Gələcək bu gün dünyaya göz açanların sağlamlığından asılıdır

Ana və uşaqların mühafizəsi üçün ölkədə 7 perinatal mərkəz açılıb

Dünyanın əksər ölkələrində olduğu kimi, Azərbaycanda da ana və uşaq ölümü hallarından əksəriyyət məlumatlıdır. Lakin ölkəmizdə ana və uşaqların mühafizəsi naminə xüsusi perinatal mərkəzlərin yaradıldığından əksəriyyətin xəbəri yoxdur. Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya İnstitutunun direktoru Faizə Əliyeva ilə söhbətimiz bu yöndə oldu.

- Reproduktiv sağlamlıq faktoru ana və uşaqların sağlamlığının qorunmasına yönəlib. Son 5 ildə Azərbaycanda ana və uşaqların sağlamlığının qorunma sistemində islahatlar gedir. Məqsəd əhalinin keyfiyyətli xidmətlə təmin edilməsini yüksəltməklə ana və uşaq ölümünün səviyyəsini azaltmaqdır.

Hamilə, zahı qadınlara və yeni doğulmuş körpələrə ən münasib tibbi kömək modelinin yaradılması istənilən ölkənin səhiyyə sistemi üçün çətin tapşırıqdır. Bir çox ölkələrin son 35-40 il ərzində topladığı təcrübə göstərir ki, ən münasib metod effektiv perinatal mərkəzlərin regional prinsip nəzərə alınmaqla yaradılmasıdır. Artıq 50 ildir bu prinsip nəinki perinatal tibbdə, həmçinin əhaliyə digər tibbi xidmətlərin göstərilməsində də tətbiq edilir. Regionlaşma nə deməkdir? sualını cavablandırmaq istəyirəm. Perinatal xidmətin regionlaşması dedikdə konkret regionda hamilə qadının və yeni doğulmuş körpənin həyatındakı risk səviyyəsinə əsasən tibbi xidmət göstərilməsi ücün müalicə müəssisələrinin infrastrukturunun yaradılması nəzərdə tutulur. Regionlaşmanın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, ana və yeni doğulmuşlara yardımın müxtəlif səviyyələrinin meyarları müəyyən edilir. Yəni ananın və ya yeni doğulmuşun vəziyyəti ağırlaşdıqda onlar lazımi tibbi xidmət göstərə biləcək müəssisəyə yönəldilir.

Biz çalışırıq ki, 100-120 km məsafə saxlanılmaqla 7 perinatal mərkəz yaradaq. Bu gün Bakıda, Gəncədə, Sabirabadda, Lənkəranda və Naxçıvanda belə mərkəzlər fəaliyyət göstərir. Şəkidə də perinatal mərkəz tikilməkdədir. Digər mərkəzlər isə əhaliyə xidmət göstərməkdədir.

- Perinatal konsepsiyanın mahiyyəti nədir?

- Bu konsepsiyanın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, pasiyentin tələbatına əsasən hamiləlik, doğuş və ya müalicə müddətində həmin səviyyəyə uyğun texnologiyalar əlçatan olsun. Beləliklə də həmin ərazidəki bütün hamilə qadınlar klinik vəziyyətindən asılı olaraq tibb müəssisələrində lazımi səviyyədə təminatlı yardım alsınlar. Onu da deyim ki, hamiləliyi fizioloji axara uyğun gedən qadınlar hamiləliyə tibbi yardım göstərən istənilən müəssisədə doğuşa gedə bilərlər.

Qeyd etmək yerinə düşər ki, perinatal mərkəzlər ölkə üçün yeni strukturdur və bununla əlaqədar olaraq səhiyyə sistemindəki işlər yenidən təşkil edilir. Bu gün bu sistem üç səviyyədən ibarətdir: Birinci səviyyə - bu müəssisələr normal doğuşları, yəni 37 həftəlik hamilələri qəbul edir. İkinci səviyyəyə - buna nisbətən ağır, yəni 34 həftədən sonrakı doğuşları və ya hamiləliyində patologiyalar müşahidə edilən qadınlar aiddir. Üçüncü səviyyədə müxtəlif xəstəliklər rast gəlinən ən ağır hamilələr və yeni doğulmuşlar qəbul edilir.

Perinatal mərkəzlər ən çətin doğuşlar zamanı qadının və yeni doğulmuşun sağlamlığına cavabdehdir. Bundan başqa, bizim işimizə vaxtından qabaq doğulmuş körpələrə, ağır hamilə qadınlara qulluq da daxildir.

- Bu konsepsiyaya əsasən hansı işlər görülüb?

- Hər şeydən əvvəl vahid meyarlar əsasında keyfiyyətli yardım təşkil edilib. Bunun üçün təbii ki, böyük praktiki bacarığı olan yaxşı kadr potensialına ehtiyac var. Bundan başqa, hamilə qadınlar və yeni doğulmuşlar üçün müasir avadanlıqla təhciz edilmiş yaxşı şərait lazımdır. Böyük neonatal bölmə az kütlə ilə təxminən 800-900 qram və ya ondan yüksək çəki ilə doğulan uşaqların yaşaması üçün vacibdir.

Bu işlər 2006-2010-cu illəri əhatə edən ana və uşaqların sağlamlığının mühafizəsi dövlət proqramı çərçivəsində həyata keçirilib. Əminliklə deyə bilərəm ki, bizim ölkəmizdə texniki parametrlərinə görə beynəlxalq standartlara cavab verən perinatal mərkəzlər mövcuddur.

Dövlət proqramında ən çətin məqam kadr hazırlığı idi. Səhiyyə Nazirliyinin öz strategiyası var və bu gün əksər həkimlər, orta tibb işçiləri, perinatal mərkəzlərin personalı və digər hamiləliyə yardım müəssisələri Almaniyada, Türkiyədə və Rusiyada təhsil alır. Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya İnstitutunun resurs bazasında rayonlardan olan mütəxəssislərin praktik hazırlığı aparılır. Göstərilən xidmətin keyfiyyətini ölçmək üçün bizim institutda monitorinq qrupları təşkil edilib ki, rübdə bir dəfə rayonlara gedir, həkimlərə və tibb personalına metodoloji və praktik yardım göstərirlər. Kadrların hazırlıq prosesi ilk baxışdan göründüyü kimi sadə deyil. Çünki bu proses vaxt və insan faktorunun iştirakını tələb edir.

Bu gün ağır patologiya müşahidə edilən hamilə qadınlar əsasən üç müəssisəyə yönəldilir. Bakıda Respublika Perinatal Mərkəz, Mamalıq və Ginekologiya İnstitutu, Gəncədə Perinatal Mərkəz.

Qeyd edim ki, perinatal yardım modelində Mamalıq və Ginekologiya İnstitutu nəinki klinik baza rolunu oynayır, həm də ən yüksək riskli doğuşları qəbul edir, patologiyalarla müşahidə edilən hamiləlikləri izləyir, vaxtından qabaq - 22 həftəlik doğuşlar burada həyata keçirilir, yarımçıq doğulan, ən ağır vəziyyətdə olan ana və uşaqlara qulluq göstərilir. Bu ölkədə ixtisaslaşmış və yüksək səviyyəli yardım göstərən müəssisə olmaqla yanaşı, elmi-tədqiqat, tibbi personalın təkmilləşməsi üçün metodiki mərkəzdir.

Perinatal yardım modeli ötən il oktyabrın 6-da təsdiq edilib. Qeyd etdiyim kimi, hər səviyyəyə uyğun hamilə, zahı qadınların və yeni doğulmuşlara yardımın təşkili üçün yaradılmış sistemdir. Hər səviyyəyə uyğun olaraq məqsədlər və hədəflər var. Bu sistemin başında iki əsas qurum dayanır. Elmi-Tədiqat Mamalıq və Ginekologiya İnstiututu və Pediatoriya İnstitutu.

İnstitutumuzun imkanları genişdir. Əgər son 5 ilin göstəricilərini müqayisə etsək, bizə müraciət edənlərin sayı 5 dəfə artıb. Əgər 2005-ci ildə instituta 1110 qadın qəbul edilmişdisə, 2010-cu ildə 5347 hamilə, onların 84 faizi orta, ağır patologiyalarla qəbul edilib. Vaxtından qabaq doğuşlar 14 faiz artır. İnstitutda 700-800 qram doğulan körpələrə qulluq göstərilir.

- Statistika digər perinatal mərkəzlərin tam fəaliyyətinin effektiv olmadığına dəlalət etmir ki?

- Bilirsiniz, ana və uşaq sağlamlığının mühafizəsi sistemində islahatlar aparmaq asan iş deyil. Minilliyin İnkişaf Məqsədlərinin 8 əsas hədəfinin 4-ü reproduktiv sağlamlıqla bağlıdır. Azərbaycanda milli strategiya hazırlanıb. Biz 2015-ci ilə qədər ana ölümünü 3/4 dəfə azaltmalıyıq. Əgər 2006-cı ildə hər 100000 qadından 39,9 həyatını itirirdisə, 2010-cu ildə bu göstərici 15,6-ya düşüb. Demək olar ki, iki dəfə azalıb. Ancaq ana ölümünün strukturuna baxsaq, qanaxmadan və hipertonik vəziyyətlə bağlı ölüm hallarının qaldığını müşahidə edirik. Burada əsas günah doğuşa yardım göstərən həkimlərin üzərinə düşür ki, vaxtında patologiyalar müşahidə edilən hamilə qadını düzgün müəssisəyə yönəltməyiblər. Deməli, ilkin tibbi yardım göstərən sistemdə də islahatlar aparmaq lazımdır, kadr potensialı gücləndirilməlidir.

Çox böyük işlər görsək də, hələ qarşıda görəcəyimiz işlər də xeylidir. Bizim həkimlərimiz xalqımızın sağlamlığı üçün hər şey edirlər. Axı millətin gələcəyi bu gün dünyaya göz açan doğulmuşların sağlamlığından asılıdır.

Aynurə

Ədəbiyyat qəzeti.- 2011.- 15 oktyabr.- S.5.