Xəstələnmiş torpaqlara düzgün diaqnoz qoyurdu

Görkəmli torpaqşünas alimi xatırlayarkən

Torpaq da insan kimidir. Onun da sağlamı və xəstəsi olur. Sağlam torpaqlar bəzən "xəstələnir". Torpağın da həkimi olur, ona diaqnoz qoyur və müalicə yolunu göstərir. Professor Muxtar Abduyev ömrünü torpaqlarımızın dərd-sərini anlamağa, "xəstələnmiş" torpaqlarımızın yarasını sağaltmağa həsr etmişdi. Kənd təsərrüfatı elmləri doktoru, professor M.R.Abduyev yüksək intellektual səviyyəsi və elmi ümumiləşdirmə bacarığı olan bir alim kimi onu tanıyan insanların və dostlarının xatirində daima qalacaqdır.

...Muxtar Abduyevin əsli-nəsəbi Qəbələnin Bum kəndindən idi, 1926-cı ildə Ağdaşın Üçqovaq kəndində bağban Rzaqulu bəy Abdu bəy oğlunun ailəsində dünyaya göz açmışdı. Bəlkə də bu tərəflərin torpaqlarında özünü daha çox göstərən şoranlaşma onu bu sahəni seçməyə sövq etmişdi.

M.R.Abduyev 1951-ci ildə isə Azərbaycan Dövlət Universitetinin Geoloji-coğrafiya fakültəsini bitirmiş və o vaxtdan EA Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutunda işləmişdi. Burada görkəmli torpaqşünas, akademik V.R.Volobuyevin elmi rəhbərliyi altında "Şirvan düzünün şərq hissəsi torpaqlarının su-duz dinamikası" mövzusunda elmi işini uğurla müdafiə etmişdi. Bu iş üzərində çalışarkən Şirvan düzündə tədqiqatlar aparmışdı. Onun "Şirvan düzü torpaqlarının şorlaşması və onunla mübarizə tədbirləri" adlı monoqrafiyası 1957-ci ildə "Elm" nəşriyyatında çapdan çıxıb. Respublikamızın suvarılan ərazilərində 10 ildən artıq apardığı çöl-torpaq tədqiqatlarının nəticələrini ümumiləşdirərək, 1966-cı ildə "Azərbaycanda delüvial formada şorlaşmış torpaqlar və onların meliorasiyası məsələləri" adlı doktorluq işini müdafiə etmişdir. Akademik V.R.Volobuyevin redaktəsi ilə professor M.R.Abduyevin 1968-ci ildə "Delüvial formalı şorlaşmış torpaqlar və onların meliorasiyası məsələləri", 1977-ci ildə isə "Azərbaycanın gilli şoranlıqlarının sürətli meliorasiyası" adlı kitabları rus dilində nəşr edildi.

M.R.Abduyev dünyada ilk dəfə delüvial şorlaşmış torpaqlar, onların xüsusiyyətləri, əmələ gəlmə şəraiti, torpaqlara duzların daxil olması, duzların mənşəyi və s. kimi məsələlərin ətraflı izahını vermişdir. Bundan başqa, Muxtar müəllim Şərqi Şirvan düzünün Siyəzən-Sumqayıt massivinin və Mil düzünün delüvial şorlaşmış torpaqlarının su-duz rejiminin öyrənilməsi, onların yaxşılaşdırılmasına dair bu və ya digər təcrübə sahələrində apardığı elmi-tədqiqat işlərinin metodikasını və nəticələrini təqdim etmişdi.

M.R.Abduyevin "Azərbaycanın gilli şoranlıqlarının sürətli meliorasiyası" monoqrafiyasında respublikanın suvarılan ərazilərində ağır mexaniki tərkibə malik olan şoran torpaqların duzlardan asan yuma üsullarını göstərmişdi.

Görkəmli torpaqşünas alim M.R.Abduyevin 130-dan artıq elmi məqaləsi və 6 monoqrafiyası çap olunmuşdur. Şorlaşmış torpaqların meliorasiyasına dair apardığı tədqiqatlar kənd təsərrüfatı, meliorasiya və su təsərrüfatı nazirliklərinin mütəxəssisləri tərəfindən yüksək qiymətləndirilib. M.R.Abduyev V.V.Dokuçayev adına mükafata təqdim olunmuşdur.

M.R.Abduyev ömrünün sonunadək (1979) Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutunda müxtəlif vəzifələrdə - kiçik elmi işçi, baş elmi işçi, direktorun elmi işlər üzrə müavini və rekultivasiya laboratoriyasının müdiri işləmişdir. Torpaqşünasların beynəlxalq qurultaylarında delüvial formalı şorlaşmış torpaqların meliorasiyasına və torpaqşünaslığın başqa problemlərinə dair məruzələrlə çıxış etmişdi.

Muxtar müəllim təbiəti çox sevirdi. Elmi-tədqiqat işləri ilə əlaqədar ilin çox vaxtını çöllərdə olurdu. Şirvan düzündə torpaqların şoranlaşması onu məyus edərdi. Ən böyük arzusu şoranlaşmaya məruz qalmış torpaqların tezliklə duzlardan yuyulub dövriyyəyə daxil edilməsi idi. Axı biz kiçik ölkəyik və torpaqlarımızın hər qarışına qənaətlə yanaşmalıyıq...

R.NAĞIYEV

Ayna.- 2012.- 7 aprel.- S.19.