Jalə Əliyeva: "Qadını kişi ilə bərabərləşdirməyə çalışsaq da, qadınla kişi bərabər deyil!"

Qadının özünü təsdiq etməyinə əngəl yoxdur, lakin o, buna hazırdırmı?

İlbəil bələdiyyə və parlament seçkilərində seçilən qadınların sayı artır. Son bələdiyyə seçkilərində qadınlar daha böyük uğurlara imza atdılar. Belə ki, onların bələdiyyələrdə təmsilçiliyi 7 faizdən 30 faizə çatdı. Parlament seçkilərində də nəticə pis deyil. Ötən tərkibdə 15, indiki tərkibdə isə 20 qadın təmsil olunur.

MM mədəniyyət komitəsinin üzvü, Qara dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı Parlament Məclisinin mədəniyyət, təhsil və sosial məsələlər komitəsinin sədri, filologiya elmləri doktoru, Bakı Dövlət Universitetinin professoru Jalə Əliyeva bizimlə söhbətində bildirdi ki, seçkili orqanlarda qadınların say artımı zamanın tələbidir.

"10-15 il öncəyə nəzərən seçkili orqanlarda qadınların sayı yüksək faizlə artır. Düşünürəm ki, növbəti seçkilərdə say daha da arta bilər. Açığı, mən seçkilərdə kvota qoyulmasını düzgün saymıram. Bunu seçkiyə müdaxilə sayıram. Çünki vətəndaş bir dairədən 10 namizədin içərisində qadın və kişinin sayı bərabər olarsa belə, seçici kişi namizədi dəstəkləyirsə, kvota burada nə rol oynaya bilər ki?! Qadın fəaliyyətini elə qurmalıdır ki, fəallığını elə artırmalıdır ki, seçkilərdə üstünlük qazana bilsin", - deyə ictimai və siyasi həyatda fəallığı ilə seçilən müsahibimiz Jalə Əliyeva söylədi.

- Etiraf etmək lazımdır ki, Azərbaycan qadınlarının əksəriyyəti ictimai-siyasi, iqtisadi məsələlərin müzakirəsinə maraq göstərmir...

- Söhbət Azərbaycan qadınından gedirsə, məsələyə birtərəfli yanaşmaq düzgün olmazdı. Düşünmürəm ki, qadınlarımız ictimai həyatda aktiv deyillər. Razıyam ki, incəsənət aləmində onların fəallığı daha çox nəzərə çarpır. Siyasi və ictimai səhnədə onların sayı çox olmasa da, fəaldırlar. Məsələn, QHT-lər yaradan və ona rəhbərlik edən çoxlu sayda qadın var. Bəlkə də mən yanılıram, amma müşahidələrimə əsasən deyə bilərəm ki, QHT rəhbərlərinin əksəriyyəti qadınlardır. Lakin etiraf edim ki, bununla bağlı statistikadan xəbərsizəm. Ziyalı, müəllim, jurnalist qadınların da sayı çoxdur.

Mən bu qənaətdəyəm ki, qadınların ictimai-siyasi həyatda fəallıq göstərməməsinin səbəbləri var. Azərbaycan qadınında mental düşüncə tərzi, ailəyə bağlılıq hissi çox güclüdür. Bunlar gəlişi gözəl sözlər deyil. 20-ci əsrdə müsəlman Şərqində Azərbaycan qadını seçmək-seçilmək hüququ qazanıb. İnkişaf etmək, sivil və demokratik olmaq qadınların ruhunda var. Bununla yanaşı, Azərbaycan qadını kimdir deyəndə bizlərdə ailəyə bağlılıq çox nəzərə çarpır. Lakin bu, o demək deyil ki, digər millətlərin, xalqların qadınları ailələrini sevmir, bağlı deyillər. Lakin bizdə bu, qabarıqdır. Qız uşağı doğulandan bəri bir çox ailələrdə ona aşılanan əhəmiyyətli fikir odur ki, ailənin qadını olmalısın. Ümumilikdə qızlarmız ailə qurub, həyat yoldaşının, övladlarının, isti ocağının keşiyində durmağa daha çox can atır. Sanki bu yolla özlərini daha yaxşı ifadə edirlər.

Mental düşüncələrdən başqa, qadının fizioloji, dünyaya baxışları da fərqlidir. Biz qadınla kişi bərabərdir desək də, gender siyasətindən danışsaq da, özümüz özümüzü ola bilməyəcək məsələ ilə aldatmağın yeri yoxdur. Bəlkə də mənim fikrim subyektivlik, sanki güclü cinsi müdafiə kimi qarşılanacaq. Ancaq gəlin hər şeyə olduğu kimi baxaq. Qadın qadındır! Qadını kişi ilə bərabərləşdirməyə çalışsaq da, qadınla kişi bərabər deyil! Qadın zərif varlıqdır, məsələlərə humanizm baxımından, analıq duyğusu ilə yanaşır. Bu xüsusiyyət onun üstünlüyüdür. Fizioloji cəhətdən isə kişi cinsindən zəifdir. Yəni bu məsələ ilə bağlı çox aspektlər var və məsələyə fəlsəfi yanaşılarsa, bəlkə də saatlarla danışmaq olar.

Əgər özünü ifadə etmək istəyirsə, özünü təsdiq etmək istəyirsə, buna problem, əngəl yoxdur. Qadının buna nə dərəcədə hazır olduğu isə başqa məsələdir.

- Sizcə, mövcud şəraitdə böyümüş, tərbiyə almış qadınları siyasətə, iqtisadi və ictimai həyata cəlb etmək üçün kampaniyalar, maarifləndirmə tədbirləri aparmaq gərəkdirmi? Yoxsa zamanı gəldikdə qadınların aktivləşəcəyini gözləmək lazımdır, hələlik meydan kişilərindir...

- Təbii ki, hər bir sahədə cəmiyyətin maarifləndirməyə ehtiyacı var. Bu məsələ də istisna olunmur. Amma bir məqamı da unutmayaq. Cəmiyyətə, ictimaiyyətə "siyasətlə məşğul olanların yarıdan çoxu qadın olmalıdır" tələbi, sifarişi göndərmək, bu yöndə təbliğat aparmaq yersizdir. Buna addım-addım nail olmaq mümkündür. Tələsmək lazım deyil. Cəmiyyətin sosial sifarişi olmalıdır.

Məsələn, bəzi ailələrdə nikah yaşına çatmayan qızların ərə verilməsi, zorakılıq halları, qohum evlilikləri ilə bağlı həyəcan təbili çalırıq. Çünki cəmiyyətdən gələn sifarişi ictimai və dövlət strukturlarında bilirlər və bu istiqamətdə çalışmalar var. Əgər cəmiyyətdə qadınların passivliyi müşahidə edilərsə, məqsədli şəkildə maarifləndirməyə başlamaq olar.

- Sizcə, 20 qadın deputat 51 faizi qadın seçicilərdən ibarət olan bir ölkə üçün kifayətdirmi?

- Hər bir ölkənin dövlətçilik tarixi və ənənələri var. Bu kimi məsələlərdə adətən qonşu ölkələrlə, hətta bəzən bir qədər irəliyə gedib parlamentarizmi, demokratik ənənələri 150-200 il olan dövlətlərlə müqayisə aparılır. Bunu absurd saymıram. Amma elə bir ölkə göstərin ki, orada parlamentdə qadınların sayı kişilərlə bərabərdir və ya çoxdur. Mən belə ölkə tanımıram. Yaxın ölkələrlə müqayisə edə bilərik. Azərbaycan parlamentində deputatların beşdə biri qadındır. 125 deputatın 20-si qadındır. Türkiyə parlamentində bu nisbət bizdəkindən azdır. Rusiya, Gürcüstan, Ermənistanda da parlamentdə təmsil olunan qadınların faizi azdır.

Fikrimcə, bu, qadının təbiətindən irəli gəlir. Doğrudur, Adəm Həvvanın var olması üçün qabırğasının birini verdi. Lakin yəqin ki, müasir cəmiyyətdə bunu etmək istəyən yoxdur ki, qadınlar bütün cəmiyyətlərdə kişilərin arxasınca gəlirlər. Əlbəttə, hansı ölkədən, hansı cəmiyyətdən söhbət getdiyi də önəmli məsələdir. Uzaq Şərqə nəzər saldıqda dünyanın indiki inkişaf səviyyəsində qadını kölə, hüquqsüz görürük.

Söyləyəcəyim fikirlərdə başqa çalar axtarmasınlar. Bəlkə də mən çox fəal qadınların arasında olduğum üçün bu qənaətdəyəm. Mənim gördüyüm qədər, Azərbaycan qadını aktivliyini qoruyub saxlayır. Özü də söhbət şəhərdən getmir. Mən özüm paytaxtdan 300 km aralıda olan iki rayonun millət vəkiliyəm. İnanın ki, iclas salonlarında qadınların sayı kişilərdən çoxdur. Qadının sözü keçərlidir. Qadın seçkidə qadına səs vermək lazım olduğunu söyləyərsə, həmin məntəqədə qadın da seçilir. Yəni qadının sözü sayılır, diqqətə alınır, onun seçiminə ailəsi tərəfindən inam, etibar var. Amma elə ucqar yerlərimiz var ki, qızların erkən yaşda ərə verildiyindən həyəcan təbili çalırıq. Mən düşünürəm ki, bizdə ortaq nötqə var.

- Sizcə, qadınların siyasətdə rolu haqda söylənənlərin əsası varmı? Yoxsa, sadəcə, sözlərdir ki, qadınlar məsələlərə analıq hissi, humanizm ilə yanaşırlar. Fikrimcə, siyasətdə hisslər, duyğular ön planda olmur...

- Mən də əksəriyyət kimi düşünürəm ki, kəmiyyət deyil, keyfiyyət vacibdir. Siyasətdə də qadınların rolunun artması, özlərini ifadə imkanlarının genişləndirilməsi, ümumilikdə ölkənin gələcəyi üçün qəbul edilən qanunlar, atılan addımlar baxımından çox əhəmiyyətlidir. Özünə hesabat verən hər bir azərbaycanlı qadın dünyada nümunəmizin olduğunu unutmamalıdır. Azərbaycan qadını haqqında əsrlərdən bəri formalaşan fikir var. Azərbaycan qadınının ən ali vəzifəsi cəmiyyətə faydalı övladlar böyütmək və belə bir ailənin keşiyində durmaqdır. Lakin məsələ bununla bitmir. Eyni zamanda, Azərbaycan qadını illərdən bəri formalaşan düşüncədən başqa, eyni zamanda, bu gün bütün dünyaya isbat edə bilib ki, sadəcə, ailəsinin, seçdiyi peşəsinin ustası və gözəl xanım deyil. Eyni zamanda, həyat yoldaşı ilə bərabər şəkildə ölkənin problemləri ilə məşğul olacaq dərəcədə qüdrətlidir. Diqqətli oxucuya məlumdur ki, söhbət Azərbaycanın birinci xanımı, millət vəkili, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevadan gedir. Dünyanın ali mükafatlarına layiq görülən bu xanım Azərbaycan qadınının ən gözəl nümunəsidir və onun dünya ictimaiyyəti tərəfindən rəğbətlə qarşılanması bizi sevindirir. Fikrimcə, Mehriban xanımın timsalında bu, Azərbaycan qadınının uğurudur və Azərbaycan qadınının dünyada açdığı yeni cığırdır. Təbii ki, bu cığırda gedənlərin sayı çox olarsa, bütün Azərbaycan qazanmış olar. Sıralarımızın genişlənməsi və möhkəmlənməsini bir qadın olaraq, təbii ki, arzu edirəm.

- Məlumdur ki, incəsənətdə, mədəniyyət sahələrində qadınların sayı çoxdur. Amma qəribədir ki, qadınlar və kişilər, hətta bu sahədə çalışan insanlar da bu sahədə səviyyənin qənaətbəxş olmadığını vurğulayırlar. Qadınlar siyasətə gəlsələr, Sizcə, vəziyyət necə olar?

- Düşünmürəm ki, siyasətdə də eyni vəziyyət yarana bilər. Sənətdə bu vəziyyət onda yarandı ki, əksər sahələrdə olduğu kimi, sənət də demokratikləşməyə, azad olmağa başladı. Şou-biznes deyilən bir termin gündəmə gəldi. Biznes ticarət deməkdir. Sənətin yanına biznes ifadəsini qoya bilənlər sənəti bu səviyyəyə yuvarlatdılar. Görün elə bir vəziyyət yaradıblar, artıq düşünənlər var ki, siyasətdə qadınların sayı çox olarsa, necə olar? Mən belə düşünmürəm. Hər sahənin müxtəlif xarakterli, fikirli insanları var. Siyasətə gələn qadın kifayət qədər hesabatlıdır. Siyasətlə şounu müqayisə etmək düzgün olmazdı. Siyasətə gələn qadın özünə rəva bilməz ki, onun haqqında pis fikirləşsinlər. Siyasət tamaşa deyil, buna özünü hazırlıqlı bilən insan anlayır ki, onun dilindən çıxan hər bir söz bütün dövlətin nüfuzuna bərabər tutula bilər.

Aynurə

Ayna.- 2011.- 8 oktyabr.- S.15.