Uşağı müstəqil həyata necə hazırlamalı?

Psixoloq məsləhət verir

Elmira MİRZƏYEVA,

Praktik Psixoloqlar

Assosiasiyasının prezidenti

Deyirlər, hər yaxşı adamın arxasında onun anası durur. Bəs pisin? - yəqin ki, müxtəlif cavablar... Hər uşağın, yeniyetmənin, gəncin, yetkin və ahıl insanın bir ailə üzvü kimi xüsusi qayğıları, çətinlikləri, maraqları olur. Lakin hamının yeganə bir istəyi var: onu öz ailəsində anlasınlar, sevsinlər. Xoşbəxt ailə ittifaqı və uşağın ailədə düzgün tərbiyəsi bir problem olaraq tarix boyu gündəmdə vacib bir məsələ kimi daim öz aktuallığını saxlamışdır.

Buna nail olmaq üçün biz gəncləri lap uşaqlıqdan müstəqil həyat, insanlarla ünsiyyət qaydaları, ailə-nikah münasibətlərinin etik, psixoloji və hüquqi aspektləri istiqamətində həyata hazırlamalıyıq. Adətən uşağın bir yeri ağrıyanda onu həkimə aparırıq. Bəs qəlbi ağrıyanda necə? Əfsuslar ki, əksər hallarda onun qəlb ağrılarından xəbərsizik, mənəvi ağrıların fərqinə varmırıq, ona biganə qalırıq. Çox vaxt böyüklər övladlarının fiziki cəhətdən möhkəm olmasına çalışır, lakin onun bir insan kimi necə olacağını unudurlar.

Mümkün qədər biz bu şərtləri yerinə yetiririk. Lakin unutmaq olmaz ki, uşağın hərtərəfli şəxsiyyət kimi formalaşmasında onun valideyn, müəllim məhəbbətinə, mərhəmətinə, diqqətinə və mənəvi qayğısına ehtiyacı daha böyükdür. Uşağı heç nəyindən asılı olmayaraq sevmək lazımdır. Zahiri görünüşünü, qabiliyyətini, gözəlliyini, çirkinliyini və qüsurlarını nəzərə almadan öz övladımızı şərtsiz və sözsüz sevməliyik. Bu heç də uşağın xarakterindəki mənfi xüsusiyyətlərlə barışmaq deyil. Şərtsiz və sözsüz sevgi odur ki, biz uşağı sevərək, ona əməkdaşlıq təklif edərək tərbiyələndirməliyik. Bu halda məhəbbəti güzgü ilə müqayisə etmək olar. Əgər uşaq valideyn tərəfindən sevilərsə, o da sevməyə başlayar.

Valideynlərdən istəyimiz: öz övladlarına məhəbbətlərini aşağıdakı aspektlərdə göstərməyə çalışsınlar: Göz təması vasitəsilə: Baxışlar təbii, aydın, mehriban olmalıdır.Uşağın emosional ehtiyacını ödəmək məqsədilə onun gözünün içinə baxmaq lazımdır. Fiziki təmas: əlinə toxunmaq, çiynindən tutmaq, başını tumarlamaq, üzündən öpmək. Bu zaman emosional ünsiyyətə ehtiyac ödənər. Müvazinət yaranar və bir valideyn kimi müvəffəqiyyətə nail ola bilərsiniz. Dərin diqqət: Bu zaman uşaq sizin dərin məhəbbətinizə şərtsiz və sözsüz əmin olmalıdır. Hiss etməlidir ki, siz onu bir şəxsiyyət kimi anlayır, sevir və qiymətləndirir, qayğısına qalırsınız. Dərin diqqət uşağa imkan verir ki, özünü valideynlərinin gözündə dünyada ən əziz, ən vacib insan kimi görsün.

Stress keçirmiş uşaqlara psixoloji yardım qaydalarını da bilmək vacibdir. Hadisə baş verən zaman sakitliyi qorumaq çətin olur, çünki bu zaman hamı nə baş verdiyini bilmək istəyir. Bu vəziyyətdə uşağı sakitləşdirə bilmək üçün böyüklərin "hadisəyə şüuri münasibət" bəsləməyi çox vacibdir.

Uşağa "qorxma, hər şey qaydasındadır" deməklə yalandan inandırmaq olmaz. Daim uşaqla bir yerdə olmaq, gördüklərinə məna vermək və hisslərini müzakirə etmək həlledicidir. Müzakirəni uşağın yaş fərqindən asılı olaraq aparmaq lazımdır.

Məktəbəqədər yaşlı uşaqların söyləməyə çox sözü olmaya bilər. İbtidai sinif uşaqları daha danışqan olur. Onları diqqətlə dinləyin. Yeniyetmələr hadisənin məğzini qavrayır, lakin onlar qorxularını şişirtməyə və spesifik bir qorxuya üstünlük verməyə meyillidirlər. Bu halda sakitləşdirici müzakirələr aparmaq məqsədəuyğundur. Əgər uşaq danışmırsa, ondan nə hiss etdiyini deyil, nə fikirləşdiyini soruşun. Mümkün qədər uşağı danışdırmağa çalışın.

Rəsm çəkmək, ştrixləmə və pozma metodundan istifadə uşaqda qorxu yaradan mənbəyə qarşı qüvvə duyğusunun formalaşmasına səbəb ola bilər. Məsələn, uşağa rəngli karandaş, tabaşir, sadə karandaş və ağ vərəq verib təklif etmək olar ki, nədən qorxursa, onun şəklini çəksin. Yanında isə öz şəklini. Bu zaman çalışmaq lazımdır uşaq öz şəklini qorxu mənbəyindən daha böyük çəksin. Uşaq şəkli çəkən zaman yardımçı suallar vermək və dialoq aparmaqla öz qüvvəsinə inandırmaq olar.

Məşğələnin sonunda qorxunu yaradan əşyaların şəklini pozmaq olar. Bunu uşaq etsə, daha yaxşı olar. Uşağa isə demək lazımdır ki, görürsən, o səndən qorxub qaçdı, sən güclüsən.

Ayna.- 2011.- 1 oktyabr.- S.16.