Cavidlə bağ qonşusu idik...
(Dilbər Axundzadənin
“Müşfiqli günlər” kitabından dahi şairlə
bağlı olan məqamlar)
Bu
gün dahi Azərbaycan şairi Hüseyn Cavidin anım
günüdür. Kulis.az bu münasibətlə Dilbər
Axundzadənin “Müşfiqli günlər” kitabından onunla
bağlı hissəni təqdim edir.
...Unudulmaz şairimiz Hüseyn Cavidlə şəxsən
tanış idim. Onun yazdığı əsərləri
çox sevdiyim üçün “İblis”dən, “Şeyx Sənan”dan
parçalar əzbərlədim. Hüseyn Cavidlə biz
Şüvəlanda bağ qonşusu idik. Biz
uşaqlar bağda onun əsərlərindən parçalar əzbərləyib
bir-birimizə söylərdik. Ələlxüsus, Hüseyn
Cavidin oğlu Ərtoğrulun Şüvəlan bağında
özünü iblis qiyafəsinə salıb, atasının
“İblis” əsərindən aşağıda deyəcəyim
parçanı uşaqlara necə hərarətlə
oxuduğu heç yadımdan çıxmır.
Arif! Mana bax, səndəmi övhəmə
qapıldın?
Biçarə çocuq, səndəmi
İblisə satıldın?
Dahilər, üluləzm nəbilər belə
məndən
Heç vəchlə təxlisi-giriban eləməzkən
Daim məni təhqir edərək əyləniyorsun,
Həp söyləniyor, söyləniyor,
söyləniyorsun...
Bir gün gəlir, əlbəttə, şu
izan ilə sən də
Vaizcə olursun qoca İblisin əlində.
İblis, o böyük qüdrət, o atəşli
müəmma
Bir gün səni də kəndinə eylər
kölə... amma
Heyhat, olamaz dərdinə bir kimsədən
imdad,
İmdadə qoşar, qoşsa, fəqət ah
ilə fəryad.
Hörmətli şairimiz gənc
nəslin onunla maraqlandığını gördükcə
daha artıq ruhlanırdı. Hüseyn Cavid uşaqlara və gənclərə
çox həssas və mehribandı. Xüsusən
yazdığı əsərlər haqqında fikir söyləyən
adamla həmişə hesablaşar, deyiləni diqqətlə
dinləyərdi. Yalnız əsər haqqında deyil,
müəyyən həyati məsələlər barəsində
də uşaqların, gənclərin fikirlərini, rəylərini
öyrənməyə çalışardı.
Image result for Hüsyn Cavid
Bağda qonşu olduğumuza görə
şairin bəzi xasiyyətlərinə bələddim.
Çox vaxt hamı yatandan sonra o durub gəzərdi,
öz-özünə danışardı və sonra
yazardı. O, yazacağı əsəri haqqında heç
vaxt qabaqcadan söyləməyi sevməzdi. Nadir hallarda qələmə
aldığı hadisələrdən söhbət
salardı. Lakin əsər çap olunduqdan sonra biz şairin əvvəlcədən
söyləmiş olduğu bəzi parçaları və
şeirləri orada görərdik. Buna misal olaraq “Azər”i
göstərmək istəyirəm. “Azər” əsərindən
parçalar çapdan çıxdıqdan sonra onu oxuduqda bir
çox misralar bizə tanış göründü. Həmin
parçalar indi də xatirəmdədir. O deyirdi:
Üsyan
Məbədlərə, kalpaklara,
çarşaflara, üsyan!
Şaşğınlığa yox zərrəcə
imkan,
Hər fəlsəfə, qanun dəyişirkən,
Bir nöqtədə dursan da, düşünsən
Məqbər yapacaqlar kəmiyindən...
Hüseyn Cavid gənc nəsli, eli, obanı yeni
həyata, yeni mədəniyyət uğrunda mübarizəyə
səsləyirdi. Gənc nəslin dini əfsanələrdən
uzaqlaşmasını, sağlam, möhkəm və şən
həyati misallar çəkər və deyərdi: “Gənclər
hər şeydən əvvəl öz
sağlamlıqlarına fikir verməlidirlər”. Hüseyn
Cavid bu məşhur sözləri bizə dönə-dönə
xatırladırdı: “Sağlam bədəndə, sağlam
ruh olar”.
Sevimli şairimiz bizə sadə dildə
başa salırdı ki, bəzi oğlanlarımız,
qızlarımız öz sağlamlıqlarını
unudurlar. Onlar bahalı parçalardan təzə paltarlar geyməyi
sevirlər. Bu yaxşı şeydi, bunu hər kəs sevir,
ancaq bəzi gənclərimiz sağlamlığa yox, ziynətə
fikir verirlər və nəticədə bədən zəifləyir
və xəstələnir, müalicə üçün
kurortlara getməyə məcbur olurlar. Belə gənclər məni
çox düşündürür, belələri başa
düşmür ki, bədən sağlam olanda sadə
çit paltar da gözəl görünür. Lakin zəif, xəstə
gənc bahalı, yaraşıqlı paltar geyinsə, yenə
gözə görümlü olmayacaq.
Image result for Hüsyn Cavid
Həmişə də belə
söhbətlərin axırında necə təsir
bağışladığını öyrənmək
üçün müsahibindən “Öyləmi?” deyə
soruşardı. H.Cavid ziynətə yox, biliyə, zəhmətə,
təmizliyə fikir verən sadə və şən gəncləri
sevərdi. Cavidin həyat, gənclik,
gözəllik haqqındakı fikirləri onun bədii
yaradıcılığında çox qabarıq surətdə
öz ifadəsini tapardı. Bu söhbətlərdən xeyli
sonra mən şairin “Qız məktəbində” şeirini
oxuyarkən onun bağda bizimlə söhbət edəndə
ziynət, bəzək-düzək haqqındakı fikirləri
yadıma düşdü.
- Quzum, yavrum! Adın nədir?
- Gülbahar.
- Pəki,
sənin anan, baban varmı?
- Var.
-
Nasıl, zənginmidir baban?
- Əvət,
zəngin, bəyzadə...
- Öyle
ise, geydiyin geyim neçin böylə sadə?
Yoxmu sənin incilərin, altun bilərziklərin?
Söylə,
yavrum! Heç sıxılma.
- Var, əfəndim,
var... Lakin.
Müəllimim
hər gün söylər:
“Onların yox qiyməti.
Bir qızın ancaq bilgidir, təmizlikdir ziynəti”.
Bir dəfə biz yenə şairin başına
yığışmışdıq. Onun şirin, hikmətli
söhbətini eşitmək çox xoş idi. Cavid
deyirdi: “Həyatda gənclər üçün iki əsas
şərt var. Əgər bu iki şərti düzgün
başa düşsələr, onların quracağı
otağın binası möhkəm olar. Birincisi, sənət
sahibi olmaq, ali təhsil almaq; ikincisi də
sədaqətli olmaq və özünə vəfalı həyat
yoldaşı seçmək. Dostu bərkdə-boşda
yoxladıqdan sonra onunla ünsiyyətə girmək.
Çünki həyatda bəzən insan ağır çətinliklərə
rast gəlir, sadiq, vəfalı dost isə bu vaxt adama
yaxşı arxa ola bilir və çəkdiyi
əzabları yüngülləşdirir”.
H.Cavid gənc
nəsli zəhmətə, sənətə
çağırır və onların sağlam, şən
olmasını arzu edirdi:
Bu gün
gəncliyə baxsan,
Bir sel kimi hər an.
Sağlam, yeni məfkurələr izlər.
Onlardakı qüdrət və məharət.
Er-gec verəcək xalqa səadət.
Onlar mədəniyyətlə günəşlər
yaxacaqlar.
Keçmişlərə üstdən baxacaqlar.
Onlar
güləcək, güldürəcəklər,
Bizdən daha xoş gün görəcəklər.
H.Cavid müasir gənc nəsli həmişə nikbin,
şən görmək istəyirdi. Bu, şəxsən mənim
özümə də aid idi. Mənim atam,
anam Gəncədə olduğundan bəzən onların dərdin
çəkir, fikirli olurdum. Sevimli
şairimizi mənim bu halım narahat edərdi. O, məni
fikirdən uzaqlaşmağa və şən görməyə
çalışırdı. O vaxtlar mənim xatirat albomum
vardı, təəssüf ki, o albom indi durmur. Həmin
albomdan yadımda iki xatirat qalmışdır. Onlardan biri rəsm müəllimim Salam Salamzadənin
xatiratıdır. O, mənim albomuma gözəl bir təbiət
mənzərəsi çəkmiş və altında da
yazmışdı ki, “Qızım, insanın həyatını
maraqlı edən, ziynətləndirən rəsm və musiqi
kimi incə sənətləri sev və onları öyrənməyə
çalış”. İkincisi də H.Cavidin
yazdığı şeir idi. Təəssüf ki, həmin
şeirin yalnız ikicə misrası yadımda
qalmışdır:
Mən
gözəllərdə gözəl ruh araram,
Ruhi düşkünləri çirkin sanaram.
Mənim şair Mikayıl Müşfiqlə həyat
qurmağım Hüseyn Cavidlə dostluğumuzu daha da möhkəmləndirdi. Bəzən
biz onlara gedərdik, onlar da bizə gələrdilər. Müşfiq onu hədsiz sevərdi və tez-tez
görməyə çalışardı. Ələlxüsus, onlar bir yerdə olanda sanki
şeir deməkdə yarışa girirdilər. Dahi şairimiz Nizamidən, Firdovsidən, başqa
klassiklərdən şeirlər oxuyardı. M.Müşfiqin çox qüvvətli hafizəsi
vardı. Buna görə də Cavidin
sevdiyi şeirlərin bəzi misraları yadından
çıxdıqda, Müşfiq onu xatırladırdı.
Müşfiqin bu hərəkəti şairi
çox sevindirərdi.
Yadımdadır,
Müşfiq olmayan vaxtlarda şair həmişə mənə
deyərdi: “Qızım, sən bu gənc şairlərə
elə-belə baxma, onların gələcəkdə hər
biri Azərbaycanda görkəmli bir sima olaraq tanınacaqlar”. Xüsusilə, o deyərdi ki, “Müşfiqə evdə
elə şərait yarat ki, o yaradıcılığı
üzərində yaxşı çalışıb
inkişaf etsin”.
Xatirimdədir ki, “İblis” tamaşasına bizi H.Cavidin
özü apardı. Əsər tamaşaçılar tərəfindən
o qədər bəyənildi, sevildi ki, onlar səhnədə
şairi uzun müddət alqışladılar. O gün
H.Cavid çox şad idi. Əsər haqqında
o, bizim də rəyimizi soruşdu. Biz isə
dedik ki, əsər bir bizim deyil, bütün
tamaşaçıların hüsn-rəğbətini
qazanmışdır. Əsərin
tamaşaçılar tərəfindən yaxşı
qarşılanması şairi daha da ruhlandırdı.
Müşfiq Hüseyn Cavidlə tez-tez görüşməyə
çalışardı. O, bizə gələndə
özünü çox sərbəst hiss edirdi, rəftarı
çox səmimi idi. Onun qabağına bir stəkan
çay qoyduqda belə, səmimi bir söz söyləməmiş
olmazdı. Məsələn, deyərdi: “Deyirəm
axı, bu çay niyə belə dadlıdır,
çünki buna mənim qızımın əli dəyib”.
O, çox az yeyərdi, ev yiyəsinin xətrinə
toxunmasın deyə, qabaqcadan: “Xörək çox
dadlıdır, lakin həkimin məsləhətinə görə
mən az-az və tez-tez yeməliyəm, çünki ürəyim
bir qədər zəifdir” - deyərdi.
Mən Müşfiqlə həyat quranda yalnız orta təhsilim
var idi. H.Cavid
mənim gələcək həyatımla maraqlanıb deyərdi:
“Qızım, sənin təhsil haqqında fikrin nədir? Ailə həyatı qurmaqla təhsildən kənar
qalmaq olmaz. Qurduğun həyat məni
sevindirirsə də, təhsilin haqqında
düşünürəm. Sən mütləq ali məktəbə daxil olmalısan”. Onun bu məsləhətləri məni
ruhlandırıb Azərbaycan Tibb İnstitutuna daha tez daxil
olmağıma səbəb oldu.
H.Cavid dövrünün gənc şairlərinə,
o cümlədən M.Müşfiqə əsərlərinin
birində bədii cəhətdən daha da qüvvətli,
dolğun olması üçün məsləhətlər
verərdi. M.Müşfiq də öz sevimli müəllimi və
ustadı H.Cavidin yaradıcılığını yüksək
qiymətləndirir və böyük şairimizi Azərbaycan
xalqının Şekspiri adlandırırdı. Bir dəfə
yenə axşamüstü Cavid bizə gəldi. Müşfiq
o zaman “Duyğu yarpaqları” adlı əsəri üzərində
işləyirdi. Onlar çox mehriban görüşdülər.
Həmişəki kimi yenə sənətdən, ədəbiyyatdan
söz düşdü. Müşfiq yenə əsərinin
özünə xoş gələn parçalarından
oxumağa başladı.
H.Cavid diqqətlə qulaq asır, arabir
Müşfiqi saxlayıb qüsurlu misralara nəzəri cəlb
edir, gözəl parçaları təkrar-təkrar oxutdurub
ürəkdən fərəhlənirdi. Uzun söhbətdən
sonra mən ondan soruşdum:
- Cavid müəllim, siz hansı əsər
üzərində işləyirsiniz?
O dedi:
- Bu saat mən külliyyatımı toplamaq
fikrindəyəm. Redaktorluğunu da, Müşfiq, sənə
tapşıracağam.
Müşfiq gülümsündü:
- Yox, - dedi, - mən hələ gəncəm,
sizin əsərlərinizin redaktorluğuna gücüm
çatmaz. Bəlkə gələcəkdə o mərtəbəyə
çatam.
Mən diqqətlə qulaq asırdım. Elə
bildim ki, Müşfiq bu sözləri zarafatla deyir. Ancaq H.Cavid
gedəndən sonra öyrəndim ki, Müşfiq həmin
fikri özünü ustadına təvazökar göstərmək
üçün deməyib, bu, onun həqiqi ürək
sözləri imiş...
Lakin əfsus ki, nə sevimli şairimiz və nə
də ona hədsiz məhəbbət bəsləyən
Müşfiq öz sağlıqlarında bu arzularına
çata bilmədilər.
Azad Azərbaycan.-
2019.- 17 dekabr.- S.7.