NATO-nun Çikaqo sammiti öncəsi

 

Alyans və tərəfdaşlar arasında cərəyan edən proseslər

 

Müttəfiq və tərəfdaş ölkələr mayda Çikaqoda keçiriləcək alyansın növbəti sammitinə hazırlaşırlar. Bu dövrdə alyansın Brüsseldəki mənzil-qərargahında və eyni zamanda, ayrı-ayrı ölkələrdə, o cümlədən tərəfdaş ölkələrdə əhəmiyyətli tədbirlər davam edir. "Ordunun Aynası" əlavəsinin bu sayında NATO-nun Çikaqo sammitinə hazırlıqla bağlı baş verən hadisələrin, səslənən fikirlərin, ortaya qoyulan yanaşmaların icmalını hazırlamağa qərar verdik.

 

Əfqanıstan

 

Bütün addımlar ona yönəldilib ki, Əfqanıstan 2014-cü ilin sonuna qədər öz təhlükəsizliyini tam təmin etmək imkanında olsun. "Həmin məqsəd dəyişilməzdir, bizim cədvəlimiz dəyişilməz olaraq qalır və bizim Əfqan xalqı ilə 2014-cü ildən sonra da tərəfdaşlığa dair öhdəliyimiz ciddidir", - deyə NATO baş katibi Anders Foqh Rasmussen aprelin 12-də Əfqanıstan prezidenti Həmid Karzayi ilə Kabulda görüşündən sonrakı mətbuat konfransında bəyan edib. Onun sözlərinə görə, Əfqan təhlükəsizlik qüvvələri hər gün daha güclü, daha bacarıqlı olur. "Onlar İSAF-ın bütün xüsusi əməliyyatlarında iştirak edir və həmçinin getdikcə rəhbərliyi daha böyük səviyyədə ələ alırlar. Əfqan təhlükəsizlik qüvvələri Əfqanıstan ərazisində aparılan xüsusi əməliyyatların 28 faizinə, ənənəvi əməliyyatların isə 42 faizinə rəhbərlik edirlər. Onlar təlimlərin 85 faizini yerinə yetirirlər. Onlar Əfqanıstan əhalisinin yaşadığı ərazinin 50 faizinə nəzarət edirlər. Ümid edirəm ki, tezliklə biz onların daha böyük rayonlara və əyalətlərə nəzarət edə biləcəklərini görəcəyik. Çünki biz hamımız eyni məqsəd - sabit və dinc Əfqanıstan uğrunda çalışırıq ", - deyə NATO baş katibi bildirib.

Araşdırmalar göstərir ki, Əfqanıstanda bir sıra çağırışlara baxmayaraq, irəliləyişlər əldə olunub. Belə ki, bu ilin yanvar və fevral aylarında Taliban tərəfindən edilən hücumlar ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 22 faiz azalıb. Ötən ilin mayından başlayaraq hər ay oxşar hücumların sayı ötən ayla müqayisədə azalmaqdadır. Bu, İSAF tərəfindən qeydə alınan ən uzunmüddətli aşağıdüşmə prosesidir.

Məlumatlara görə, Çikaqoda dünya dövlətlərinin 1/4 hissəsi - İSAF-a üzv 50 ölkənin liderləri Əfqanıstanın sabitliyə keçidinin növbəti mərhələsinin xəritəsini hazırlayacaq. Əfqan qüvvələri ölkə boyunca təhlükəsizliyi nəzarət altına aldıqca İSAF dəstəkçi roluna doğru hərəkət edəcək.

Amma İSAF zərurət olduğu halda döyüş əməliyyatlarını aparmaq imkanını hazır vəziyyətdə saxlayacaq. Beləliklə, NATO-nun Əfqanıstana dəstəyi 2014-cü ildə başa çatmayacaq. Çikaqoda NATO-nun Əfqanıstanın təhlükəsizlik qüvvələrinin ehtiyacı üçün təlimləri necə təchiz etməsi, yardım göstərməsi və dəstək verməsi yolları razılaşdırılacaq və həmin qüvvələri güclü etmək üçün zəruri fondun təchiz olunması istiqamətində addımlar atılacaq.

Təsadüfi deyil ki, Kabildə Rasmussen Əfqan xalqına, Əfqanıstanın düşmənlərinə və qonşularına mesajını çatdırıb: "NATO Əfqanıstanın uzun müddətdə strateji tərəfdaşı kimi burdadır". 2013-cü ilin sonuna qədər bir sıra əyalətlər istisna olmaqla ərazilərə və aparılan əməliyyatlara nəzarət Əfqan təhlükəsizlik qüvvələrinə veriləcək. 2014-cü ilin sonuna qədərsə ümumilikdə bütün nəzarət Əfqan təhlükəsizlik qüvvələrinə veriləcək və beynəlxalq qüvvələr ölkəni tərk edəcəklər. Sammitdə üzv və tərəfdaş ölkələrin Əfqanıstana keçid dövründə birgə dəstək vermək barədə razılığa gəldiklərini nümayiş etdirəcəyi gözlənilir. Bu, NATO-nun bundan əvvəlki Lissabon sammitində əldə olunmuş nəticənin inkişafıdır.

Qeyd edək ki, Əfqanıstan təhlükəsizlik qüvvələrinin şəxsi heyətinin sayının 2014-ci ilin sonuna 352 min nəfərə çatdırılması planlaşdırılır (hazırda 120 min nəfər - red). Gələcəkdə Əfqanıstanda tam sabitlik bərqərar olacağı, Əfqan təhlükəsizlik qüvvələrinin imkanlı olacağı təqdirdə ordunun şəxsi heyətinin sayının azaldılması mümkündür.

 

"Ərəb baharı" ölkələri

 

Çikaqo sammitində "Ərəb baharı" ölkələri ilə tərəfdaşlığın bu günü və gələcəyi xüsusi müzakirə obyekti olacaq. Əməkdaşlığın genişləndirilmə yolları nəzərdən keçiriləcək. Başqa tərəfdaşlıq təşəbbüsləri də ola bilər.

 

Rusiya

 

2012-ci il NATO və Rusiya münasibətlərində xüsusi gərginlik olmadan davam edir. Bir müddət öncə tərəflər Almaniyada sınaq mərkəzində raket əleyhinə müdafiə teatrı üzrə təlim keçiriblər. Bu, uydurma ssenariyə əsaslanan kompyuter təlimi idi və orada hər hansı raket atəşi olmamışdı. Amma alyans rəhbərliyi bunu Avropada raket əleyhinə sistemin idarə edilməsi üzrə müxtəlif seçimləri inkişaf etdirmək, araşdırmaq və qiymətləndirmək üçün yaxşı imkan hesab edir.

Terrorizmə qarşı mübarizə və RƏM sistemi NATO və Rusiyanın ümumi maraq göstərdiyi sahələr hesab olunur. Eyni zamanda digər istiqamətlər də var. Apreldə NATO-Rusiya Şurası təlim proqramı nəzdində Orta Asiya ölkələrindən hazırlaşdırılmış 2000 əks-narkotik zabitinin iştirakı ilə tədbirlərin keçirilməsi planlaşdırılır.

Bu ay həmçinin NATO-Rusiya Şurası etimad fondu tərəfindən yaradılmış Əfqan ordusu üçün helikopter idarəetməsi mərkəzinin açılışı baş tutacaq. Bu mərkəz Rusiyada yerləşəcək və NATO tərəfi bu mərkəzi yüksək qiymətləndirir. Mərkəz əfqan qüvvələrinə keçid dövründə helikopterləri idarə etmək qaydalarını öyrətməkdə yardımçı olacaq.

NATO Rusiya ilə tərəfdaşlığı gücləndirmək niyyətindədir. Təsadüfi deyil ki, martın 26-da Moskvadakı jurnalistlərlə canlı bağlantı zamanı NATO baş katibi alyansın Rusiyaya qarşı hər hansı qaydada təhlükə yaratmadığını bəyan etmişdi. "NATO-nun Rusiya ilə tranzit razılaşması var. Bu tranzit vasitəsilə qeyri-hərbi yüklər daşınır. Bunlar silah deyil, biz hərbçiləri daşımırıq və NATO-nun Rusiyada baza yaratmaq niyyəti yoxdur", - deyə o qeyd etmişdi. Eyni zamanda, o, NATO-nun Rusiyanın himayəsində olan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı ilə mümkün əlaqələrindən danışıb:

"Mən hesab etmirəm ki, bizim yeni institusional çərçivələrə ehtiyacımız var. NATO KTMT üzvləri ilə fərdi qaydada tez-tez görüşür və biz narkotiklərə qarşı məsələlərdə əməkdaşlıq edirik. Biz fərdi dövlətlərlə əməkdaşlıq edirik və düşünmürük ki, NATO və KTMT arasında yeni institusional strukturların yaradılmasına ehtiyac var".

 

Bosniya və Hersoqovina

 

Bosniya və Hersoqovina NATO-nun aspirant tərəfdaş ölkələrindən biridir. Bu ölkə son aylarda NATO ilə əməkdaşlığın güclənməsi istiqamətində əhəmiyyətli addımlar atıb. Xüsusilə də martda uzun müddət tərpənməz qalmış müdafiə əmlakının qeydiyyatına dair suallarla bağlı siyasi qüvvələr arasında razılaşma əldə olunması mühüm hadisə hesab olunur. Aprelin 10-da Brüsseldə Bosniya və Hersoqovina administrasiyasının sədri Bəkir İzzətbəyoviçlə görüşən A.F.Rasmussen ümid etdiyini bildirib ki, müdafiə əmlakının qeydiyyatı ilə bağlı problemin tədricən ləğv edilməsi istiqamətində qərarın qəbul ediləcəyinə inanır:

"Bu nə qədər tez olsa, o zaman siz NATO XİN başçılarının iki il öncə razılaşdırdıqları Üzvlük Fəaliyyət Planından tam faydalana biləcəksiniz".

Bosniya və Hersoqovina isə NATO-nun "açıq qapı" siyasətindən istifadə etməyi arzulayır. Onlar ümid edirlər ki, tezliklə bu qapıdan daxil olacaqlar. "Ümid edirik ki, biz Çikaqo sammitinə konkret nəticələrlə gedəcəyik", - deyə İzzətbəyoviç bildirmişdi.

 

Monteneqro

 

Monteneqro da Alyans üçün mühüm aspirant ölkə hesab edilir. Xatırladaq ki, Monteneqro siyasi və müdafiə islahatları üzrə öhdəliklər götürüb. Hazırda bu ölkə ikinci Üzvlük Əməliyyat Planının (MAP - Membership Action plan) hissəsi olan illik milli proqramı yerinə yetirir. Birinci MAP ötən ilin ortalarında yekunlaşdırılıb. Monteneqro tezliklə alyansa üzv olmağa çalışır.

"Hələ də bir çox islahatlar yerinə yetirilməlidir və biz Monteneqronu xüsusilə də qanunun aliliyinin təmin olunması və korrupsiya və mütəşəkkil cinayətkarlığa qarşı mübarizədə öz səylərini davam etdirməyə təşviq edirik". Bunu martın 21-də Monteneqronun baş naziri İqor Luksici qəbul edərkən NATO baş katibi bəyan edib.

 

Moldova

 

Moldova ilə əmədaşlığın genişləndirilməsi NATO-nun taktiki hədəflərinə daxildir. Bu il martın 27-də Moldova baş naziri Vladimir Filatı qəbul edən Rasmussen bildirmişdi ki, NATO Moldova ilə siyasi dialoq və praktiki əməkdaşlığı yeni səviyyəyə gətirmək, Çikaqo sammitində bu tərəfdaşlığa yeni impuls vermək istəyir. Rasmussen bildirmişdi ki, Moldovada prezident seçkilərindən sonra islahatları irəli aparmaq üçün yeni şərait yaranıb:

"İndi Moldova xalqına fayda verəcək bir sıra islahatları - korrupsiyaya qarşı mübarizə, qanunun qüvvəsinin bərqərar olması, Silahlı Qüvvələrə demokratik nəzarəti gücləndirmək vaxtıdır".

Qeyd edək ki, Moldova NATO ilə İPAP sənədini inkişaf etdirir. NATO isə Moldovanın seçdiyi islahatlar sahəsində yardım göstərmək öhdəliyini yerinə yetirir.

 

Ukrayna

 

NATO-nun Ukrayna ilə əlaqələri sakit məcrada davam edir. "Bizim Ukrayna ilə əla əməkdaşlığımız mövcuddur. Biz Ukraynanın alyanslara qoşulmama qərarına tam hörmət edirik. Amma bizim xüsusi NATO-Ukrayna komissiyası var ki, əməkdaşlığımızın çərçivəsini müəyyənləşdirir. Ukrayna təsdiqləyib ki, bu komissiya çərçivəsində NATO ilə gələcək praktiki əməkdaşlığı inkişaf etdirəcək", - deyə bu yaxınlarda NATO-nun baş katibi bəyan edib. Eyni zamanda o gözləyir ki, Ukrayna ilə əməkdaşlıq qarşıdakı illərdə inkişaf edəcək.

Qeyd edək ki, Ukrayna prezidenti İSAF koalisiyasına üzv ölkə kimi Çikaqo sammitində iştirak etmək üçün dəvət olunub və orada Əfqanıstan məsələsinə dair müzakirələrə qatılacaq.

 

Azərbaycan

 

NATO Azərbaycanla da tərəfdaşlığı yüksək qiymətləndirir. "İki ölkə çoxlu siyasi prioritetləri və təhlükəsizlik maraqlarını bölüşürlər. Azərbaycan Əfqanıstan əməliyyatına böyük dəstək, qoşun töhfəsi və tranzit imkanları verir. Dekabrda İPAP razılaşdırılıb. Yeni sənəd iki il ərzində praktiki əməkdaşlığı irəli aparacaq. Azərbaycan vacib regionda vacib tərəfdaşdır". Rasmussen bunu fevralın 15-də Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevi qəbul edərkən bildirib.

İ.Əliyev isə öz növbəsində bildirib ki, orduda NATO standartlarına uyğun islahatlar aparılır. NATO ilə əməkdaşlıq ordu islahatlarına müsbət təsir göstərir. Eyni zamanda NATO əməliyyatlarında iştirak Azərbaycan hərbçilərinə öz imkanlarını artırmağa və NATO həmkarlarından çoxlu məsələləri öyrənməyə kömək edir. "Azərbaycanın Əfqanıstana yük daşımalarında rolu artır. Bu istiqamətdə gələcək fəaliyyəti müzakirə etdik. Azərbaycan bu sahədə əməkdaşlığı genişləndirməyə dair yeni təklifləri nəzərdən keçirməyə hazırdır", - deyə İ.Əliyev qeyd edib. Prezident deyib ki, Azərbaycan əfqan milli ordusunun etimad fonduna ciddi töhfə vermək və gələcəkdə bu maliyyə töhfəsini davam etdirmək niyyətindədir. Eyni zamanda, əfqan diplomatlar Azərbaycanın Diplomatiya Akademiyasında, Sərhəd Təhlükəsizliyi Akademiyasında təlimlər keçirlər. Azərbaycan Əfqanıstan əməliyyatı çərçivəsində mina təmizləmə və digər humanitar məsələlərdə iştirak edir və əməkdaşlığı genişləndirməyə hazırdır.

Hazırda Azərbaycan və NATO arasında müzakirə mövzularından biri də enerji təhlükəsizliyi məsələləri ilə bağlıdır. "Bu, dövlətlərin milli təhlükəsizliyi üçün çox vacib məsələdir. Azərbaycan Avropanın enerji təhlükəsizliyində əhəmiyyətli töhfə verən ölkəyə çevrilir" deyən İ.Əliyev qeyd edilən məsələnin NATO baş katibi ilə müzakirə olunduğunu bildirmişdi.

 

Ermənistan

 

"Ermənistan NATO-nun vacib tərəfdaşı olaraq qalır. İki ölkə çoxlu siyasi prioritetləri və təhlükəsizlik maraqlarını bölüşürlər. Ermənistan Çikaqo sammitində Əfqanıstanla bağlı decision-shaping prosesində iştirak edəcək". Martın 6-da Ermənistan prezidenti Serj Sarqsyanı qəbul edən Rasmussen belə deyib. Sarqsyan isə öz növbəsində bildirib ki, Ermənistan müdafiə, təhlükəsizlik və böhran vəziyyətlərinin tənzimlənməsi istiqamətində NATO ilə əməkdaşlıq edir. İPAP sənədi bu tərəfdaşlığın əsas sütunu olaraq qalır. Ötən il Ermənistan bu planın 3-cü mərhələsini təsdiqləyib, hazırda islahatlar davam edir. "Yerevan Ermənistan - NATO dialoqunun davam etdirilməsində maraqlıdır.

Ermənistan ötən yay İSAF-dakı hərbi qulluqçularının sayını 3 dəfə artırıb", - deyə Sarqsyan xatırladıb.

 

Gürcüstan

 

Gürcüstanın Cənubi Qafqazda NATO-nun xüsusi tərəfdaşı statusunda olması təsadüfi deyil. Bu ölkə NATO-ya tezliklə üzv olmaq niyyətindədir və özünü Cənubi Qafqaz regionunda bütün istiqamətlərdə model dövlət kimi görür. Gürcüstan eyni zamanda NATO-nun Əfqanıstandakı missiyasında qoşun sayına görə ikinci qeyri-NATO ölkəsidir. İlin sonuna qədər Gürcüstan Əfqanıstanda qoşun sayına görə ən böyük qeyri-NATO ölkəsi olacaq.

Aprelin 3-də Gürcüstan prezidenti Mixail Saakaşvilini Brüsseldə NATO mənzil-qərargahında salamlayan Rasmussenin mesajları kifayət qədər açıq idi:

"Biz 2008-ci ildə Buxarest sammitində razılaşdıq ki, Gürcüstan NATO-nun üzvü olacaq. Həmin qərar möhkəm olaraq qalır. İcazə verin bir daha təsdiqləyim: Alyans Gürcüstanın ərazi bütövlüyünü və beynəlxalq tanınmış sərhədlər çərçivəsində müstəqilliyini tanıyır. Alyans Gürcüstanın Abxaziya və Cənubi Osetiya regionlarında bu yaxınlarda keçirilmiş seçkiləri tanımır. Bu seçkilərin dəstəklənməsi Gürcüstandakı vəziyyətin dinc və uzunsürən nizamlanmasına təhfə vermir".

Rasmussenin sözlərinə görə, Gürcüstan NATO ilə öhdəlik, əməkdaşlıq və əlaqə modelinə çevrilib və alyans bu yolun davam etdirilməsinə həvəsləndirir:

"Bir ay öncə biz NATO və Gürcüstan arasında əlaqələri gücləndirmək və genişləndirmək qərarına gəldik. Bu, sizin islahatlara yardım edəcək, birgə əməliyyatların aparılması imkanlarını gücləndirəcək və Gürcüstan institutlarının Avroatlantik gündəliyi və məqsədlərini təqib etmək bacarıqlarını gücləndirəcək. Bu, uzun yoldur və biz onu irəliyə doğru aparırıq. Amma siz artıq yaxşı inkişaf etmisiniz. Mən inanıram ki, siz islahatları davam etdirəcəksiniz".

Rasmussen Gürcüstanın parlament seçkilərinə hazırlaşdığını qeyd edib. Onun sözlərinə görə, bu seçkilər Gürcüstan demokratiyası üçün vacib sınaq və onun nə qədər uzağa getdiyini göstərmək üçün imkan olacaq. "Mən bilirəm ki, müttəfiqlər onu yaxından izləyəcəklər", - deyə o qeyd edib.

Gürcüstanı model tərəfdaş adlandıran Rasmussen Saakaşvili ilə Çikaqoda yenidən görüşəcəyini və NATO üzvləri və tərəfdaş ölkələrlə birlikdə Əfqanıstan üzrə öhdəliklərin davam etdirilməsi istiqamətində müzakirələr aparılacağını qeyd edib. Eyni zamanda, Çikaqoda Gürcüstanın üzvlük istiqamətində dayanıqlı inkişafı qiymətləndiriləcək.

Mixail Saakaşvili isə öz növbəsində Çikaqo sammitinə ümidlə baxdığını qeyd edərək ölkəsinin üzvlüyə doğru inamla irəlilədiyini bildirib. Onun sözlərinə görə, Gürcüstanın regionda islahatlarda və dəyişikliklərdə, demokratiya quruculuğunda model ölkə adlandırılması çox əhəmiyyətlidir:

"Bizdə bu il seçkilər keçiriləcək və biz beynəlxalq ictimaiyyəti, Avropa Birliyini, Avropa Parlamentini, ATƏT-i, tərəfdaş ölkələri, alyans üzvlərini bütün seçki dövründə ictimai fikrin öyrənilməsi, Gürcüstan mətbuatını yoxlamaq, partiyaların maliyyələşmə mexanizmini araşdırmaq üçün yalnız qısamüddətli deyil, uzunmüddətli müşahidəçilərini göndərməyə çağırırıq. Adətən bir sıra ölkələr, xüsusilə də mənim regionumdakı ölkələr keçirdikləri seçkilərdə bütün növ beynəlxalq müdaxilələri istəmirlər. Amma biz bunu istəyirik. Biz bunu ölkəmizdəki institut quruculuğunu dönməz etmək məqsədilə istəyirik".

Saakaşvili vurğulayıb ki, Əfqanıstanda iştirak Gürcüstanı alyansla daha sıx əməkdaşlığa gətirir. Saakaşvili bildirib ki, Gürcüstan əhalisinin 70 faizi ölkənin NATO üzvlüyünün tərəfdarıdır, yalnız 9 faiz əhali bunun əleyhinədir.

Çikaqoda isə Gürcüstanla bağlı xüsusi sənəd də qəbul oluna bilər. Verilən məlumatlara görə, alyansın Gürcüstanla tərəfdaşlığının 3 istiqaməti qarşıdakı sammitdə əks oluna bilər: Birincisi, Gürcüstan NATO-nun Əfqanıstandakı əməliyyatında əsas töhfə verənlərdən biridir. İkincisi, ümumiyyətlə, Gürcüstan xüsusi NATO-Gürcüstan Komissiyası daxilində transatlantik əməkdaşlıq üzrə əsas töhfə verən ölkədir. Üçüncüsü, Gürcüstan aspirant ölkə hesab olunur, bu ölkə NATO-nun gələcək üzvü olmağa səy göstərir. "Ümumilikdə ümid edirəm ki, sammitdə ciddi bəyannamə qəbul olunacaq. Tərəfdaşlarla bağlı tədbirlərin keçirilməsi haqda müzakirələr davam etməkdədir. Son qərar hələlik yoxdur", - deyə Rasmussen bildirmişdi.

NATO, eyni zamanda, Gürcüstandakı münaqişələrin dinc yola həllinin tərəfdarıdır. Rasmussen bildirib ki, NATO Gürcüstan rəhbərliyinin regional mübahisələrin sülh yolu ilə həllinin tapılmasının zəruri olması barədə bəyanatını qiymətləndirir. "Biz bu səyləri dəstəkləyirik. Biz Abxaziya və Cənubi Osetiya münaqişələrinin həlli məqsədilə aparılan Cenevrə danışıqlarını ciddi şəkildə dəstəkləyirik", - deyə o bildirib. Onun sözlərinə görə, Gürcüstan nümayiş etdirib ki, o təkcə təhlükəsizliyin istehlakçısı deyil, eyni zamanda istehsalçı, təhlükəsizliyin təminatçısıdır. O, Gürcüstanda aparılan demokratik islahatların NATO tərəfindən dəstəkləndiyini bildirib. Eyni zamanda Gürcüstanın müdafiə və təhlükəsizlik sektorunda aparılan islahatlar da NATO tərəfindən müsbət qiymətləndirilir.

Qeyd: "Ordunun Aynası"nın növbəti sayında Çikaqo sammitinin gündəliyinə salınmış aşağıdakı mövzularla tanış olmaq imkanı əldə edəcəksiniz:

- Raket Əleyhinə Müdafiə Sistemi;

- NATO-2020 və daha sonra.

 

 

Cəsur Sümərinli 

 

Ayna.- 2012.- 21 aprel.- S.9, 15, 16.