunun üçün ilk növbədə Azərbaycanın dövlət başçısı siyasi iradə nümayiş etdirməlidir. Ancaq mən hələlik onun belə bir niyyətdə olduğunu düşünmürəm. Çünki Azərbaycanın NATO ilə münasibətlərdə növbəti mərhələyə - intensiv dialoq mərhələsinə keçməsi üçün rəsmi Bakı gələcəkdə alyansa üz olmaq istədiyini bəyan etməlidir. Qeyd etdiyim kimi, o buna hazır deyil.

İkincisi, bu istiqamətdə cəmiyyətdən təsirli ictimai basqı olmalıdır. Bizim qurmaq istədiyimiz şuranın başlıca məqsədi də budur. Bunun üçünsə ilk növbədə, ölkədə aktiv pozitiv ictimai rəy formalaşdırılmalıdır.

Üçüncüsü isə NATO Azərbaycanın alyansa üzvlüyündə ciddi maraqlı olmalıdı. Çox təəssüf ki, bu sahədə alyans daxilində ciddi fikir ayrılığı var. Gürcüstan və Ukraynaya Üzvlük Fəaliyyət Planının (MAP) verilməsi məsələsində (2008-ci il, Buxarest sammiti) Rusiya amilini əsas götürən AFR və Fransanın mövqeyi bunu açıq şəkildə göstərdi. Ancaq bununla yanaşı, qeyd etməliyəm ki, alyansın "açıq qapı" siyasətini davam etdirməsi, Gürcüstan və Ukraynanın alyansa üzvlüyü haqqında prinsipial qərar verilməsi, eyni zamanda ölkəmizin geopolitik, geostrateji və geoiqtisadi əhəmiyyətinin artmaqda davam etməsi gələcəyə optimist baxmağa imkan verir. Bu gün əsas məsələ bu gələcəyi mümkün qədər yaxınlaşdırmaq üçün birgə səyləri artırmaqdır.

- Cənubi Qafqazda təhlükəsizlik mühitini necə qiymətləndirirsiniz və bu istiqamətdə NATO-nun üzərinə hansı vəzifələr düşür?

- Cənubi Qafqazdakı mövcud regional konfliktlər, eyni zamanda Şimali Qafqazdakı durum regionun təhlükəsizlik, eyni zamanda hərbi təhlükəsizlik mühitinə ciddi mənfi təsir göstərir. 2008-ci ildə Rusiyanın Gürcüstana təcavüzü, onun ərazisinin böyük bir hissəsini işğal etməsi, Abxaziya və Cənubi Osetiyanı müstəqil dövlət kimi tanıması və bu oyuncaq rejimlərin ərazisində yeni hərbi bazalar yaratması, ardınca Ermənistanla mövcud olan hərbi-siyasi ittifaq müqaviləsini genişləndirməsi və dərinləşdirməsi, Gümrüdəki hərbi bazasının müqavilə müddətini daha 25 il artırması, bütövlükdə regionda hərbi-siyasi varlığını və basqısını artırması, münaqişələrin həllinə imkan verməməsi və bunun üçün də danışıqlar prosesində təşəbbüsü ələ alması, eyni zamanda İranın beynəlxalq təzyiqlərə və BMT sanksiyalarına baxmayaraq, öz nüvə və raket proqramını durmadan inkişaf etdirməsi, bu qonşu ölkə ətrafında beynəlxalq şəraitin mürəkkəbləşməsi, həmçinin enerji ehtiyatları və intriqalarla zəngin olan Xəzərin hüquqi statusunun müəyyən edilməməsi regionun təhlükəsizlik mühitinə mənfi təsir göstərir. Bu səbəblərdən strateji inkişaf perspektivi qeyri-müəyyən qalmaqda davam edən Cənubi Qafqaz və Xəzər regionundakı mövcud hərbi-siyasi vəziyyət mürəkkəb və ağır, təhlükəsizlik mühiti isə əlverişsiz olaraq dəyərləndirilə bilər.

Mövcud vəziyyətin müsbət istiqamətdə dəyişilməsi üçün ilk növbədə, Rusiyanın regiondakı artan hərbi-siyasi üstünlüyü neytrallaşdırılmalı, daha sonra isə aradan qaldırılmalı, İranın nüvə və raket proqramının durdurulması üçün beynəlxalq birlik birgə təsirli siyasi-diplomatik, iqtisadi-ticari və digər addımlar atmalı, problemin hərbi yolla həllinə həyati zərurət yaranmadıqca imkan verilməməlidir.

NATO-ya gəldikdə, alyans ilk növbədə, 2008-ci ilə qədər postsovet məkanında, eyni zamanda Cənubi Qafqazda apardığı aktiv siyasətə dönməli, bunun üçünsə hər şeydən öncə İran və Əfqanıstan məsələsində Rusiyadan asılılığını minimuma endirməlidir.

C.Məmmədov

Ayna.- 2011.- 20 avqust.- S.9-16.