Yeni tamaşalar sarıdan ciddi planlarımız var

Dövlət başçısının sərəncamı ilə Dram Teatr əsaslı təmirə dayanıb, bina 50 ildən çox idi təmir olunmurdu, avadanlıqlar, stullar köhnəlmişdi və günün tələbatına cavab vermirdi. Teatrın, nəhayət, təmirə dayanmağı bizi, əlbəttə, sevindirir. Təmir gələn ilin mayında başa çatandan sonra həm texniki, həm də binanın gözəlliyi baxımından Avropa standartlarına uyğun yaxşı bir teatr binası istifadəmizdə olacaq. İnsanlar gəlib öz tamaşalarına tam komfortla baxa biləcəklər. Bu sözləri Akademik Azərbaycan Milli Teatrında təmirin gedişi ilə bağlı sualımıza cavab verərkən teatrın baş rejissoru xalq artisti Mərahim Fərzəlibəyov söylədi.

Rejissor bildirir ki, bir ildir "Mir" teleşirkətinin binasında "məskunlaşıblar", daha doğrusu, bura Mədəniyyət Nazirliyinin balansında olan bir binadır. Otaqların az olmasına, aktyorlar üçün məşq yerlərinin darısqallığına baxmayaraq teatr öz fəaliyyətini dayandırmayıb. Tamaşalar başqa teatrların icarəyə götürülən binalarında göstərilir.

Rejissor deyir:

"Artur Millerin "Körpüdən mənzərə", Əli Əmirlinin "Mesenat", Cəlil Məmmədquluzadənin "Ölülər", İsmayıl Şıxlının "Ölüləri qəbiristanlıqda basdırın" və s. kimi repertuarda olan əsərlər öz həyatını yaşayır. Çətinliyə baxmayaraq yeni premyeraları da buraxa bildik. Bunlar Hüseyn Cavidin "Şeyda" və Əli Əmirlinin "Sevən qadın" pyesləridir. Bu şəraitdə yeni tamaşa hazırlamaq, demək olar, mümkün məsələ deyildi. Amma biz bu işi görə bildik. İndi biz pyesin tamaşa halına gəlməsi üçün üç-dörd məşq edə biliriksə, öz teatrımızda azı 20 məşq edirdik".

Mərahim Fərzəlibəyov öz yeni uğurlarından saydığı "Şeyda" pyesinin tamaşası barədə danışır. Hüseyn Cavidin haqqında az danışılan bu pyesini ilkin şəklinə və məzmununa qaytarmaq rejissor üçün maraqlı olmuşdur. Danışır ki, Cavid bu əsəri 1913-cü ildə yazmışdı və o vaxt milli partiyaların fəaliyyətə başladıqları bir zaman idi.

Cavid dərin milli ruhlu ədib olaraq milli hərəkatın liderləri, o cümlədən Nəsib bəy Yusifbəyli ilə oturub-dururdu, qəlbinə yaxın olan bu düşərgədə özünün dostları vardı. Cavid "Şeyda"nı inqilaba həsr etmişdi, lakin burada söhbət milli inqilabdan, çarizmin devrilməsindən gedirdi. Paradoks bundan ibarət idi ki, "Şeyda" 1922-ci ildə rus rejissor Mayorov tərəfindən səhnəyə qoyulmuşdu, yəni sovet ideoloqları Cavidin bu əsərinin yönünü Oktyabr inqilabına yönəltməyi lazım bilmişdilər, guya, Cavid bu pyesi ilə Oktyabrı tərənnüm edir. Mayorov pyesə bax belə bir süni rəng vermişdi. Amma əsər bir neçə tamaşadan sonra dayandırılmışdı. Bu süni yönləndirmə görünür lazımi ideoloji effekt verməmişdi.

Mərahim Fərzəlibəyov:

"Teatrşünas Aydın Dadaşovun mənə danışdığına görə, müəllifin qızı Turan Cavid atasına bəraət üçün "Şeyda"ya müəyyən əlavələr etməklə 70-ci illərdə Naxçıvan teatrında Oktyabrın tərənnümü səpgisində tamaşaya qoydurmuşdur. Mən bunları bildikdən sonra istədim ki, "Şeyda"nı məhz Cavidin yazdığı kimi səhnələşdirim, pyesi ilkin şəklinə qaytarım. Əgər əsəri götürüb oxusanız görərsiniz ki, Cavid ağı ağ, qaranı qara göstərir. Cavid milli-demokratik hakimiyyət ideyasını qoyur, amma onun bütün bu fikirlərinin 1922-ci ildə Oktyabr inqilabının tərənnümünə yönləndirilməsi özlüyündə çox təəccüblü işdir".

Rejissora görə, Cavid öz ölüm hökmünə 1913-cü ildə bu pyesi yazmaqla qol çəkmişdi. Əsərin qəhrəmanı olan Şeyda bir şairdir, inqilab etmək fikri ilə yaşayır, o deyir ki, insanları istismar edən kapitalizmin sonu yoxdur, biz gərək elə bir demokratik cümhuriyyət yaradaq ki, hamı müstəqil fərdlərə çevrilsin və hamı Azərbaycana öz bildiyi və bacardığı şəkildə xidmət etsin, "hər insan öz kəndinə qayıtsın", öz-özünü göstərə bilsin.

"Şeyda, əslində, Cavidin öz portretidir, odur ki, çalışdım bu rolu oynayan aktor da Cavidə bənzəsin. Və mən pyesə Cavidin o illərdə yazdığı bəzi şeirləri əlavə elədim. Cavidin "Şeyx Sənan", "İblis" pyesləri dəfələrlə tamaşaya qoyulsa da, bu əsərin "unudulma"sının səbəbini mən onun dərin milli ruhda olmasında görürəm. "Şeyda"nın bir neçə ay öncə premyerasına nail oldum, çalışdım, orada bizim üçrəngli bayrağımızı qaldıraq", - deyə rejissor təəssüratlarını bölüşür.

Premyeraya münasibət birmənalı olmayıb, onu qəbul edən də olub, qəbul etməyən də. Fikirlərin yaxşı mənada haçalaşması tamaşanın xeyrinədir, amma rejissor sevinir ki, pyesi "özünə qaytara" bilmişdir. Rejissor traktovkası belədir ki, 1920-ci ildə ruslar tərəfindən endirilmiş üçrəngli bayraq yenidən ilk dəfə Naxçıvanda - Cavidin vilayətində qaldırıldı və sonra bu bayraq bütün Azərbaycan üzərində dalğalanmağa başlayıb. Və rejissor seyrçiyə bu bayrağın əbədi olaraq Azərbaycan üzərində dalğalanacağı inamını aşılayır.

Milli Dram Teatrı tətildən sentyabrda qayıdacaq, teatr o vaxt hələ əsaslı təmirdə olacaq, lakin buna baxmayaraq yeni əsərlər üzərində işlər indiki şəraitdə davam etdiriləcək. Mərahim Fərzəlibəyov yeni tamaşalar sarıdan ciddi planlarının olduğunu deyir.

Mövsüm isə neçə illərdən bəri olduğu kimi, İlyas Əfəndiyevin "Hökmdar və qızı" tamaşası ilə açılacaq. "Çünki bu tamaşa Qarabağ münaqişəsinin özəyindən bəhs edən bir əsərdir. Belə ki, altı "Qarabağnamə" var, deyildiyi kimi, yeddinci "Qarabağnamə" İlyas Əfəndiyevin bu əsəridir. Nə qədər ki Qarabağ torpaqları işğal altında qalır, biz hər mövsümü bu tamaşa ilə açacağıq", - deyə rejissor bildirdi.

İsmayıl Umudlu

Ayna.-2009.-18 iyul.-S.20.