Orduda məvaciblər kəskin artırılımalı, mənzil təminatı gücləndirilməlidir

SQ-də sosial rifah problemlərinin həlli üçün təkliflər irəli sürülür

Nazirlər Kabinetinin yaydığı məlumata görə, 2013-cü ilin dövlət büdcəsinin gəlirləri 19 milyard, 154 milyon manat, xərclər isə ümumi daxili məhsulun 35,3 faizini təşkil etməklə 19 milyard 810 milyon manat proqnozlaşdırılır (2012-ci illə müqayisədə 12,1 faiz, 2011-ci ilin faktiki icrasına nisbətən isə 28,7 faiz çox). Layihədə büdcə kəsiri 656 milyon manat nəzərdə tutulub.

Məlumata görə, müharibə şəraitində yaşayan Azərbaycan gələn il özünün müdafiə xərclərini artıracaq. "Modern.az" saytına verilən məlumata görə gələn il büdcədən müdafiə xərcləri üçün 1 milyard 528 milyon 582 min 600 manat ayrılması nəzərdə tutulur. Müqayisə üçün: 2012-ci ilin dövlət büdcəsindən müdafiə xərcləri üçün 1 milyard 407 milyon 312 min 400 manat ayrılmışdı.

Beləliklə, Azərbaycan 2013-cü ildə özünün müdafiə xərclərini 8,6 faiz artırmağı planlaşdırıb. Ümumilikdə təhlükəsizlik və müdafiə sektoruna yönəldilən vəsaitin həcmi 2012-ci illə müqayisədə bir qədər artacaq və təxminən 2,8 milyard manatdan (3,5 milyard dollardan çox) artıq olacaq. Nazirlər Kabinetindən bildirilib ki, burada məqsəd, milli təhlükəsizliyi və müdafiə qabiliyyətini gücləndirməkdir.

HƏRBÇİLƏRİN MƏVACİBLƏRİ ARTIRILACAQ

2013-cü ilin büdcə layihəsinə görə gələn il bir sıra sahələrdə maaş, pensiya və müavinətlərin artırılması nəzərdə tutulur. Hökumətən bildirilib ki, 2013-cü ildən dövlət büdcəsindən maliyyələşən və maliyyə yardımı alan elm və elmi-tədqiqat, təhsil, səhiyyə, sosial təminat, mədəniyyət, gənclər və idman, kənd təsərrüfatı, meşə təsərüfatı, meliorasiya və su təsərrüfatı, müdafiə və hüquq mühafizə orqanlarında çalışanların və dövlət qulluqçularının (700 min nəfər) aylıq əmək haqqları və minimum əmək haqqının həddi artırılacaq.

Zəruri sosial tədbirlərdən olan sosial müavinətlərin və təqaüdlərin, o cümlədən yaşa (16,4 min nəfər), əlilliyə (107,8 min nəfər), ailə başçısını itirməyə (39,5 min nəfər), uşağın anadan olmasına görə (112,4 min nəfər), sağlamlıq imkanları məhdud olan 18 yaşa qədər uşaqlara (63,6 min nəfər), valideynlərini itirmiş və valideyn himayəsindən məhrum olan (0,8 min nəfər), şəhid uşaqlarına (0,4 min nəfər), müharibə əlillərinin uşaqlarına (18,4 min nəfər), radiasiya qəzası nəticəsində zərər çəkmiş şəxslərə (5,5 min nəfər), müharibə veteranlarına (53,7 min nəfər) verilən müavinətləri artırmaq da nəzərdə tutulur.

Bundan başqa, dəfn üçün nəzərdə tutulan müavinətlərin, əmək pensiyalarının minimum məbləğinin, məcburi köçkünlərə verilən yemək xərcinin (538 min nəfər), şəhid ailəsi (13,8 min ailə), müharibə əlilləri (148,8 min nəfər) üçün və Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adı verilmiş şəxlərə (200 nəfər nəfər), Prezident təqaüdünün, ali, orta ixtisas, ilk peşə ixtisas təhsili sistemində oxuyan tələbə və şagirldərə, doktorantlara (85,8 min nəfər) verilən təqaüdlərin artırılması da təmin ediləcək.

Qeyd olunan əmək haqlarının və sosial ödənişlərin artırılması üçün 2013-cü il dövlət büdcəsi layihəsində üst-üstə 240 milyon manatdan çox vəsait nəzərdə tutulur.

Beləliklə, Nazirlər Kabinetinin bu məlumatı fonunda 2013-cü ildə təhlükəsizlik və müdafiə sektorunda çalışanların əmək haqlarının artırılma perspektivi müxtəlif müzakirələrə və gözləntilərə yol açır. Xatırladaq ki, bir müddət öncə Milli Məclisin Təhlükəsizlik və müdafiə komitəsində "Hərbi qulluqçuların statusu haqqında" qanun layihəsi MM-in plenar sessiyasına təqdim edilmək üçün müzakirə edilib. Milli Məclisin Təhlükəsizlik və müdafiə Komitəsinin sədri, MM sədrinin I müavini Ziyafət Əsgərov bildirib ki, parlamentdə "Hərbi qulluqçuların statusu haqqında" yeni qanun layihəsi hazırlanır. O bildirib ki, "Hərbi qulluqçuların statusu haqqında" qanun layihəsində hərbi qulluqçuların sosial müdafiəsi və mənzil təminatı məsələləri daha geniş əksini tapacaq:

"Çünki "Hərbi qulluqçuların statusu haqqında" mövcud qanun ötən əsrin 90-cı illərində qəbul olunub və təkmilləşdirilməsinə ciddi ehtiyac var". Komitə sədri həmçinin parlament aparatının İnzibati və hərbi qanunvericilik şöbəsi ötən əsrin 90-cı illərində qəbul olunmuş qanunların monitorinqini apardığını da qeyd edib:

"Monitorinq başa çatdıqdan sonra lazımi layihələr işlənəcək və rəy alınması üçün müvafiq qurumlara göndəriləcək".

Parlamentin müzakirəsinə çıxarılacaq, qanunlar sırasına eyni zamanda, "Silahlı qüvvələr və başqa silahlı birləşmələr haqqında" qanun layihəsi də daxildir.

MƏVACİBLƏR NECƏ OLMALIDIR?

Beləliklə, Azərbaycanın müdafiə xərclərinin kəskin artımı təhlükəsizlik və müdafiə sektorunda mövcud olan sosial problemlərin müəyyən qədər həlli ilə bağlı inam yaradıb. "Doktrina" Jurnalistlərin Hərbi Araşdırmalar Mərkəzinin ekspertlərinin fikrincə, bu gün ölkədə xeyli sayda qanun və qanunvericilik aktları hərbi qulluqçuların sosial rifah məsələlərinə bu və digər dərəcədə təsir göstərir:

"Bu qanunlarda və sənədlərdə xeyli məqamlar var ki, onların dəyişdirilməsi, yeniləşdirilməsi və müasir dövrün tələblərinə uyğunlaşdırılması vacibdir".

Xatırladaq ki, "Doktrina" mərkəzi keçən il hərbi qulluqçuların sosial rifahı ilə bağlı problemlərin həlli istiqamətində, müxtəlif qanunvericilik təkliflərini ictimaiyyətə və parlamentə təqdim edib. Bu təkliflərdə hərbçilərin maaş məsələsinə də toxunulub. Bildirilib ki, Azərbaycanda hərbçilərin pul təminatının yeni qayda ilə hesablanmasını nəzərdə tutan xüsusi qanunvericilik aktının qəbuluna ehtiyac var. Bu hesablanmada xidmətin ağırlığı və hərbi qulluqçuların sosial rifahı nəzərə alınmalıdır.

"Doktrina" JHAM-ın əldə etdiyi məlumatlara görə, gələn il hərbçilərin məvaciblərində 30 faizə qədər artım ola bilər. Amma bu, xüsusilə də aşağı rütbəli və vəzifəli hərbi qulluqçuların, zabitlərin, gizirlərin və müddətdən artıq hərbi xidmət qulluqçularının sosial təminatına o qədər də ciddi təsir göstərməyəcək.

"Bizim məlumatlara görə, hazırda arxa cəbhədə xidmət edən taqım komandiri vəzifəsində olan leytenantlar təxminən 390-450 manat məvacib alır. Artımdam sonra, isə onların məvaciblərinin ümumi həcmi 500-570 manat ola bilər. Bu çox aşağı məbləğdir. Ona görə ki, hərbi qulluqçulara aylıq kirayə üçün verilən vəsait çox aşağıdır: 30-47 manat. Beləliklə, aydın görünür ki, zabit aldığı məvacibin müəyyən hissəsini kirayə puluna əlavə edəcək ki, nəticədə onun sosial təminatında problemlər qalmaqda davam edəcək", - deyə "Doktrina" ekspertləri qeyd edirlər. Onların fikincə, gizirlərin və müddətdən artıq hərbi xidmət qulluqçularının məvacibləri aşağı olduğundan onların sosial durumu daha aşağıdır.

"Hesab edirik ki, əgər dövlət hərbi qulluqçuları tam olaraq mənzillə təmin edə bilmirsə, onda kirayə üçün xidmət yerindən və zabitlərin statusundan asılı olaraq ayda 150-350 manat vəsaitin verilməsi təmin olunmalıdır", - deyə ekspertlər bildirir.

"Doktrina" ekspertləri Silahlı Qüvvələrdə sosial təminatın səviyyəsinin yüksəldilməsi üçün bir sıra addımlar atılmasını zəruri hesab edirlər. Onların fikrincə, müdafiə xərclərinin ümumi həcminin kəskin artırılması imkan verir ki, əksər vəzifələrdə hərbi qulluqçuların vəzifə və rütbə məvacibləri azı 2,5-3 dəfə artırılsın:

"Bu gün hərbi məktəbi bitirən leytenant müxtəlif qoşun növlərində ayda 390-450 manat alaraq hərbi xidmətə başlayır. Fikrimizcə, onun məvacibi ən azı 800-1200 manatdan başlanmalıdır. Bir sıra xidmət növlərinə görə əlavə ödəmələrin həcminin artırılması, xüsusi xidmətkeçmə şəraitinə və sağlamlıq üçün riskli olan xidmətə görə artımın önəmi böyükdür".

Ekspertlər daha bir məqama diqqət çəkirlər: "Təklif etdiyimiz məsələlərdən biri Silahlı Qüvvələrdə məvaciblərin 1, 2 və 3 qat sistem əsasında verilməsidir. Səngərdə xidmət edən hərbi qulluqçuların vəzifə məvacibləri 3 qat, cəbhə xəttindəki hərbi hissələrdə (səngərlər və ön cəbhə istisna olmaqla) xidmət edənlərin məvacibləri isə 2 qat hesablanmalıdır. Arxa cəbhədə xidmət edənlərdə isə bu, norma daxilində olmalıdır.

Hərbi qulluqçulara müxtəlif kompensasiyaların verilməsini də təklif etmişik. Misal üçün, əgər zabit və ya digər hərbi qulluqçular döyüş zonasında xidmət edirsə, ailələrindən ayrı yaşayırlarsa, əlavə xərclərə məcburdurlarsa, onlara xüsusi ödəmələr edilməlidir. Hərbi xidmət dövründə bütün hərbi qulluqçuların hər növ vergilərdən azad edilməsi zəruridir.

Hərbi qulluqçulara övladlarına görə ödənilən kompensasiyanın miqdarı artırılmalıdır. Bir övlada görə ayda 100 manat müavinət verilməsini təklif edirik. İndi bu göstərici 20 manatdır. Hərbçilər xidmətdə və ehtiyatda pulsuz dərmanlarla təmin olunmalı, tibbi müalicə, əməliyyat hüququna malik olması təmin edilməlidir".

MƏNZİL TƏMİNATININ GƏLƏCƏYİ

"Ehtiyatda və İstefada olan Zabitlər" İctimai Birliyinin sədri ehtiyatda olan polkovnik-leytenant Yaşar Cəfərlinin sözlərinə görə, ordu dövlətçiliyin rəmzlərindən biri, müstəqilliyin, süverenliyin və konstitusiyon quruluşun təminatçısı olaraq çox vacib dövlət strukturu olması səbəbindən onun problemlərinin həllinin bir saylı hesab edilməsi vacibdir. Onun sözlərinə görə, son illər bir sıra xarici hərbi əməkdaşlıq proseslərində nailiyyətlər əldə edilsə də, insan haqları, qanunların aliliyinin təmin edilməsi, sosial problemlərin həlli, ordunun müqavilə əsasında komplektləşdirilməsi (peşəkar orduya keçid), silahlı qüvvələr üzərində mülkü nəzarət, hərbi xidmətin nüfuzu, əmək birjasında hərbi peşənin çəkisinin artırılması, ordu və cəmiyyət arasında qarşılıqlı əlaqələr və ictimai şüurda prioritet sayılan digər bu kimi mühüm məsələlərin sadalanan prioritetlər sırasında olduğu hiss olunmur.

Ekspertin fikrincə, bu gün SQ-nin ən vacib problemlərinddən biri mənzil təminatıdır. Onun sözlərinə görə, rəsmi statistika açıqlanmasa da məlumdur ki, 1992-ci ildən başlayaraq ölkədə hər il orta hesabla təqribən 600-700 gənc zabit yetişdirilir. Deyir:

"Boş mənzil fondu olmadığı və hərbçiləri mənzillə təmin etmək məqsədilə yeni binalar tikilmədiyi üçün bu gənc zabitləri mənzillə təmin etmək mümkün olmayıb. Son illər hərbi tədris müəssisələrimizdə gizir və müddətdən artıq xidmət hərbi qulluqçular da hazırlanır. Bundan başqa könüllük əsasında hər il ehtiyatdan xeyli sayda zabit, gizir və müddətdən artıq xidmət qulluqçuları hərbi xidmətə qəbul edilir. Nəticədə, yaşayış sahəsi ilə təmin olunmayan hərbi qulluqçuların sayı ilbəil artır. Bizim ekspertlər tərəfindən aparılmış müstəqil araşdırmalara görə, hazırda xidmət edən zabit, gizir və xidmətdən artıq həqiqi hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçuların yalnız 15-20 faizi mənzillə təmin olunub. Başqa sözlə, bu gün silahlı qüvvələrdə xidmət edən 10 zabit və gizirdən ən azı 8-i dövlət tərəfindən mənzillə təmin edilməyib. Bu isə o deməkdir ki, silahlı qüvvələrimizdə artıq böyük bir "mənzilsizlər ordusu" yaranıb.

Nəzərə alınmalıdır ki, ehtiyatda və istefada olanların böyük bir qismi də mənzillə təmin olunmayıb və mənzilsiz tərxis olunanların hesabına onların da sayı ilbəil artır. Əslində, dərindən düşünsək görərik ki, keçid dövrü yaşayan dövlətimiz üçün bu məsələ artıq çox ciddi bir sosial problem səviyyəsinə yüksəlib. Və problemi həll etmək üçün xüsusi dövlət proqramına zərurət yaranıb".

Y.Cəfərli prezident İlham Əliyevin ötən ilin dekabrında hərbi qulluqçuların mənzil təminatı ilə bağlı imzaladığı fərmanın da orduda mənzil təminatında hər hansı ciddi dəyişikliyə gətirmədiyini vurğuladı. Onun sözlərinə görə, əslində bu fərmanın nə dərəcədə qanuna uyğun olub-olmaması ekspertlərin müzakirə mövzudur. Deyir:

"Bizim araşdırmalar göstərdi ki, həmin fərman birbaşa olaraq hərbçilərin mənzil təminatı məsələlərini nəzərdə tutan mövcud qanunlara ziddi müddəaları özündə ehtiva edir və bununla bağlı biz ölkə rəhbərliyinə müraciət etmişik".

"Doktrina" ekspertlərinin sözlərinə görə, indiyə qədər qeyd edilən fərman çərçivəsində təxminən 130 hərbi qulluqçuya mənzil verilib:

"Bir sıra məlumatlara görə, bu mənzillərin, əksəriyyəti, zabitlərin şəxsi mülkiyyətinə verilməyib, onlara xidməti mənzil kimi verilib və bu da fərmanın müddəalarının kobud şəkildə pozulduğuna dəlalət edir. Yəni, zabitlər onlara verilən mənzili satmaq, kiməsə bağışlamaq hüququndan məhrum edilib".

Ekspertlərin sözlərinə görə, aşkar görünür ki, fərman hərbçilərin sosial rifahının yüksəldilməsi baxımından faydalı olmadı. Həm də ona görə ki, hazırda minlərlə xidmətdə və ehtiyatda olan zabit, gizir və müddətdən artıq hərbi xidmət qulluqçusu, mənzillə təmin olunacağı günü gözləyir.

ORDUDA NƏLƏR HƏLLİNİ TAPMALIDIR?

Y.Cəfərlinin sözlərinə görə, ötən illərdə qanunların aliliyinin və hərbi qulluqçuların sosial və hüquqi müdafiəsinin gücləndirilməsi və müasir standartlara uyğunlaşdırılması istiqamətində təməl prinsipli islahatlar aparılmayıb, hər hansı dövlət proqramı qəbul edilməyib. Bir sıra hallarda hətta qüvvədə olan hərbi qanunvericilkdə nəzərdə tutulmuş təminat və təzminatların hərbçilərə verilməsi, mövcud qanunvericilklə onlara verilən güzəşt, imtiyaz və hüquqlardan istifadə edilməsi üçün müvafiq şərait yaradılmayıb. Bəzi hallarda isə hərbi qulluqçuların təminat, təzminat almaq və digər hüquqları yüksək vəzifələr tutan dövlət məmurlarının öz vəzifələrini yerinə yetirməsinə soyuq münasibət bəsləmələri və ya vəzifələrindən sui-istifadə etmələri nəticəsində pozulub və bu gün də pozulmaqda davam edir.

Y.Cəfərli bildirdi ki, monitorinq nəticəsində xeyli qanun pozuntuları, faktlar (hallar) və problemlər müəyyən edilib. Bunlara diqqət edək:

- hərbçilərin qapalı hərbi şəhərciklərdən kənarda yaşadıqları mənzilləri özəlləşdirməyə icazəsi yoxdur;

- hərbçilərə "Dövlət qulluqçusu" statusu verilmir;

- zabit və gizirlərə ərzaq üçün verilən pul kompensasiyası istehlak səbətinin dəyərinə uyğun deyil;

- məzuniyyət və istirahət hüququndan məhrum edilmiş zabit və gizirlərə istifadə edilməmiş məzuniyyət və istirahət günləri əvəzinə pul kompensasiyası ödənilmir;

- zabit və gizirlərə mənzil kirayəsi üçün verilən pul kompensasiyalarının miqdarı gerçəklikdə tələb olunan məbləğdən qatqat aşağıdır (Bakıda xidmət keçənlərə ayda 49 manat ödənilir);

- həlak olanların dəfn mərasimi tam şəkildə dövlət hesabına həyata keçirilmir (dəfn üçün cəmi 30 manat ödənilir);

- həqiqi hərbi xidmətə çağırılan müddətli hərbi qulluqçuların himayəsində olan uşaqlara aylıq pul müavinətinin məbləği istehlak səbətinin dəyərinə uyğun deyil (onlara hər ay cəmi 20 manat ödənilir);

- döyüş bölgələrində xidmət etmiş zabit və gizirlərə qanunun tələblərinə zidd olaraq 1998-2005-ci illər ərzində üçqat maaş əvəzinə ikiqat maaş verilib, verilməyən məbləğ isə bu günə qədər ödənilmir;

- MN sistemində xidmət edən zabit və gizirlərin ehtiyata buraxılmaq hüquqları qeyri-qanuni olaraq məhdudlaşdırılır (qanunda nəzərdə tutulsa da, heç kim öz arzusu ilə tərxis oluna bilmir);

- zabitlər İnsan haqları üzrə Avropa Konvensiyasının tələblərinə zidd olaraq məhkəmədən kənar həbslərə məruz qalırlar;

- ehtiyatda olanlara qanunun tələblərinə zidd olaraq növbəti zabit rütbələri verilmir;

- tərxis olunmuş zabitlərin, gizirlərin mənzil və torpaq sahəsi almaq hüquqları təmin olunmur;

- fərdi yaşayış evi tikən hərbçilərə əvəzsiz maliyyə yardımı göstərilmir ("Hərbi qulluqçuların statusu haqqında" qanunun 12-ci maddəsinin 5-ci bəndi).

Bu siyahını xeyli dərəcədə uzatmaq da olar. Amma, düşünürəm ki, problemlərlə bağlı ümumi mənzərəni əks etdirmək üçün bu da kifayətdir. Bütün bunlarla yanaşı, əminəm ki, ölkəmizin müdafiə qabiliyyətinin, silahlı qüvvələrin qüdrətinin artırılması üçün yetərincə potensial mövcuddur. Və xalqımız bu potensialın yaxın gələcəkdə reallışdırılacağına ümid bəsləyir", - deyə o bildirib.

"Doktrina" ekspertlərinin fikrincə, SQ-də, ümumilikdə təhlükəsizlik və müdafiə sektorunda olan sosial problemlərin davamlı olaraq həll edilməsi üçün ümumilikdə dövlətin sosial rifah məsələlərinə dair aydın strategiyası qəbul olunmalıdır. Bunsuz sosial təminatda problemlər qalmaqda davam edəcək.

Y.Cəfərli də eyni fikirdədir. O da hesab edir ki, ordu quruculuğuna və onun sosial tərəflərinə dair xüsusi dövlət proqramı qəbul edilməlidir. Deyir:

"Ordunun hüquqi statusununun kağız üzərində yox, reallıqda "ən vacib dövlət strukturu" statusuna qaldırması təmin edilməlidir. İctimai şüurda ordunun və hərbi peşənin nüfuzu bərpa edilməlidir. Hesab edirəm ki, ordunun müqavilə əsasında komplektləşdirilməsi (peşəkar orduya keçid) prosesinə start verilməlidir. İnsan haqlarını təmin edən qanunvericilik aktları təkmilləşdirilməlidir. Hərbi qulluqçulara "Dövlət qulluqçusu" statusu verilməlidir. Əmək birjasında hərbi peşənin çəkisi artırılmalı və 1-ci yerə çıxarılması təmin edilməlidir. Eyni zamanda, hesab eidrəm ki, Silahlı qüvvələrə mülkü nəzarət haqqında qanun qəbul edilməli, Hərbi Ombudsman institutut yaradılmalıdır".

Cəsur Sümərinli

Ayna.- 2012.- 20 oktyabr.- S.9; 10; 16.