Mixail Qorbaçovun infantil şəxsiyyətinin səciyyəvi xüsusiyyətləri

Ramiz Mehdiyev: “Mixail Qorbaçov Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsinin əsas təşəbbüskarlarından biridir. Anlaşılmaz səbəblər üzündən, yaxud bilərəkdən tutduğu müşahidəçi rolu onu bu faciənin başlıca faktoruna çevirdi”.

Bu sözləri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Administrasiyasının rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyev Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində görülən işlərlə bağlı yazdığı “Ermənistan Vətəndaş Cəmiyyəti kontekstində Ermənistan–Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi” adlanan iri həcmli məqaləsində qeyd edib.

R. Mehdiyev sonra qeyd edir:

“Məhz Qorbaçov tərəfindən təkcə Azərbaycan xalqının deyil, sovet vətəndaşlarının idealları və maraqları alçaqcasına satıldı. Bunu necə izah etməli? Onun vəziyyəti anlaya bilməməsi ilə, yoxsa əksinə, kimlərsə tərəfindən ölkənin dağıdılması üçün hazırlanmış planın ardıcıl və ciddi icraçısı olması ilə? Bu suala artıq tarix cavab verib. Qorbaçov SSRİ Konstitusiyasını kobud şəkildə pozaraq qəbul etdiyi qərarları ilə Dağlıq Qarabağ münaqişəsini açıq şəkildə dərinləşdirirdi”.

M.Qorbaçovun şəxsiyyətinin nəzəri cəhətdən tədqiqatı və onun kritik vəziyyətlərdə səciyyəvi xüsusiyyətləri onda iki əlaməti gözə çarpdırır:şəxsiyyətin infantil məsuliyyətsizlik səviyyəsi və onun ətrafa olan şübhəli münasibəti. Yazımızın formatı Kreml personajlarına tibbi diaqnoz qoyulması üçün nəzərdə tutulmasa da, Qorbaçovun kliniki infantil məsuliyyətsizlik səviyyəsinə yalnız aşağıda göstərilən formada izah vermək mümkündür.

Kritik vəziyyətlərdə keçirilən həyəcanın aradan qaldırılmasında əhəmiyyətli müxtəlifliyini görərək, F. E. Vasilyuk artıq baş vermiş kritik hadisəyə və bu hadisə ilə yaranan həyati tələbata münasibətdə həyəcanlanmanın dörd növünü ayırır.

Gedonistik həyəcanlanma zamanı insan baş vermiş fakta məhəl qoymur, daxilən onu təhrif və inkar edir (“qorxulu heç nə baş verməmişdir”), həyatının pis vaxtında belə beynində xoşbəxtlik və firavanlıq illuziyalarını formalaşdırır və özünü buna inandırır.

M. Qorbaçov 1955-ci ildən komsomol işlində çalışmağa başlamışdı. Ümumittifaq Lenin Kommunist Gənclər İttifaqı (ÜİLKGİ) Stavropol diyar komitəsinin təbliğat və təşviqat şöbəsinin müdir müavini; 1958-ci ildən ÜİLKGİ Stavropol diyar komitəsinin ikinci, sonra isə birinci katibi vəzifələrində işləmişdi.

Hələ 1962-ci ilin yanvarında keçirilən hesabat-seçki komsomol konfransında Sov. İKP diyar komitəsinin birinci katibi F. D. Kulakov onun işini sərt şəkildə tənqid etmişdi. Hesabat məruzəsində “ÜİLKGİ-nin diyar komitəsinin sosializm yarışlarına rəhbərlikdə qeyri-kafi işi barədə” danışılırdı:

“İki il ərzində kənd təsərrüfatının vacib sahələrinə 18 min gənc oğlan və qız göndərilib. Adama elə gəlir ki, böyük miqyaslı iş görülüb, lakin əslində bu işlə əlaqədar müsbət heç nə görünmür, çünki elə bu vaxt ərzində fermalardan 16 min gənc işdən çıxmışdır. Kadrların belə qərarsızlığı və tez-tez dəyişməsinin başlıca səbəbi, yoldaş Qorbaçov, diyar komsomol təşkilatında işləyən gənclər üçün elementar mədəni-məişət şəraitin yaradılmasına olan laqeyd münasibət, fermalarda kütləvi-siyasi işlərin başlı-başına buraxılmasıdır. Nəticədə diyarda kommunist əməyi zərbəçisi adının alınması uğrunda yarışlar geniş vüsət almamışdı. ÜİLKGİ diyar komitəsi yarışlara, yalnız nəticə vurmaq lazım olduqda diqqət yetirir. Görünür, bizə yoldaş Qorbaçovla bu məsələni bir partiyaçı kimi müzakirə etmək, daha yaxşı olardı”.

1962-ci ilin martında o artıq Stavropol Ərazi-istehsal kolxoz-sovxoz idarəsinin partiya təşkilatının katibi kimi vəzifəsi aşağı salınır. Lakin burada da onun yarıtmaz işi çox ciddi tənqid olunur. 1962-ci ilin yayında Sov. İKP diyar komitəsinin verdiyi sərəncamda onun diqqətini Sov. İKP MK-nın və SSRİ Nazirlər Sovetinin kənd təsərrüfatı zəhmətkeşlərinə müraciəti ilə bağlı işdə göstərdiyi məsuliyyətsizliyə yönəldirdi. M. S. Qorbaçov belə bir qiymətə qarşı öz etiraz dolu münasibətini bildirdi və onda F. D. Kulakov onun işinin yoxlanılması üçün komissiyanın yardılmasını təklif etdi.

07. 08. 1962-ci ildə isə diyar partiya fəallarının yığıncağında onun “payı”nı əməlli-başlı verdilər.

Sov. İKP diyar komitəsinin birinci katibinin məsələsi həll olunacaq plenumdan öncə DTK sədrinin birinci müavini S. Çviqun Stavropol DTK-nın keçmiş sədri E. B. Nordmanı öz yanına dəvət etdi. Həmin dövrdə kadrlar üzrə bütün məsələlər DTK ilə razılaşdırılırdı. Əgər bu təşkilatın başında Andropovun dayandığını nəzərə alsaq, onda DTK-nın belə məsələlərdə fikrinin niyə belə vacib olduğu aydınlaşar. Semyon Çviqunu, Qorbaçouvun keçmiş rəhbər komsomol fəalı kimi, A. Şelepin – V. Semiçastnı qurupu ilə nə qədər bağlı olduğu maraqlandırırdı. Onda məhz onların L. İ. Brejnevə qarşı müxalifətdə olduğunu hesab edirdilər. E. Nordman S. Çviqunu M. Qorbaçovun Şelepin və Semiçastnı qrupuna heç bir aidiyyəti olmadığına inandırdı.

Y. V. Andropov Nordman ilə Kislovodskda dincələrkən tanış olmuşdular. Onun düzgünlüyünü və sədaqətli adam olduğunu qiymətləndirən Andropov onu Özbəkistan DTK-sına rəhbər təyin edir. Məsələ burasındadır ki, məhz həmin Nordmanın köməyi ilə Qorbaçov Andropova yaxınlaşa bilsədə, sonradan onu da satmışdı. Amma Nordman vasitəsi ilə Andropova yaxlnlaşan Qorbaçov, 1971-ci ildə Sov. İKP MK-nın üzvü olacaqdı. 27. 11. 1978-ci ildən 11. 03. 1985-ci ilədək Sov. İKP MK-nın katibi, 27. 11. 1979-cu ildən 21. 08. 1980-ci ilə kimi Sov. İKP MK Siyasi Bürosunun üzvlüyünə namizəd, 21. 10. 1980-ci ildən isə Sov. İKP MK Siyasi Bürosunun üzvü seçiləcəkdi. Onun bundan sonrakı taleyi isə hamıya məlumdur. 11. 03. 1985-ci ildən 24. 08. 1991-ci il də kimi Sov. İKP MK-nın Baş katibi vəzifəsini daşımışdır. Az bir müddətdə SSRİ-nın prezidenti oldu.

M. Qorbaçovun uzun illər köməkçisi olmuş Georgi Şahnazarov yazır(“Yeltsin, Kreml, xəstəlik tarixi” kitabından):

"Qorbaçovun ən zəif cəhətlərindən biri laqeydlik keyfiyyətidir. Xasiyyətcə nikbin və həmişə bəxti gətirən bu adam, hər cür işin özü üçün əlverişli nəticələrlə başa çatacağına əmin idi və bununla, demək, bu işin pis tərəflərinə də hazırlaşmırdı. Mən onun gələcək qarşısında qorxu və əlavə ehtiyat tədbirlərini görməyə məcbur edən əndişə hissi keçirdiyini görməmişəm.”

Qorbaçovun infantilliyi 18 may 1989-cu ildə, onun Çinə rəsmi səfəri dövründə Tyanyanmin meydanında tələbələrin iğtişaşları zamanı da özünü göstərdi.

Akademik Y. İ. Çazov həmin günləri xatırlayaraq (“ROK” kitabında) yazır: “İki kommunist islahatçının - Qorbaçov və Den Syaopinin görüşü hələ də gözümün qarşısında dayanır. Müqayisə Sovet “yenidənqurma”sının xeyrinə deyildi. Den-Syaopin müdrik siyasətçi, təcrübəli diplomat və eyni zamanda da böyük iradəli insan idi. Qorboçov tələbələrin və demokratiyanın müdafiəsi üçün fikir söyləməyə çalışanda Den-Syaopin “hərdən küçədə zibil yığılır, lakin külək gəlir və hər yeri təmizləyir. Bizdə də belə olacaq” – deyərək onun sözünü kəsdi. Hə, Sofokl “çox danışmaq və çox şey demək eyni şey deyil” dedikdə, haqlı imiş. Mən, bizim bu ölkədən gedəcəyimiz günün elə səhərisi bu küləyin Tyanyanmen meydanına hücum çəkəcəyinə və bunun “təmizlənmə” ilə nəticələnəcəyinə şübhə etmirdim.”

Normal adam baş verən hadisələrə ayıq başla, reallıq əsasında səbir “mexanizmi” ilə münasibət bəsləyir, reallıq prinsiplərinə tabe olur. İnsan, son anda, baş verən hadisənin reallığını qəbul edir, öz tələbatını və maraqlarını həyatının yeni maraqlarına uyğunlaşdırır. Real hissləri, həyatın mənasını korlayan kritik vəziyyətləri tam qəbul edərək, onu etiraf edir, lakin həyatına yeni məna verən işlərə də can atır. Fikrə, xəyala dalan və özünü dərk edən və real hisslərə malik insan həyatın mənasının daha çox dərk edilməsinə nail ola bilər. Bu bacarıq insana “həyatı daha böyük planda qavramağa” kömək edir.

Bu qiymətli və nadir xüsusiyyət-müdriklik adlanır. Məhz müdriklik real hiss və duyğular prosesində iradə və inadkarlığını qoruyub saxlamaqla insana kömək edir. Real hisslərin analoqu əxlaqı davranış ola bilər. Nə qədər sərt olursa-olsun, xarici şərait yox, mənəvi prinsiplər bu davranış üçün qanun rolunu oynayır. Qorbaçovda isə hər şey tərsinə idi. Y. İ. Çazov yazır: “Səhərisi, biz Çindən vətənə qayıtdığmız gün, təyyarə havaya qalxdıqdan iyirmi dəqiqə sonra, Qorbaçov məni təyyarənin baş katibə aid olan salonuna, nahara dəvət etdi. Masa arxasında, ondan və Raisa Maksimovnadan başqa, A. Yakovlev və E. Şevardnadze də oturmuşdu. Yorğun olduqlarından, ya da ki, aparılan çətin danışıqlar səbəbindən nahar tez başa çatdı. Mən artıq durub getmək istəyirdim ki, birdən Qorboçov o dövrdə özünün ən yaxın silahdaşları saydığı bu iki şəxsə müraciət etdi: “Siz məni bağışlayın, amma mən Yevgeni İvanoviç ilə bəzi tibbi problemləri müzakirə etməliyəm”.

Biz üçlükdə qaldıq. Qorbaçov söhbəti keçmiş xatirələrini danışmaqla başladı. Mənim yaratdığım və onun qızının da işlədiyi Kardioloji mərkəzdə işlərin necə getdiyi ilə maraqlandı. Raisa Maksimovna Çinə olan bu səfər haqqında şövqlə, fərəhli tonda danışırdı və həmişə olduğu kimi öz həyat yoldaşının xidmətlərini də qeyd etməyi unutmadı.

Tədricən söhbət siyasi problemlərin gündən-günə daha da pisləşməsinə keçdi. Qorbaçovlar ailəsində bir çox dövlət və kadr məsələlərinin Raisa Maksimovnasız həll edilmədiyini bildiyimdən, söhbət Mixail Sergeyeviçi əhatə edən insanlardan düşəndə Raisa Maksimovnanın söhbətə müdaxilə edərək, məni dəstəkləməsi, düzü məni çox təəccübləndirdi. Mən Mixail Sergeyeviçi heç vaxt belə qıcıqlanan görməmişdim. O qızardı, birdən yerindən sıçradı və salonda gəzişməyə başladı. Onun dediyi sözlər bir çox illər ərzində xəyalımda olan aparıcı, müdrik, güclü baş katib obrazını tamamilə dağıtdı. Qarşımda onu tərk edən hakimiyyət uğrunda mübarizə aparan və özünün siyasi vəzifəsini bütün vasitələrlə qoruyub saxlamağa çalışan adi partiya katibi durmuşdu. O deyirdi: “Siz nə siyasətdə, nə də ki ölkəyə rəhbərlikdə heç nə anlamırsınız. Mənə Ali Sovetin Rəyasət Heyətinin sədri seçilmək lazımdır”.

Yaxud onun Azərbaycan xalqına sırıdığı Əbdülrəhman Vəzirovu heç bir normal məntiqlə anlamaq olmurdu. Həqiqətəndə, Ə. Vəzirovun Azərbaycana rəhbər təyin olunması o dövrdə hər birimiz üçün gözlənilməz oldu. On iki il Azərbaycandan kənarda diplomatik fəaliyyət göstərmiş, ölkədə gedən proseslərdən xəbərsiz və hətta ana dilini doğru-dürüst bilməyən bir şəxsin erməni separatizminin gücləndiyi bir vaxtda Azərbaycana göndərilməsində sözsüz ki, Qorbacov və Liqacovun öz məqsədləri vardı. Onlar “yenidənqurma” adı altında Azərbaycanda başlamış milli azadlıq hərəkatını boğmaq məqsədi ilə onun şirmasını önə çəkmək isəyirdilər. M. Qorbaçovun ermənipərəstliyi onun Azərbaycana olan münasibətinə də təsir etməyə bilməzdi. Hələ Sov. İKP baş katibi M. Qorbaçovun məsləhətçisi A. Aqanbekyanın 1987-ci ilin noyabrında Fransanın “Humanite” qəzetinə verdiyi müsahibəsi də bu siyasətin həyata kecirməsinə böyük təkan oldu. Həmin müsahibədə A. Aqanbekyan Qarabağ və Naxçıvan haqqında verilmiş suala cavab olaraq demişdi: “Mən bu xəbəri eşidib şad olardım ki, AzSSR-nin şimal-şərqində yerləşən DQMR Ermənistana verilsin. Bir iqtisadçı kimi mən belə hesab edirəm ki, Qarabağ Azərbaycana nisbətən Ermənistanla daha artıq bağlıdır. Bu məsələ ilə əlaqədar mən bir təklif vermişəm, ümid edirəm ki, yenidənqurma, demokratiya şəraitində bu problem öz həllini tapacaq”.

Avropa Parlamentində 1987-ci ilin iyununda “erməni genosidi” qurbanlarına xatirə gününün təsis edilməsi ilə bu siyasətin həyata keçirilməsinə start verildi. 1988-ci ilin yanvarında Qafan və Mehri rayonlarından ilk qaçqınlar Azərbaycana deportasiya olundular. Fevralın 19-da Yerevanda “Ermənistanı türklərdən təmizləməli” şüarı ilə mitinqlərin başlanılması ilə DQMV Sovetinin deputatları 20 fevral 1988-ci il tarixdə DQMV-nin Azərbaycan SSR-in tərkibindən çıxaraq Ermənistan SSR-in tərkibinə birləşməsi haqqında müraciət qəbul etdilər. Bu qərardan sonra Ermənistan SSR və DQMV-də “Kurunk” və “Qarabağ” komitələrinin təşkil etdiyi mitinq, nümayiş və tətillərin həyata kecirilməsinə başlanıldı. Fevralın 24-də Əsgəran rayonunda ermənilər 2 azərbaycanlı gənci qətlə yetirdilər, 19 nəfəri isə yaraladılar.

Dağlıq Qarabağ separatçılarının vəhşiliklərinə etiraz olaraq, Azərbaycanda ilk dəfə tələbələrin 19 fevral 1988-ci il mitinqi keçirildi. Azərbaycan Dövlət Universiteti, Politexnik və İnşaat Mühəndisləri institutlarının tələbələri “Azadlıq” meydanından Azərbaycan KP MK-nın qarşısına kimi etiraz yürüşü ilə mitinq keçirtdilər.

M. Qorbaçovun oyuncağına çevrilən Ə. Vəzirov üçün əsas prioritet məsələ respublika rəhbərliyində çalışan milli kadrları vəzifədən kənarlaşdırmaq idi.

Vəzirov əvvəlki dövrləri kəskin tənqid edir, iqtisadi tənəzzüldən danışırdı. Halbuki onun özünün hakimiyyətdə olduğu qısa müddətdə respublikada, demək olar ki, bütün iqtisadi göstəricilərə görə geriləmə müşahidə olunurdu. İqtisadiyyatda, xüsusilə də sənaye sahəsində geriləmənin əsas səbəblərini ekspertlər respublikalar arasında bağların zəifləməsi və problemləri həll edə bilməyən respublika rəhbərliyinə qarşı 1989-cu ilin yayından geniş vüsət alan tətil hərəkatı ilə əlaqələndirirdilər.

Ə. Vəzirov əsas diqqətini erməni təxribatlarına qarşı mübarizəyə deyil, milli kadrları əsassız olaraq vəzifədən kənarlaşdırmaq istiqamətinə yönəltmişdi. Hətta dərin tarixi köklərə malik Dağlıq Qarabağ problemini Ə. Vəzirov 70-80-ci illərlə əlaqələndirirdi. O deyirdi: “Dağlıq Qarabağ məsələsi deyilən məsələnin kökləri durğunluq illəri ilə bağlıdır. Bu məsələnin mənbələri və ibrət dərsləri ətraflı öyrənilməlidir və biz bu işi mütləq görəcəyik”.

Ona görə də Heydər Əliyevin respublikaya rəhbərlik etdiyi 70-80-ci illər dövrünə münasibət dəyişmiş və Moskvadan alınmış sifarişə uyğun olaraq dövrün təftişi başlamışdı. Azərbaycanda da daxili təbliğat üçün əsas məqsəd gizlədilərək, bu mövzunu daha çox önə çəkir, gündəmi dəyişdirməyə çalışırdılar.

Hansı ki, hələ 1918-ci ildən başlayaraq və sovet dönəmində də bu problem ermənilər tərəfindən dəfələrlə yaradılmış və dönəmin sovet rəhbərlərinə müraciətlər olunmuşdur. Ermənilər tərəfindən qaldırılmış bütün iddiaların Vəzirova qədər Sovet Azərbaycanına başçılıq etmiş rəhbərlər tərəfindən ani olaraq qarşısı alınmışdır. Təsadüfi deyil ki, beynəlxalq erməni siyasi diasporasının canfəşanlığı ilə Sovet İttifaqı Komunist Partiyası Mərkəzi Kömitəsinın (Sovet İttifaqı KP MK )baş katibi M. Qorbaçov tərəfindən siyasi-psixoloji təzyiqlərə məruz qalan Heydər Əlıyevin SSRİ rəhbərlıyində olmadığı andan mənfur erməni millətçiləri yenidən açıq ərazi iddialarına başladılar.

Ə. Vəzirov hakimiyyətdə olduğu vaxtda cəryan edən prosesləri düzgün dərk etmir, sovet hakimiyyətinin gələcəyi ilə əlaqədar baş verə biləcək hadisələri təhlil edə bilmirdi. Belə ki, artıq regiona daxil olan ABŞ üçün milli zəmində baç verən münaqişələr SSRİ-nin dağilması üçün əsas prinsiplərdən biri idi.

Qorbaçov uçün əsas məqsəd isə dağılan iqtisadiyyatı yenidən bərpa etmək, hərbi sənaye kompleksini təkmilləşdirmək, səfalət içində olan xalqın rifah halını bir qədər yüksəltmək, neftin dünya bazarlarında qiymətinin yüksəlməsinə nail olaraq iqtisadi böhrandan çıxmaq, və dünyadakı öz keçmiş hərbi-siyasi qüdrətini özünə qaytarmaq əvəzinə siyasi iradəsizlik göstərirdi. Onun iradi davranışlarda təcrübəsi olmadığından, şəraiti idarə edə və özünü yaranmış vəziyyətə qarşı qoya bilmirdi. Çünki, o inqilabi qəhrəmanlıq üçün tələb olunan ilkin psixoloji şərtlərə malik deyillər. Elə buna görə də sonradan Qorbaçov Yeltsin tərəfindən ona göstərilən psixoloji təzyiqə tab gətirə bilmədi.

Ə. Vəzirovda sanki bu reallıqları görmür və onun respublikadakı rəhbərliyi dövründə buraxdığı kobud səhvlər sağlam məntiqlə izah olunmurdu. Bu da onun xalq arasında hörmətdən düşməsinə səbəb oldu. Azərbaycan-erməni münasibətlərinin kəskinləşdiyi, ermənilərin azərbaycanlılara qarşı cinayətlərinin artdığı bir vaxtda Ə. Vəzirovun göstərişi ilə 11 dekabr 1988-ci ildə Ermənistanda baş vermiş zəlzələlər zamanı 78 nəfər azərbaycanlının məcburi surətdə ermənilərə köməyə göndərilməsi faciə ilə nəticələndi. Onların uçduğu “İL-76” təyyarəsi ermənilər tərəfindən raketlə vuruldu, nəticədə 77 nəfər həlak oldu.

Ermənistanda tarixən azərbaycanlıların yaşadığı və DQMV ərazisindən 2 dəfə artıq olan, 8 min kvadrat kilometrlik ərazini əhatə edən 172 kənddəki 200 minə qədər əhalinin vəhşicəsinə qovulduğu, bu qanlı cinayət zamanı 216 nəfərin, o cümlədən 57 qadının, 5 südəmər körpənin, 18 müxtəlif yaşlı uşağın qətlə yetirildiyi bir vaxtda Sov. İKP MK və SSRİ Nazirlər Soveti “1988-1995-ci illərdə Azərbaycan SSR Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin sosial-iqtisadi inkişafını sürətləndirmək tədbirləri haqqında” qərar qəbul etdi.

12 yanvar 1989-cu ildə SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin qərarı ilə A. Volskinin başçılığı altında DQMV Xüsusi İdarə Komitəsinin təşkil olunması ilə Azərbaycan rəhbərliyi vilayətin idarə olunmasından faktiki kənarlaşdırıldı. Belə bir vaxtda Ə.Vəzirovun göstərişi ilə ağlasığmaz görünən Azərbaycan-Ermənistan dostluğu təbliğ olunurdu. Normal və sağlam insana məntiqli görünməyən, o cümlədən də əsası olmayan və eyni zamanda da mətləbə dəxli olmayan onun fərqli fikirlərlə çıxış etməsi yalnız sadə vətəndaşları deyil, hətta Kremldə əyləşən o dövrdəki sovet rəhbərlərini də təşvişə salmağa başladı. Belə ki, 1989-cu ilin ikinci yarısından Ə. Vəzirovun bir-birinə zidd olan siyasi qərarları Moskvada onsuz da Azərbaycanın mənafeyinə uyğun olmayan mövqeyin və qüvvələrin tam qələbəsinə zəmin yaratdı. Bu da SSRİ Ali Sovetinin “DQMV-də vəziyyəti normal hala salmaq tədbirləri haqqında” (28 noyabr 1989) qərarı ilə nəticələndi. Bu qərar isə Ermənistandan öz yaşayış yerini məcburi tərk etmiş 165 min azərbaycanlını Qarabağda yerləşdirməyə icazə vermirdi. Artıq bu dövrdən başlayaraq Dağlıq Qarabağ faktiki olaraq Azərbaycanın tərkibindən ayrılmışdı. Ona görə də Ə. Vəzirovun ağlasığmaz və bir-birinə zidd olan bu hərəkətlərini yalnız onun psixoloji durumu ilə izah etmək olar. Bunun yalnız bir izahı var – təfəkkürün məzmunca pozulması.

Təfəkkürün məzmunca pozulması – yüksək qiymətli fikirlər və sarışan ideyalar aiddir. Bizi burada əsasən sarışan hallar daha çox maraqlandırır.

Sarışan hallar – buraya xəstənin arzusu olmadan yaranan, əlçatmaz xarakter daşıyan fikirlər, xatirələr, şübhələr, qorxular, meyillər , hərəkətlər aiddir. İ. P. Pavlov sarışan halları “qanundanxaric” davamlı fikirlər kimi müəyyən etmişdir. Məzmun etibarıilə sarışan fikirlər; sarışan şübhələr; sarışan qorxular; (məsələn, Ə. Vəzirov Azərbaycanda baş verən milli azdlıq hərakatını hansısa mafioz qruplar tərıfindən ona qarşı təşkil olunmuş bir aksiya kimi qəbul edirdi və bunu rəsmi olaraq öz çıxışlarında da dəfələrlə səsləndirirdi - A. M.) sarışan meyillər və s. diferensiya bolluğunu özündə birləşdirir. Sarışan şübhələrin əmələ gəlməsində əsas sinir prosesləri – oyanma və ləngimənin durğunluğu ilə izah olunur. Belə hallarda qıcıqlandırıcı proses və mənfi induksiyanın inkişafı zəifləyir, nəticə etibarıilə əks şərti əlaqələr ləngiyir ki, bu da eyni vaxtda iki və ya daha çox rəqabət edən oyanma mərkəzlərinin yan-yana mövcudluğuna səbəb olur. Belə fizioloji vəziyyət müəyyən məsələnin həllində tərəddüd, şübhələnmə halları törədir (ziddiyyətli fikirlər və çıxışlar).

Faktlar göstərir ki, artıq 1989-cu ilin ikinci yarısından

Ə. Vəzirovun başçılıq etdiyi Azərbaycan KP MK respublikada baş verən hadisələri nəzarətdə saxlaya bilmir və bir çox hallarda müşahidəçi rolunda çıxış edirdi.

Bakıdakı Azadlıq meydanında yüz minlərlə insan tətil edir və bu kütləvi tədbirlərdə onlar DQMV-də fəaliyyət göstərən Xüsusi İdarə Komitəsinin ləğvi, müstəqilliyi barədə tələblər irəli sürürdü. Kreml Azərbaycandakı gərginliyi və 1990-cı ilin martında keçirilməsi nəzərdə tutulan Ali Sovetə seçkilərdə xalq hərakatçılarının qələbəsinin qarşısını ala bilməyəcəyini görürdü. Bununla da respublikada dinc yolla hakimiyyət dəyişikliyi baş verəcəkdi. Bu hal Moskvanı bərk təşvişə salmışdı. Ona görə də Moskva həmin prosesin qarşısını almaq üçün Azərbaycandakı hakımiyyətə əl qoydu. DTK ssenariçiləri hazırladığı “Aktiv tədbirlər” və “Dezinformasiya” əməliyyatlarını həyata keçirməyə başladılar...

Bu “əməliyyatlar” nəticəsində 20 yanvar faciəsinə qədər respublikanın bir sıra bölgələrində qarşıdurmalar təşkil olunurdu.

1989-cu il dekabrın 28-dən 29-na keçən gecə Cəlilabad rayonunda, 1990-cı il yanvarın 11-də isə Lənkəranda bu “əməliyyatın” tərkib hissəsi kimi yerli hakimiyyət orqanlarının rəsmi binalarına hücumlar təşkil edildi və bir çox hərəkatçılar özləri də bilmədən bu təxribatların iştırakçıları oldular.

Elə həmin “əməliyyatlar” nəticəsində Bakıda erməni talanları təşkil edildi.

Artıq yanvarın 18-i gündüz saat 12:00-da Ə. Vəzirov vəzifədən kənarlaşdırılmışdı, lakin nədənsə xalqa bu barədə heç bir xəbər verilmirdi. Gizli saxlanmışdı. Faciə ərəfəsi isə “Alfa” qrupunun üzvləri Azərbaycan Teleradio Verilişləri Komitəsinin enerji blokunu partladaraq xalqa hər hansı məlumat verilməsinin qarşısını aldılar.

Yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə isə qatil ordu bir neçə istiqamətdə Bakıya girərək əliyalın, ürəkləri vətən sevgisi ilə döyünən əhaliyə qarşı ağlasığmaz vəhşilik etdi, qan tökdü. Deputat istintaq komissiyasının məlumatına görə, yanvar faciəsində 130 nəfər şəhid olmuş, 700 nəfər yaralanmışdı. Hətta fövqəladə vəziyyət elan edilmədən Neftçala və Lənkərana qoşun yeridilmiş, nəticədə Neftçalada 2, Lənkəranda 6 nəfər şəhid olmuşdu.

Yanvarın 22-də Azərbaycan SSR Ali Soveti Bakıda fövqəladə vəziyyətin tətbiqini qeyri-qanuni hesab edərək onu ləğv etməsinə baxmayaraq, Azərbaycan KP MK Bürosu fövqəladə vəziyyəti zəruri saymışdı.

20 yanvar faciəsindən sonra Ə. Vəzirov Moskvaya aparıldı.

Adıgözəl Mamedov, Politoloq

Azad Azərbaycan.- 2019.- 24 sentyabr.- S.2