Xaricdə müasir Azərbaycanın izləri və azərbaycançılıq izləri...

Azərbaycançılıq əsl milli ideyadır. Milli ideya mənəvi dəyərlərin universallığıdır. Bütün etnik fərdlərin, dinlərin, etnosların, məzhəblərin bir ölkənin sərhədləri daxilində, vahid mənəvi məkanda, beynəlmiləlçilik adlı ortaq milli səma altında birliyidir, vətən adlı vahid kökə bağlılığıdır, milliliyin beynəlmiləlçiliyə sintezidir.

Məşhur yazıçı Viktor Hüqonun belə bir fikri var: "Milli olmadan bəşəri olmaq qeyri-mümkündür". Əsl azərbaycançılıq da millilikdən bəşəriliyə start nöqtəsidir. Xalqın milli mənliyinin yaşam pasportudur. "Mən"in dərk edilməsi bütövlükdə ölkənin, vətənin, millətin dərkidir.

Millət vahid bir orqanizmdir. İnsan isə bu orqanizmin cüzi bir hissəsidir. Bu cüzü hissə həmin orqanizmin bütün hissələrilə ayrılmaz əlaqədədir. Bu əlaqədir onu yaşadan. Azərbaycançılıq adlı milli ideologiyanın doğuluş məkanı təkcə çağdaş günlərimiz deyil. O nəhəng bir dəryadır. Əsl azərbaycançılığı öyrənmək üçün hər şeydən öncə ulu tariximizin səsçatmaz, ünyetməz dərinliklərinə baş vurmaq gərəkdir.

XX əsrin əvvəlində bir müsəlman dövləti olaraq dünyaya ilk cumhuriyyəti, demokratik respublikanı vermiş Azərbaycan və azərbaycanlılar üçün bu gün "biz dünyada haradayıq" sualına cavab axtarmaq vacib və zəruridir. Bu baxımdan Azərbaycanın hazırkı dünyadakı yeri, nüfuz çevrəsi barədə söz edərkən dünyanın bizi, bizim isə dünyanı necə, hansı dəyərlərlə tanıyıb qəbul etməyimiz üzərində düşünmək lazımdır. Bu gün bütün dünyada qloballaşma prosesi gedir. Qlobal inteqrasiya dünyanın dörd yanını bir-birinə bağlayır, dünyanın o tayında baş verən olaylar (mənfi və ya müsbət) bu tayda əks-səda və fəsad doğurur. Belə bir vəziyyətdə Azərbaycanın qarşısında duran mühüm məqsədlərdən biri qlobal inteqrasiya prosesində qabaqcıl dövlətlərlə ayaqlaşmaq və bu zaman Azərbaycan xalqının milli "Mən"ini, milli zənginliyini dünyaya layiqincə təqdim etmək, milli-mənəvi dəyərlərimizin mütərəqqi dünya dəyərlərilə üzvi sintezinə nail olmaqdır. Qeyd olunan məqsədə nail olmaq üçün başlıca şərt bu inteqrativ prosesdə ölkənin milli inkişaf yolunu təmin edəcək, xalqın bütün kəsimlərinin həmrəyliyinə əsas yarada biləcək ümummilli ideyanın mövcud olmasıdır.Qədim dövrlərdən başlayaraq bu günümüzə qədər Azərbaycan xalqının adət-ənənələrini, milli-mənəvi dəyərlərini, polietnik zənginliyini özündə yaşadan və birləşdirən baxışlar sistemi kimi azərbaycançılıq ideyası təşəkkül tapıb. Azərbaycan tarixən çoxmillətli ölkə, milli və dini tolerantlığın bərqərar olduğu məkan kimi tanınıb və bu üstün cəhətlər azərbaycançılıq məfkurəsinin əsasını təşkil edir. Xalqımızın böyük mütəfəkkirlərinin, dövlət adamlarının, ictimai xadimlərinin fəaliyyətində bu ideya zaman-zaman özünü göstərib. Lakin birmənalı şəkildə qeyd edə bilərik ki, azərbaycançılığın ümummilli ideya halına gəlməsi, bütün dünya azərbaycanlılarını birləşdirən məfkurəyə, müstəqil Azərbaycan dövlətinin ideya əsasına çevrilməsi məhz Heydər Əliyevin tarixi xidmətidir. Heydər Əliyev 1993-cü ildə hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra Azərbaycanın müstəqilliyini möhkəmləndirməklə, onun güclü dövlətçilik xəttini, siyasi-iqtisadi əsaslarını yaratmaqla yanaşı, Azərbaycan xalqının milli inkişafının ideya təməli ola biləcək konsepsiyanın - azərbaycançılığın banisi olub. Vahid və bölünməz Azərbaycanın ideya əsası olan Azərbaycançılıq iki təməl ideyanı - "dövlətçilik" və "vətənpərvərliyi" özündə birləşdirir. Məlumdur ki, müstəqilliyimizin ilk illərində Azərbaycanın düşdüyü dərin böhran təkcə Ermənistanın ölkəmizə qarşı hərbi təcavüzü, Qarabağdakı aqressiv erməni separatçılığı ilə bağlı deyildi. Həmin dövrdə bütövlükdə respublikada milli-etnik ixtilaf, bölücülük tendensiyası cücərməkdə idi və bu, ayrı-ayrı bölgələrdə özünü göstərirdi. Bu baxımdan Heydər Əliyevin azərbaycançılığı ümummilli ideologiya olaraq irəli sürməsi onun Azərbaycan dövlətçiliyi naminə göstərdiyi tarixi xidmətdir. Məhz azərbaycançılıq Azərbaycana qarşı bir çox istiqamətlərdən yönələn təhdidlərin, ölkəmizi etnik bölücülük əsasında parçalamaq cəhdlərinin qarşısında güclü ideoloji və siyasi sipər oldu. Çünki azərbaycançılıq bizim keçmişimizdən gələn dəyər olaraq vahid Azərbaycanın ideya əsası, ölkədə bütün konfessiya və etnosların həmrəylik və anlaşma içində birgəyaşayışının tarixi təcrübəsidir. Heydər Əliyev öz çıxışlarında bir vacib məqamı hər zaman diqqətə çatdırıb ki, Azərbaycanın çoxmillətli, tolerant ölkə olması bizim böyük sərvətimizdir və biz bunu qoruyub saxlamalı, dünyaya ən yüksək səviyyədə təbliğ etməliyik: "Azərbaycan əhalisinin çoxmilli tərkibi bizim sərvətimizdir, üstünlüyümüzdür. Azərbaycanın ən başlıca sərvətlərindən biri qədimlərdən bu torpaqda yaşayan, öz taleyini, həyatını bu torpağa bağlayan müxtəlif dinlərə etiqad edən adamlardır. Biz bunu qiymətləndiririk və saxlayacağıq. Dövlət, ölkə nə qədər çox xalqı birləşdirsə, bir o qədər zəngin olur, çünki onların hər biri ümumdünya mədəniyyətinə və sivilizasiyasına öz töhfəsini verir. Azərbaycan onun ərazisində yaşayan bütün millət və xalqların ümumi vətənidir. Azərbaycanlı sözü bizi həmişə birləşdirib". Azərbaycançılıq ideologiyası bir tərəfdən Azərbaycan türklərinin ölkədəki digər etnik qruplara tolerant münasibətinin, sülh içində yaşamaq istəyinin bariz göstəricisidirsə, digər yandan Azərbaycanın türk dünyasının ayrılmaz parçası olduğunun təsdiqidir. Odur ki, azərbaycançılığı realist milli inkişaf modeli olaraq qəbul edən Azərbaycan türk dövlətləri arasında da bəlağət və pafosdan uzaq, səmimi və qarşılıqlı faydalı tərəfdaşlığa tərəfdar olduğunu daim nümayiş etdirir.

Azərbaycanda vətəndaş sülhünü, ümumxalq vəhdətini, milli və dini tolerantlığı təmin edən ideologiya olaraq azərbaycançılığın digər tarixi missiyası dünya azərbaycanlılarının, müxtəlif ölkələrdə yaşayan soydaşlarımızın birlik və həmrəyliyinin təmin olunmasından ibarətdir. Heydər Əliyev hələ sovet Azərbaycanına rəhbərlik etdiyi zaman dövrün mövcud reallıqları çərçivəsində xaricdəki (təbii ki, ilk növbədə, SSRİ məkanında) azərbaycanlı diasporunun təşəkkül tapmasına mümkün dəstəyi göstərirdi. Mərhum prezident müstəqil Azərbaycanın yenidən rəhbəri olduqdan sonra bu fəaliyyəti dövlətin xarici siyasətinin prioritet istiqamətlərindən birinə çevirdi. Prezident xarici dövlətlərə ilk səfərlərindən başlayaraq getdiyi hər bir ölkədə yaşayan həmvətənlərimizlə - oradakı azərbaycanlı icmasının böyük və ya kiçikliyindən asılı olmayaraq - görüşlər keçirir, onların problemləri, qayğıları ilə maraqlanır, tövsiyələrini verirdi. Azərbaycan diasporunun yeni mərhələdə inkişaf tezislərini də məhz böyük öndərin həmin görüş və çıxışlarda söylədiyi fikirlər, müddəalar təşkil edir. Özü də bu hər zaman şüarçılıqdan uzaq, reallığı əks etdirən, zərurətdən doğan fikir və müddəalar olub. Bu baxımdan Heydər Əliyevin 2001-ci ilin noyabrında Bakıda Dünya azərbaycanlılarının I qurultayında bəyan etdiyi tezislər əslində azərbaycançılığın, Azərbaycan təəssübkeşliyinin ən lakonik ifadəsi idi: "Biz istəyirik ki, müxtəlif ölkələrdə yaşayan azərbaycanlılar həmin ölkələrin vətəndaşı kimi, istədikləri kimi yaşasınlar. Ancaq heç vaxt öz milli köklərini, milli mənsubiyyətlərini itirməsinlər. Bizim hamımızı birləşdirən bu amillərdir. Bizim hamımızı birləşdirən, həmrəy edən azərbaycançılıq ideyasıdır. Azərbaycançılıq öz milli mənsubiyyətini, milli-mənəvi dəyərlərini qoruyub saxlamaq, eyni zamanda, onların ümumbəşəri dəyərlərlə sintezindən, inteqrasiyasından bəhrələnmək deməkdir. Hər bir insan üçün milli mənsubiyyəti onun qürur mənbəyidir. Həmişə fəxr etmişəm, bu gün də fəxr edirəm ki, mən azərbaycanlıyam. Hər bir azərbaycanlı öz milli mənsubiyyətinə görə qürur hissi keçirməlidir və biz azərbaycançılığı yaşatmalıyıq". Əminliklə qeyd etmək olar ki, bu nəcib arzu bu gün uğurla həyata keçməkdədir. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında, dövlət siyasətinin bütün sahələrində olduğu kimi, azərbaycanlı diasporunun güclənməsi, azərbaycançılığın ümummilli ideologiya olaraq möhkəmlənməsi istiqamətində ardıcıl addımlar atılır və bu ideologiya istər dövlət xətti ilə, istərsə də fədakar azərbaycanlıların fəaliyyəti nəticəsində xarici ölkələrdə lazımınca təbliğ olunur. Xarici ölkələrdə aparılan Azərbaycan təbliğatı müxtəlif dövrləri əhatə etdiyi üçün fərqli metodlarla aparılır. Hazırda dünyanın bir sıra ölkələrində müasir Azərbaycanın izlərini əks etdirən mühüm təbliğat vasitələrindən istifadə edilir. Buna misal kimi dünyanın bir neçə ölkəsində dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin, tarixi qəhramanımız Koroğlunun abidələrinin ucaldılmasını, mərhum prezident Heydər Əliyevin adını daşıyan parkların salınmasını, onun adının müxtəlif küçələrə verilməsini, Heydər Əliyev Fondunun maliyyə dəstəyi ilə nisbətən zəif inkişaf edən ölkələrdə məktəblərin tikilməsini, Azərbaycan dövlətinin əlamətdar gününə həsr olunan idman yarışlarının keçirilməsini, xarici ölkələrdə olan səfirliklərimizin təqvimə təsadüf edən bayramlarla bağlı ziyafətlər təşkil etməsini müasir Azərbaycan təbliğatının dünyaya çatdırılması istiqamətində ən əhəmiyyətli iş saymaq olar.

Oxşar təbliğat vasitələri ilə müasir Azərbaycanın izlərinin xaricdə təbliği ətrafında fikirlərini bizimlə bölüşən

Beynəlxalq Diaspor Mərkəzinin aparat rəhbəri Samir Adıgözəlli hesab edir ki, hazırda, ölkənin tarixi ilə yanaşı, müasir azərbaycançılığın da dünyaya çatdırılmasına böyük ehtiyac var. Onun sözlərinə görə, bu həm də Azərbaycan dövlətçiliyinin təbliğinə xidmət edəcək bir üsuldur: "Bildiyimiz kimi, müasir Azərbaycan dövləti əsrin əvvəlində mövcud olan Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin varisidir. Bu baxımdan, biz qatıldığımız bütün beynəlxalq tədbirlərdə Azərbaycanı nə qədər müasir vasitələrlə təbliğ etsək də, bu tarixi dövrü mütləq xatırlatmalıyıq. Bu yaxınlarda Türkiyənin Kocaeli şəhərində tədbirdə olarkən heyətlə birgə mərhum prezident Heydər Əliyevin adını daşıyan parkda olduq. Həmin parkda Azərbaycan mədəniyyətinin bütün incilərinin əks olunduğunu gördük. Bu özlüyündə geniş bir təbliğat deməkdir. Çünki ora gələn istənilən şəxs hər bir incə detalla maraqlanmağa başlayır. Azərbaycanla bağlı olan hər bir detalın onlara izah olunması ölkənin mədəniyyətinin, incəsənətinin, dövlətçiliyin təbliğinə gətirib çıxarır".

Dövlətin müasir azərbaycançılığın təbliği ilə bağlı gördüyü bütün işləri qənaətbəxş sayan aparat rəhbəri hesab edir ki, Azərbaycanın müasir dövrdə əldə etdiyi nailiyyətlərin xaricdə təbliğində ən əvəzolunmaz rolu turizm oynaya bilər: "Mən bu yaxınlarda Mingəçevir Turizm Kollecində oldum. Kollec rəhbərliyi ilə ətraflı fikir mübadiləsi apardım. Turizmin özünün də diaspor fəaliyyətinə aid olduğunu nəzərə alsaq, onda bu sahədə əhəmiyyətli işlər görmək olar. Ölkədən xaricə gedən turistlər Azərbaycanı bütün vasitələrlə təbliğ edə bilər. Ölkəyə gələnlərə isə Azərbaycanın son vaxtlar qazandığı uğurlar canlı nümayiş oluna bilər. Bu istiqamətdə güclü maarifləndirmə də aparılmalıdır. Xaricə səfər edən şəxslər verdikləri hədiyyələrdə də çalışmalıdır ki, Azərbaycan təbliğ olunsun. Azərbaycançılığın təbliğinin ən qısa yolu Azərbaycanın tanıdılmasından keçir. Bunu elə etmək lazımdır ki, nə keçmiş unudulsun, nə də keçmişi təbliğ etməklə müasir inkişaf yaddan çıxsın. Bir sözlə, bu təbliğat ölkənin keçmişi ilə müasirliyi arasında körpü rolunu oynamalıdır. Biz bu amili mütləq nəzərə alırıq. Tədbirlərimizi keçirdiyimiz ərəfədə Azərbaycanın, mətbəxi ilə yanaşı, geyimini və başqa istiqamətləri də sərgi şəklində təbliğ edirik. Hesab edirəm ki, müasir Azərbaycanın təbliği istiqamətində işlər bir qədər də sürətlənməli və sistemli şəkildə aparılmalıdır"

Ömərov Vahid

Azad Azərbaycan.- 2013.- 22 noyabr.- S.5.