Ürək dustaq oldu dərdə, fərağa”-deyən Həkimə Billuri

Bu fikir ömrünün son anına kimi Həkimə xanımın dilindən düşməzdi. Ovqatının ən xoşbəxt cağında da

yurd həsrəti ona qənim kəsilərdi. Göz ifadəsi dəyişərdi. Sevinci çöhrəsində, təbəssümü dodağında donardı.

Əlini hərarətlə, həyacanla döyünən ürəyinin üstünə qoyardı. Nə faydası, təskinlik tapa bilməzdi. Varlığı

gizildəyərdi. Elə bil dilinin üstünə od qoyardılar, danışmağa taqəti olmazdı. Qalardı yana-yana, qırvrıla-

qıvrıla. Ən gərgin anlarında gücü gələcək ümidinə, inamına çatardı. Amma…onları da özü ilə haqq

dünyasına apardı.

Həkimə İbrahim qızı 90 il əvvəl Cənubi Azərbaycanın Zıncan şəhərində dünyaya göz açmışdı. Bütün

uşaqlar kimi, o da qayğısız, xoşbəxt böyümüşdü. Yeniyetmə yaşına çatanda isə hissləri, duyğuları onun

düşüncəsini dəyişər, təfəkküründə haqqa, ədalətə tapınmaq kimi fikirlər oyanardı. Əlbəttə, bunlar hələ tam

formalaşmamışdı. 10-15 yaşında qız bilmirdi ki, nə üçün Təbrizdən, Zəncandan qohumları, qonşuları,

qardaşları Araz çayının o biri səmtinə can atır, cənubdan Şimala baş götürüb gedirlər.

Həkimə orta məktəbi yüksək qiymətlərlə bitirdiyi üçün ona təklif etdilər ki, elə orada qalıb müəllim işləsin.

O bu təklifdən fərəhləndi. İlk gündən ona göstərilən etimadı doğrultmağa çalışdı. Lakin duyub, anlayıb

görəndə ki, qohum-əqrabaları pərən-pərən düşüb, bəlkə də özündən asılı olmayaraq gileyləndi: “Dağlar, ox

olub gözümə batırsan. Araz, mənim qanım kimi niyə bulanıq axırsan? Üzün dönsün, ay xan Araz, niyə

qardaşı qardaşdan ayırırsan?”

Gənc Həkimə sevincini, kədər və intizarını poetik formada bildirməyi bacarırdı. Düzdür, o, hələ gələcək

qismətini, necə həyat tərzi yaşayacağını bilmirdi. Yalnız xəyalında bu hisslər dolaşırdı: “Zaman, dövran ən

ədalətli hökmdar, adil hakimdir. Bu, mütləq qanunlar qarşısında niyə haqsızlıq qalib gəlir?” Nəhayət,

Həkimə də Arazın bəri səmtinə təşrif gətirdi. 20 yaşında qız üçün bu, ola bilsin, arzuolunmaz səfər idi.

Ancaq o gəlməliydi, başqa əlacı yox idi. Çəkişmələrdən, didişmələrdən can qurtarmalıydı. Qəlbinin

kövrəkliyi az keçmiş dil açıb danışdı:

Kaş Təbriz olaydı, bir də o günlər,

Qalib gəldiyimiz o aydın səhər,

Azadlıq olaydı, bir də ki zəfər,

Qəlblərdə min ümid yandıran atəş

Üfiqdən bayraq tək enəydi Günəş…

Şairə ilk şeirlərini hələ orta məktəbdə oxuyarkən fars və Azərbaycan dillərində yazmışdır. Onun Azərbaycan

dilində qələmə aldığı ilk şeirləri və məqalələri 1945-ci ildə İranda “Azər”, “Vətən yolunda” qəzetlərində və

“Azərbaycan” jurnalında dərc olunmuşdur. O, Bakıya gəldikdən sonra bədii və elmi yaradıcılıqla fəal

məşğul olmuş, dövrü mətbuatda müntəzəm çıxış etmişdir. Onun “Şeirlər”, “Azadlıq baharı”, “İthaf”, “Sənin

könül otağın” və başqa kitabları Bakıda və Moskvada nəşr olunmuşdur. Həkimə xanımın şeirləri rus, ingilis,

gürcü, özbək, moldav dillərinə və digər dillərə tərcümə edilmişdir.

Həkimə xanım bədii tərcümə ilə də məşğul olmuşdur. O, Səməd Vurğunun, Cəfər Cabbarlının, Nəbi

Xəzrinin, Mirvarid Dilbazinin əsərlərini fars dilinə tərcümə etmişdir. Həkimə Billurinin elmi axtarışları İran

Azərbaycanı ədiblərinin yaradıcılığı ilə sıx bağlı olmuşdur. Onun Şəhriyara həsr etdiyi sanballı əsərləri

ədəbiyyatşünaslığımızda xüsusi yer tutmuşdur. Məhəmməd Hüseyn Şəhriyarın Həkimə Billuriyə həsr etdiyi

şeirlər Billuri yaradıcılığına verilən ən yüksək qiymətlərdən biridir.

Yurd həsrəti insanın dincliyini ərşə çəkir. Elə hey gözləri yolda, qulağı səsdə qalır. Doğrudur, gənc Həkimə

Azərbaycana gəlməyindən peşman deyildi. O, Səməd Vurğundan, Mirzə İbrahimovdan, Süleyman

Rüstəmdən daim qayğı görürdü. 1947-ci ildə Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinə qəbul

olundu. Amma ürəyindən nisgil çəkilmədi. 1952-ci ildə Hökumə Bülluri Şərq dünyasının söz, sənət, poeziya

korifeylərindən olan Şəhriyara müraciətlə yazmışdı:

Qoy zaman dolansın, sənsə belə qal!

Şair dəyişməyə tapmasın macal.

Təbrizi, Zəncanı sən yadına sal,

Gəl opüm mübarək, odlu sətrini,

Səndən Təbrizimin alım ətrini…

Zəmanəsinin tanınmış ədəbiyyatşünas alimi, son dərəcə həsas, diqqətcil insan Əli Sultanlı Həkimə xanımla

universitetin auditoriyasında tanış olub, onun şeirlərindən məmnun qaldığını bildirib. “Qızım, sənin

yaradıcılığından zövq alıram. Getdiyin yol çətindir, amma şərəflidir. Sənə ürəyincə uğurlar arzulayıram”

deyib. Eyni zamanda Əli Sultanlı gənc şairənin ilk “Mənim arzum” və “Ölməz qəhrəman” kitabları

haqqında “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində geniş məqalə də dərc etdirib.

Tələbəlik illərini uğurla başa vuran Həkimə Billuri “Azərnəşr”in Bədii ədəbiyyat şöbəsində işə qəbul

olundu. Yaradıcılığı məhsuldar oldu. “Şairin yadigarı”, “Məndən uzaqlarda” şeirlər toplusu işıq üzü gördü.

Çox keçmədi ictimai- siyasi fəaliyyətini nəzərə alıb onu Azərbaycan demokrat Partiyası Mərkəzi

Komitəsinin orqanı olan “Azərbaycan” qəzetinin baş redaktoru vəzifəsinə təyin etdilər. Təxminən dörd il

orada işlədi, ürəyindəki arzularını poetik misralarla, publisistik qeydlər vasitəsilə oxuculara çatdırdı. Lakin

poeziya onun varlığından, damarlarından, qanından süzülüb gəlirdi. İstəsə də, ondan ayrıla bilmirdi. Bəzən

düşünərdi: “Nə yaxşı əlim qələm tutur, könlümdən keçənləri yazıb azacıq da olsa, sakitləşə bilirəm. Yoxsa

ürəyim qüssədən çərləyərdi”.

Bütöv bir insan ömrünü həsrət yükü altında yaşamaqdan çətin nə var, görəsən dünyada?! İnsanın elə kövrək,

elə həzin anları olur ki, bu anda insan o ağırlıqdan sanki sına bilər, əyilə bilər. Bəlkə də insanı ağırlıqdan

xilas edən içində şam şöləsi kimi titrəyə-titrəyə nur saçan ümid, inam işığıdır. Allah heç kimi ümidsiz,

inamsız eləməsin.

Həkimə Billuri ilk növbədə Azərbaycanın ikiyə bölünməsi faciəsini şəxsi taleyində yaşayan, yarım əsr

doğulduğu yerləri, doğma ocağı görmək həsrəti ilə yanıb yaxılan, Təbrizi daim yuxularında görən, amma

yuxuları heç çin çıxmayan, son nəfəsində belə bu həsrətlə barışmayan bir Azərbaycan şairəsidir. Bəli,

Həkimə Billuri Güney daglarından bir udum hava, meşələrindən bir dənə yarpaq diləyən, vətənin suyundən

bir cam içmək, Arazın o tayına qədəm basmaq həsrəti ilə nəfəs alan, vətən həsrəti deyilən xəstəliyə mübtəla

olan faciəvi taleli Azərbaycan şairəsidir. Onun taleyi elə Azərbaycanın taleyinə bənzəyir.

Sinəmə ağır bir yükdü ayrılıq,

Belimi yay kimi bükdü ayrılq…

Həyat gözlərimdə sönmədən qabaq,

Sizdən bir diləyim olacaq ancaq.

Tufana, küləyə döndərin məni,

Göndərin vətənə göndərin məni!

Həkimə Billurinin şeirlərinin çox böyük bir hissəsi bu ağrının, bu böyük milli faciənin doğurduğu

yaşantılardır. Həqiqi şairlər yaşadıqlarını yazanlardır və Həkimə xanımın şəxsi ağrılarından doğulan şeirləri

oxucusunun da gözünə yaş, qəlbinə dərd qoyan şeirlərdir. Təsadüfi deyil ki, onun şeirlərində Təbriz, Araz,

ayrılıq, Vətən sözləri ən çox təkrarlanan və duyğularına, yaşantılarına həmişəlik hakim olan anlayışlardır.

Təbriz haqqında çox yazılıb- Təbriz həsrəti bizim Qarabağ dərdlərindən də qədim tarixi olan, yanğısı sinə

göynədən dərdimizdir. H.Büllurinin “Təbriz” şeiri o şeirlərin ən yaddaqalan, ən uğurlu nümunələrindəndir.

Qolların dolanar boynuna bir gün,

Yenə baş qoyaram dizinə,Təbriz.

Həsrətdən, hicrandan cana doymuşam,

Doyunca baxaram gözünə, Təbriz.

Bulanıq suların axsın, durulsun,

Təzə günlərindən büsat qurulsun.

Səhənd camalına bir də vurulsun,

Bir qubar qonmasın üzünə, Təbriz.

Həkimə Billuri yaradıcılıq aləminə əsrimizin 40-cı illərinin kükrəyib coşan xalq hərəkatının qüdrətli

dalğaları qanadlarında gəlmişdi. Həkimə xanımın keçdiyi yaradıcılıq yollarını nəzərdən keçirdikdə çox

uğurlu və mənalı bir mənzərənin şahidi oluruq. Onun yaşadığı ömür çoxçalarlı, dərəli- təpəli olmuşdur.

Digər qələm dostları kimi, keçdiyi yaradıcılıq yolu, qarşılaşdığı acılı-şirinli həyat həqiqətləri onun

əsərlərinin başlıca ilham və qida mənbəyini təşkil etmişdir.

Həkimə Billurinin ədəbi irsi zəngin və çoxşaxəlidir. Onun klassik üslubda yazdığı qəzəllər və bayatılarla

yanaşı, müasir həyatımızla bağlı olan əsərləri yüksək sənətkarlıq nümunələridir. Sənətkarın vətən həsrətli

şeirləri iki yerə bölünmüş ana torpağın dərdi ilə dolu idi. Dərin həyat fəlsəfəsi, vətənpərvərlik ruhu, yüksək

humanist ideyaları ilə səciyyələnən Billuri yaradıcılığı müasir Azərbaycan poeziyasının parlaq

səhifələrindəndirHəkimə Billurinin şeirlərinin böyük bir hissəsi milli faciənin doğurduğu yaşantılar olub.

Çox haqsızlıqların, faciəvi hadisələrin iştirakçısı olmasına baxmayaraq yaradıcılığında sabaha ölməyən bir

ümid, inam hissi aparıcı xətt kimi keçir. “İnanıram o parlaq günə”, – deyən şairə Vətənin bütövləşəcəyinə və

xalqının öz azadlığına qovuşacağına böyük bir inam bəsləyib. Azərbaycan onun şeirlərində bütövdür, tamdır

və bölünməzdir. Vahid və azad Azərbaycan ideyası onun həyatının məzmununu və yaşamının qayəsini təşkil

edib.

Bəli, elə o tayda, bu tayda ömrü boyu məşəl yandıran Həkimə Billuri! O, əbədi ömür şəhadətnaməli

mübarizə və qələm dostu oldu… Əbədiyyət dünyasında ona Tanrıdan mərhəmət və rəhmət diləyirik.

Qeyd edək ki, keşməkeşli həyat yolu keçən şairə 2000-ci il noyabrın 22-də ömrünün 75-ci ilində Bakıda

vəfat etmişdir.

Aynur Turan

Azad Azərbaycan.- 2020.- 13 avqust.- S.11.