Azərbaycan dilinin Şahbuz Şivələrinin leksikası

Dil millətin ən əsas milli dəyəri və onun milliliyini təmin edən vacib atributudur. Milli varlığımızı mədəni təməllərə bağlayan məhz ana dilimizdir. Ana dilimiz millətimizin təsdiqini və milli özünüdərkini müəyyənləşdirən əsas amillərdən biridir. Milli-mənəvi sərvətimizdən, mənəviyyatımızdan bəhs olunanda ilk növbədə ana dilimiz yada düşür. Bu dilin birbaşa xalqla bağlı olan, onu daha dərindən öyrənən müəyyən bir sahəsini göstərmək, fərqləndirmək, tədqiq etmək zəruridir. Bu barədə bəhs edərkən dilçilikdə məhz dialektologiyanın bu elmin fundamentini təşkil etdiyini və ya bunların bir-birindən ayrı mümkünsüzlüyünü vurğulamaq lazım gəlir. Beləliklə, Azərbaycan dilinin dialekt və şivələri bu günə qədər həm ümumi şəkildə, həm də ayrılıqda regionlar üzrə öyrənilmişdir. Hətta bəzən bir kəndin şivəsi belə araşdırma obyekti olmuşdur. Bu mənada Naxçıvan qrupu dialekt və şivələri dialektoloji araşdırma baxımından həmişə böyük maraq doğurmuşdur. Bu aktuallıqdan irəli gəlir ki, həmin regionun dil materialları daim öyrənilir və öyrənilməkdədir. Azərbaycanın qədim diyarı Naxçıvanın dilbər guşələrindən biri olan Şahbuz rayonu həm də şeir, söz, sənət ocağı kimi tanınıb və öz şivələri ilə seçilib. Naxçıvan Dövlət Universitetinin müəllimi, filologiya elmləri namizədi Əbülfəz Muxtaroğlunun müəllifliyi ilə çapdan çıxan yeni tədqiqat əsəri də bu baxımdan Şahbuz şivələrini öyrənmək üçün mühüm vəsaitdir.

Bu günlərdə işıq üzü görən “Azərbaycan dilinin Şahbuz şivələrinin leksikası” adlı monoqrafiyası dilçilik elminə layiqli bir töhfədir. Naxçıvan Dövlət universiteti Elmi Şurasının qərarı ilə çap olunan bu monoqrafiya Naxçıvan Dövlət Universitetinin rektoru, akademik İsa Həbibbəylinin maddi və mənəvi dəstəyi nəticəsində ərsəyə gəlmiş, elmi redaktoru filologiya elmləri doktoru, professor Sədaqət Həsənova, rəyçiləri filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, professor Sevindik Vəliyev və filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Zirəddin Xasıyevdir.

Monoqrafiya giriş, üç fəsil, nəticə, ədəbiyyat siyahısından ibarətdir. Müəllif zəngin məhəlli dil faktları ilə yanaşı, 150-yə yaxın elmi ədəbiyyatdan da istifadə etmişdir. Monoqrafiya ədəbi dil leksikasının zənginləşməsi, dil tarixi və tarixi leksikologiya ilə bağlı bəzi məsələlərin aydınlaşdırılması, həmçinin dialektoloji və izahlı lüğətlərin təkmilləşməsi üçün dialekt leksikası zəngin material verir. Müəllif Şahbuz rayonunun bölgələrindən topladığı dialektoloji materialları qruplaşdıraraq üç fəsildə ayrı-ayrı başlıqlar altında vermişdir. Heç şübhəsiz, gərgin zəhmət, zəngin material əsasında yazılmış bu monoqrafiya dialekt leksikasını zənginləşdirməklə bərabər, həm də bu istiqamətdə yazılacaq tədqiqat işlərinin genişlənməsi üçün zəmin yaradacaq. Bu elmi-tədqiqat işindən təkcə dialektoloqlar deyil, kənd təsərrüfatı mütəxəssisləri, eləcə də filologiya fakültəsinin magistr tələbələri və.s faydalanacaqlar. Ümumiyyətlə, Azərbaycan Respublikasının dialektoloji baxımdan zəngin bölgələrindən biri kimi Cənub qrupuna daxil olan Naxçıvan Muxtar Respublikasının dialekt və şivələri tədqiqat baxımından olduqca böyük maraq doğurur. Naxçıvanın dialekt və şivələri mənəvi bir xəzinədir. Məhz elə bu bölgənin belə zənginliyi və tükənməzliyi səbəbindən uzun illərdir ki, bu sahədə çox qiymətli, orijinal tədqiqatlar aparılır. Dialekt və şivələrin öyrənilməsi dil tarixinin, eləcə də xalqın milli-etnik mənşəyinin və onun etnoqrafiyasının tarixinin tədqiqi üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir. Çünki bu və ya başqa dialektdə elə dil faktları vardır ki, onlar müasir dildə ya işlənmir, ya da tamam başqa məna daşıyır, uzun illərdən bəri işlənərək öz forma və məzmununu dəyişmişdir. Bu kimi dil faktları xalqın uzaq keçmişindən xəbər verir və dünəni ilə səsləşir. Ədəbi dilin zənginləşməsi üçün də dialekt leksikası zəngin material verir.

Beləliklə, Azərbaycan dilinin dialektologiyası fonunda Naxçıvan bölgəsinin Şahbuz şivələrinə həsr olunan bu kitab faydalı tədqiqat əsəridir.

Tofiq Hacı

Azad Azərbaycan.- 2013.- 7 aprel.- S.7.