Ömrünü təbabətə həsr edən insan Möhübbət Məhərrəmov- 80

(Esse)

Hər insanın həyatı bir dünyadır. Keşməkeşli, burulğanlı, xoş günləri az, ağır günləri çox olan bir dünya. Görəsən Ulu Tanrı insanları niyə belə yaradıb? Bəlkə də insan elə özü həyatını burulğanlar, keşməkeşlər, çətinliklər üzərində qurub ki, yaşadığı həyatda öz arzularını, istəklərini reallaşdıra bilsin. Axı bütün arzuları, istəkləri bir ömürdə reallaşdırmaq elə də asan deyil. Həm də axı insan, elə də çox böyük ömür yaşaya bilmir ki, qarşısına qoyduğu bütün arzularını reallaşdıra bilsin. Deməli, hər bir insanın nə qədər yaşamasından asılı olmayaraq, arzuları yarımçıq qalır həyatda. Bax ona görə də insan gərək həyatda yaşadığı hər bir günün qədrini bilsin.

Bəzi insanlar həyatın qədrini, gözəlliyini, yaşamağın necə əziz bir nemət olduğunu o vaxt bilir ki, onda da gec olur. Heyifsilənirik ki, Ulu Tanrı tərəfindən bizə verilən ömrü niyə istədiyimiz kimi yaşaya bilməmişik… Amma çox az insanlar var ki, ömrünün hər bir gününün mənalı, maraqlı keçməsi üçün çalışır, mübarizə aparır. Öz istəklərinin, arzularının çoxunu reallaşdıra bilir. Bax belə insanlardan biri də mənim bu essemin qəhrəmanı Möhübbət Fərman oğlu Məhərrəmovdur.

Onu tanıdığım bu 44 ildə həmişə işgüzar, həmişə işlək, həmişə insanlara yardımçı olan, hər bir insanın dərdini öz dərdi bilən, hər bir xeyir-şər məclisində başda olan görmüşəm. Onun sözünün əvvəli də, ortası da “can”, “xahiş edirəm”, “qağa” kimi xoş sözlərdir. Onu tanıdığım 30-35 yaşlarından o, sayılıb-seçilən ağsaqqallardan biri idi. Həm müəllim, həm aptek müdiri və həm də şəhərin ziyalılarından biri kimi qəbul olunurdu və insanlar ondan məsləhət almağa gəlirdilər. İnsanlara tapılmayan dərmanları az bir vaxtda hətta Bakıdan, rayonlardan olsa belə tapdırıb gətizdirirdi. Və heç vaxt da dərmanın öz qiymətindən bir manat belə artıq heç kimdən almırdı. Bəlkə də belə təmiz, səxavətli, halal adam olması onu insanlara daha çox sevdirmişdi. Bəlkə də bu, ondan irəli gəlirdi ki, Möhübbət həkim çox keşməkeşli bir ömür yaşamışdı və həyatın acısını, ağrısını lap kiçik yaşlarından dadmışdı. O, demək olar ki, uşaqlıq dövrü yaşamamışdı... Elə Böyük Vətən Müharibəsinin acılarını, ağrılarını, faciələrini dadan uşaqların çoxu belə bir ömür yaşayıblar. Axı o da atalı-analı böyümək istəyirdi. Ata qayğısını, ata sevgisini, ata böyüklüyünü, ata sərtliyini görmək istəyirdi. Amma bu, ona nəsib olmayıb. Anası Surayyə xanım ona həm ata, həm də ana olub...

1940-cı ilin avqust ayının 23-də Qubadlı rayonunun Məmər kəndində dünyaya göz açan balaca Möhübbət bilmirdi ki, iki il sonra atası Fərman kişi Böyük Vətən Müharibəsinə gedəcək və orada böyük igidliklər göstərərək həlak olacaq. Sonralar onun bu şücaəti, igidliyi, qəhrəmanlığı Qubadlıya qədər gəlib çıxacaq və bütün qubadlılar belə igid oğlu ilə fəxr eləyəcəklər. Möhübbət də illər keçəndən sonra atası haqqında yalnız anası Surayyə xanımdan, nənəsi Zöhrə nənədən və kəndin ağsaqqallarından, atasının həmyaşıdlarından eşidəcək. Atası Fərman kişi haqqında deyilən bu xoş sözlər, balaca Möhübbətə qol-qanad verəcək və onu atası kimi qoçaq, xeyirxah, səxavətli olmağa ruhlandıracaq. Onların və Qubadlı camaatının atası ilə bağlı maraqlı sözləri sonralar onu həmişə izləyəcək və atası Fərman kişinin qəhrəmanlığı onun həyat talismanı, həyat yolu olacaq. O, həm də atasına oxşaması, onun xarakterinin çox cizgilərinin məhz Möhübbətdə də toplanması gələcəkdə onu nəslin ağsaqqalı edəcək. Möhübbət lap gənc yaşlarından təksə nəslin yox, həm də doğulduğu Qubadlının, yaşadığı Sumqayıtın ağsaqqallarından biri olacaq. Bütün bunlar hələ qarşıda idi...

Ailədə beş övladın ən kiçiyi olan Möhübbət elə uşaq yaşlarından sevilirdi. Amma ailə başçısız beş övladı böyütmək anası Surayyə xanım və Zöhrə nənə üçün elə də asan deyildi. Hətta 1945-47-ci ilin ən çətin aclıq dövründən də onlar bu beş uşağı çətinliklə də olsa çıxarda bildilər. Ana da, nənə də bütün güclərini sərf eləyirdilər ki, bu beş uşaq oxusun, təhsil alsın. Özləri böyük təhsil sahibi olmasalar da, amma başa düşürdülər ki, uşaqların gələcək uğuru yalnız təhsillə bağlıdır.

Ailədə kiçik övlad olan Möhübbətin zehni, yaddaşı çox yaxşı inkişaf etdiyinə görə hamının gələcək ümidi onda idi. O, dörd il öz kəndlərində təhsil alanda müəllimləri də onun ağlına, savadına heyran olublar. Ona görə də ailəyə məsləhət biliblər ki, balaca Möhübbət hökmən təhsilini davam etdirməlidir. Məhz buna görə də Möhübbət qonşuluqda olan Hal kəndində təhsilini davam etdirir. Orta məktəbi əla qiymətlərlə bitirən Möhübbət sənədlərini Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun (indiki Dövlət Tibb Universiteti) əczaçılıq fakültəsinə verir. O, fikirləşirdi ki, insanlara bu sahədə daha böyük xeyir verə bilər. Həm də tibb sahəsini daha mükəmməl öyrənər. Möhübbət hələ orta məktəbdə oxuduğu illərdə məktəbin ən fəal şagirdlərindən biri idi. Bu fəallıq ali məktəbdə də davam elədi. Ali məktəbin ən fəal ictimaiyyətçi tələbələrindən biri oldu gənc Möhübbət. Onun ali məktəb daxili və respublika səviyyəli tədbirlərdəki maraqlı çıxışları, yüksək natiqlik qabiliyyəti, hətta tələbə inşaat dəstəsi ilə keçmiş Sovetlər Birliyinin ayrı-ayrı respublikalarında olması, gələcək əmək fəaliyyətində də ona çox böyük köməklik elədi. Hətta kimya müəllimi işlədiyi vaxtlarda da yüksək nitq qabiliyyətinə və yüksək savada malik olması tələbələrinin ona olan istəklərini, hörmətini daha çox artırdı.

Beləliklə, 1962-ci ildə ali təhsilli əczaçı Möhübbət Məhərrəmov avqust ayının 1-dən taleyini gənc şəhər Sumqayıtla bağladı. Artıq 58 ildir ki, bu şəhər minlərlə sumqayıtlılar kimi onun da tale şəhəridir. Bu şəhərdə işə başlayan Möhübbət həkimin ilk əvvəllər heç də işləri yaxşı olmayıb. Çünki ilk əvvəl ali təhsilli mütəxəssis 265 saylı aptekdə reseptar kimi əmək fəaliyyətinə başlayıb. Amma az bir vaxtda savadlı, bacarıqlı mütəxəssis olduğunu görüb artıq oktyabr ayının 05-dən elə həmin aptekdə gecə növbətçi-satıcısı işinə keçiriblər. Az bir vaxtda da burada özünü çox yaxşı işçi kimi sübut elədiyindən 1966-cı ilin 20 yanvar tarixindən Sumqayıtdakı 300 saylı aptekin müdiri vəzifəsinə irəli çəkilir. Heç bir şəraiti olmayan bu apteki qısa vaxtda şəhərin ən yaxşı apteklərindən biri edir. 1973-cü ilin 11 iyun tarixindən daha böyük aptek olan 440 saylı aptekin müdiri vəzifəsini ona həvalə edirlər. İki il burada müdir işləyən Möhübbət həkimi sonra böyük və cavabdehli aptek olan 415 saylı aptekin müdiri təyin edirlər. 1987-ci ildən bu aptek Sumqayıt şəhərinin həm də Mərkəzi Apteki olub. Möhübbət həkim 12 il müddətində bu vəzifədə işləyib. 1999-cu ildən apteklər özəlləşəndən sonra 415 saylı aptek də özəlləşib və Möhübbət Məhərrəmov bu aptekin idarə heyətinin sədri təyin olunub. O, bu gün də həmin vəzifədə çox böyük uğurla işləyir.

Yüksək təşkilatçı, savadlı, bacarıqlı insan olan Möhübbət həkimin də bütün bu illərdə əməyi dövlət tərəfindən layiqincə qiymətləndirilib. O, iki çağırış Sumqayıt şəhər Xalq deputatları sovetinin üzvü olub. 1986-cı ildə SSRİ Səhiyyə Nazirliyinin əmri ilə “Səhiyyə əlaçısı” döş nişanı ilə təltif olunub. 1990-cı ildə Səhiyyə Nazirliyinin “Formasiya” Dövlət İstehsalat Birliyinin attestasiya komissiyasından keçərək, Azərbaycan Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən provizor təşkili sənədi üzrə “Ali dərəcə” alıb. 2005-ci ildə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən “Əmək veteranı” adını alıb. 2009-cu ildə prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə “Tərəqqi” medalına layiq görülüb. 2014-cü ildə “Hacı Zeynalabdin Tağıyev” adına ordenlə təltif olunub. 2016-ci il Möhübbət həkim üçün daha düşərli olub. O, Sumqayıt şəhərinin social-iqtisadi inkişafındakı xidmətlərinə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Fəxri Diplomu” ilə təltif olunub. Uzun illərdir ki, Yeni Azərbaycan Partiyasının fəal üzvüdür. Həyat yoldaşı Şərqiyyə Əbdüləli qızı Məhərrəmova Qubadlı rayonun Xələc kəndində anadan olub. Uzun illər Sumqayıt Dövlət Texniki Kollecində ingilis dili müəllimi işləyib. Hal-hazırda təqaüddədir. Möhübbət həkimin 3 övladı, 10 nəvəsi və bir nəticəsi var.

Ömrünün artıq 80 ilini arxada qoyan, müdrik bir ağsaqqalla oturub, onun işlərinin ərsəyə gəlməsində, həyatının daha maraqlı olmasında ona kömək edən insanları və ömrünün 58 illik tarixçəsini yaşadığı Sumqayıt şəhərinin, bu şəhərin onun gözləri qarşısında necə tikildiyini, burada olan tarixi insanları yada salırıq. Əlbəttə, bu həyat çox keşməkeşli, acılı-şirinli olduğuna görə Möhübbət həkim bəzən susur, kövrəlir. Bəzən də bir qədər dalğın olur. Dünyasını dəyişən yaxın dostları yadına düşür. Sonra yenə də bir ağsaqqal müdrikliyi ilə mənimlə birlikdə ömür tarixçəsini vərəqləyir. Bəzən mən də bu işdə ona köməklik edir və 44 ildir ki, tanıdığım, özümün ağsaqqallarımdan biri bildiyim Möhübbət həkimin keçmiş dostlarını, yoldaşlıq elədiyi insanları da yadına salıram. Çünki bu insanlardan bəziləri mənim də dostlarım, yeri gələndə mənə də böyük köməklik etmiş, müdrik yol göstərən insanlar olublar...

80 yaşlı ağsaqqalın maraqlı ömür yolu

-Mən bu şəhərə işləməyə gələndə Sumqayıt şəhərinin cəmi 13 yaşı vardı, - deyə Möhübbət həkim söhbətində bu şəhərə gəldiyi 1962-ci ilə qayıdır. O vaxt məni 265 saylı aptekə işə götürdülər, amma heç bir şəraiti yox idi. Həmin vaxtlar Sumqayıtdakı 182 saylı aptekin müdiri vardı, Ağa Abdullayev. O kişi adı kimi həqiqətən də Ağa idi. Əslən Lerik rayonundan olan və sonralar Lənkəranda yaşayan çox böyük nəsil idilər. Mənim iş qabiliyyətimi görüb, həqiqətən də mənə “dədəlik” elədi. Allah ona qəni-qəni rəhmət eləsin. O kişi az bir vaxtda məni özü işlədiyi aptekə gətirdi. Əvvəlki iş yerimdən cəmi 62 manat alırdım, burada 90 manat almağa başladım. Mənim savadlı və kimyanı da yaxşı bildiyimi görüb, o, məni Sumqayıt Kimya Texnologiya Texnikumuna kimya müəllimi vəzifəsinə də işə götüzdürdi. Burada da müəllim kimi az bir vaxtda özümü doğrultduğuma görə, yenə də Ağa kişinin sayəsində məni həm də Sumqayıt Sənaye Universitetinə saathesabı kimya müəllimi vəzifəsinə işə götürdülər. Mən saathesabı hər iki təhsil ocağında dərs deyirdim və həm də aptekdə işləyirdim. Özünü tərifləmək olmasın, mən kimya fənnini yaxşı bilirəm. Natiqlik qabiliyyətim və insan psixologiyasını yaxşı bilməyim, tələbələrlə tez dil tapmağım o vaxt Sumqayıtda adla deyilirdi. Ona görə də Sumqayıt Tibb Texnikumu da məndən xahiş elədi ki, orada da kimya fənnindən dərs deyim. Deməli, hər bir cavana arxa-dayaq olanda cavan bunu Allahın ona verdiyi şans kimi başa düşməli və ona arxa, dayaq olan insanın əməyini yüksək qiymətləndirməlidi. Mən də elə ilk günlərdən Ağa Mövsüm oğlunun əməyini və mənə etibar etməsini doğrultdum. Həqiqətən də ona bir valideyn kimi yüksək səviyyədə hörmət eləyirdim. Özümün ağsaqqalım bilirdim. Bu da yəqin ki, Ulu Tanrının mənə, arxasız, köməksiz bir cavana göndərdiyi bir pay idi. Böyük Yaradan axı heç vaxt onu sevən bəndələrini arxasız-köməksiz qoymur. Mən həyatım boyu bunu həmişə görmüşəm. Tanrım məni heç vaxt tək, naümid qoymayıb.

Biz, beş övlad bir ananın və nənənin himayəsində böyümüşdük. Deməli, Tanrının nəzəri bizim üstümüzdə olmuşdu ki, biz həyatın bütün çətinliklərindən keçə bilmişdik. Ağa kişi də elə bil ki, Tanrının mənə göndərdiyi bir pay idi. Ağa Abdullayevin köməkliyi ilə hətta 1965-ci ildə mənə Sumqayıtda bir otaqlı mənzil də verdilər. Onun sayəsində də vəzifə pillələrində yüksələ bildim. Ona görə də deyirlər ki, “Böyük Yaradan istədiyi bəndəsini həmişə qoruyur və həmişə də nəzəri onun üstündə olur”. Rəhmətlik Ağa kişi təkcə mənə yox, mənim kimi onlarla cavanlara da ağsaqqallıq edirdi və hamıya da lazım olan bütün şəraitləri yaradırdı. O, hətta iki il Sumqayıt Apteklər idarəsinə də rəhbərlik elədi. Sumqayıtdakı bütün aptek işçiləri həmişə onun köməyini, qayğısını görürdülər. Ömrünün sonuna kimi də aptek müdiri oldu. Ümumiyyətlə həmin vaxtı, yəni Böyük Vətən Müharibəsindən sonra insanların çoxunda böyük xeyirxahlıq, təmənnasız kömək etmək, arxa, dayaq durmaq vardı. Həmin vaxtı indiki kimi yerlibazlıq, qohumbazlıq, tayfabazlıq kimi xəstəliklər, naqis cəhətlər yox idi. İnsanlara öz əməyinə, bacarığına, savadına, təşkilatçılığına, insanlarla yaxşı dil tapmasına görə qiymət verirdilər. Bunu elə Sumqayıta gəldiyim ilk günlərdən də gördüm. Bu şəhərə rəhbərlik eləyənlər hamını özünün doğması, əzizi kimi qəbul eləyirdilər.

Tale şəhərim Sumqayıt

-Mən bu şəhərə gələndə təsəvvür eləyin ki, Sumqayıt İnşaatçılar, Kottec qəsəbələrindən və bir neçə məhəllədən ibarət idi. Həmin vaxtı biz, Bakıdan elektriçka ilə Sumqayıt stansiyasında gəlib düşürdük. Oradan da avtovusla Sumqayıta gəlirdik. O vaxt Sumqayıt avtovağzalı indiki “Yaşıl aptek” deyilən yerdə idi. İndi Sumqayıtda olan bütün mikrorayonların sahəsi o vaxt Corat və Saray camaatının kolxoz bağlarıydı. Həmin vaxtı da Sumqayıtda cəmi beş aptek vardı və bu apteklər də Bakı şəhərinin tabeçiliyində idi. Sumqayıt isə cəmi dörd küçədən ibarətiydi. Bu küçələr keçmiş Lenin, indiki Azərbaycan, Dostluq, Nəriman Nərimanov və Səməd Vurğun küçələrindən ibarət idi. Amma burada çox qaynar bir həyat vardı. Adamlar günün 24 saatı - bütün günü işləyirdilər. Zavodlar, fabriklər, yaşayış massivləri tikilir, yollar çəkilir, parklar salınır, məktəblər, mədəniyyət evləri, kinoteatrlar bir-birinin ardınca təhvil verilirdi. Bu qumsallıqda ağaclar, gül kolları əkilir, yaşıl massivlər salınırdı. Açığı kənddən gələn, Bakıda təhsil alan bir yeniyetmə üçün bu, bir möcüzə idi. Ən əsası isə bu şəhərdə elə bir mehribançılıq, insanlar arasında elə xoş münasibət vardı ki, elə bil adamlar bir-birini uzun illər idi ki, tanıyırdılar. Bir-biri ilə qardaş, bacı, ən yaxın qohum idilər. Bütün günü şəhərdə çal-çağır, musiqi səslənirdi. Tez-tez bu şəhərə keçmiş Sovetlər Birliyindən konsert briqadaları, teatrlar, sirk kollektivləri gəlirdi. Mədəniyyət zalları, kinoteatrlar həmişə dolu olurdu. İnsanlar kitab mağazalarından bədii kitablar almaq üçün təsəvvür eləyin ki, saatlarla növbədə dururdular. Biz aldığımız kitabları oxuyandan sonra dostlarımıza verirdik. Onlar da oxuyurdular və başqalarına oxumağa verirdilər. Həmin kitabların çox böyük müzakirəsi keçirilirdi. Tez-tez Sumqayıta Azərbaycanın və SSRİ-nin tanınmış elm xadimləri, yazıçıları, şairləri, aktyorları, bəstəkarları, musiqiçiləri gəlirdi. Onlarla olan görüşlər böyük tarixi hadisələr olurdu. Bax ona görə də biz, hərtərəfli inkişaf edirdik. Həm öz sənətimizi, həm ədəbiyyatı, incəsənəti, tarixi, psixologiyanı dərindən və mükəmməl mənimsəyirdik. Ona görə də mənim yaşıdlarım və məndən bir qədər cavan olanların təfəkkürü çox yüksəkdir. Bu bilik həm də bizə həyatımızı düzgün qurmaqda, böyüyə hörmət etməkdə, şəhərimizi, onun insanlarını sevməkdə, şəhərdə əkilən hər bir ağacın, gül kolunun, yaşıllığın qorunmasında böyük yardımçı olurdu. Deməli, Sumqayıt o vaxtlar, bizim həyat universitetimiz idi...

Danışan şəkillər

-Bu şəkillərə hər dəfə baxdıqca, dünyasını dəyişən bu insanlar yadıma düşür və kövrəlirəm, -deyə Möhübbət həkim kövrəldi və bir qədər susdu. Sonra söhbətinə davam elədi. Mən bu şəhərə gələndə burada birinci katib rəhmətlik Kamran Hüseynov idi. O, əslən Qubadlı rayonundan olsa da mən onu yalnız Sumqayıtda tanımışam. Bax bu kişi Azərbaycanın bütün rayonlarını gəzib, cavanlarla təbliğat aparıb, onları Sumqayıta işləməyə gətirir və onlara bu şəhərdə hər cürə şərait yaradırdı. Sonralar mən onu yaxından tanıyandan sonra dəfələrlə bu şəhərlə bağlı onun maraqlı söhbətlərinə qulaq asmışam. Həddindən artıq xeyirxah, savadlı, yüksək təşkilatçı, dərin təfəkkürə sahib, böyük səbrə malik kişi idi. Çox möhkəm yaddaşı olduğuna görə hər bir hadisəni elə danışırdı ki, elə bil həmin hadisə dünən olub. O, daha böyük vəzifəyə gedəndən sonra Sumqayıta Nadir Balakişiyevi birinci katib və Hüseyn (Kamal) Axundovu İcraiyyə Komitəsinin sədri təyin etdilər. Onların da hər ikisi yüksək təşkilatçı və savadlı insanlar idilər. Sumqayıtın Nəsimi adına parkı məhz Kamal Axundovun sayəsində salınıb. Özü də həmin parka elə də çox pul xərclənməyib. Çünki Kamal Axundov elə mədəni, savadlı, adamlarla tez dil tapan insan idi ki, Azərbaycanın demək olar ki, bütün rayonlarının birinci katibləri ilə əlaqələri vardı. Onların sayəsində bu parka ağacları, gül kollarını, yaşıl otları, torpağı demək olar ki, pulsuz gətizdirirdi. Özü də ayağında çəkmə bütün günü parkda işləyənlərin yanında olur, yeri gələndə özü də ağac, gül kolu əkirdi. Onun belə bir şakəri vardı ki, səhər tezdən özü piyada şəhəri gəzirdi və səhər saat 9-da onun kabinetində iclas olurdu. Artıq gecə şəhərdə nələrin baş verdiyini bildiyinə görə heç kim ona yalan sata bilməzdi. Özünə necə tələbkar idisə, bütün şəhər rəhbərliyində işləyənlərə də elə tələbkar idi. O vaxtlar şəhərin tikintisinə, yaşayış binalarının, sosial obyektlərin salınmasına İcraiyyə Komitəsi sədrinin müavini kimi əslən Lənkərandan olan Kamal Rəhim oğlu Axundov və Bir nömrəli Tikinti Trestinin baş direktoru Zülfü Salah oğlu Hacıyev rəhbərlik edirdilər. Hər ikisi yüksək təşkilatçı və öz işlərinin bilicisi olan insanlar idilər. Məhz onların sayəsində qısa vaxtda mikrorayonlar salındı. Adamlar vardı ki, ev növbəsində heç bir ildə gözləmirdilər. O vaxtlar Sumqayıtda ev problemi yox idi. Məhz buna görə də təkcə Azərbaycanın rayonlarından yox, keçmiş Sovetlər Birliyinin hər yerindən Sumqayıta işləmək üçün çoxlu cavanlar gəlirdi. Onlar burada ailə qurur və ev-eşik sahibi olurdular.

Mənim yaddaşımda Sumqayıta rəhbərlik eləmiş, burada birinci katib və İcra Hakimiyyətinin başçısı olmuş insanlardan -Şənlik Əliyev, Zülfü Hacıyev, Eldar İsmayılov, Şakir Abuşov, Təvəkgül Məmmədov da çox yaxşı qalıb. Onlar bu şəhər üçün çox işlər görüblər. Onlar o qədər mədəni, savadlı, təşkilatçı, yaxşı işçinin qədrini bilən idilər ki, onlara müraciət edən bütün sumqayıtlıların problemini həmin dəqiqə həll eləyirdilər. Yeganə Şənlik Əliyevdən başqa qalan həmin rəhbərlərin hamısı sumqayıtlı idi. İlk əmək fəaliyyətinə burada başlamış və vəzifə pillələrində inkişaf etdikcə gəlib bu şəhərin rəhbəri olmuşdular. Ona görə də hamının problemini tez başa düşürdülər. Bütün insanların xeyirində, şərində iştirak edirdilər. Bütün sumqayıtlılar da onları ağsaqqal kimi qəbul eləyirdi.

Sumqayıtın əsas inkişafı ulu öndər Heydər Əliyevlə bağlıdır. Dahi rəhbər 1969-cu ildə birinci dəfə hakimiyyətə gələndə onun ən ali məqsədlərindən biri Sumqayıtda sənayeni dirçəltəmək idi. Məhz buna görə də Ulu Öndərin rəhbərliyi ilə Sumqayıtda çoxlu kimya və başqa sənaye müəssisələri tikildi. Sumqayıt az bir vaxtda Zaqafqaziyada sənaye sahəsində ən aparıcı şəhərlərdən biri oldu. Dövlət büdcəsinə çox böyük gəlir gətirdi. Ulu Öndər, müasir Azərbaycanın banisi və qurucusu, dahi rəhbər ikinci dəfə də Azərbaycana rəhbərlik eləyəndə Sumqayıtın inkişafına daha ciddi fikir verdi. Çünki o xaos illərində Sumqayıtın zavodları, fabrikləri və başqa müəssisələri sökülüb dağılmışdı. Demək olar ki, kimya müəssisələri işləmirdi. Dahi Heydər Əliyevin sayəsində şəhər dirçəlməyə başladı...

Respublikanın gözü olan Sumqayıt səhiyyəsi

-Azərbaycan səhiyyəsi haqqında çox vaxt o adamlar neqativ fikirlər deyirlər ki onların çoxunun səhiyyədən heç xəbəri yoxdur, -deyə Möhübbət həkim söhbətini davam etdirdi. Hətta elələri var ki, ümumiyyətlə səhiyyə haqqında heç bir anlayışı yoxdur amma sensassiya xatirinə ağzına gələni yazır. Bununla da guya xal qazanırlar. Amma sadəcə başa düşə bilmirlər ki, həkimlər yer kürrəsində ən müqəddəs məxluqdurlar. Onlar Ulu Tanrının yerdə olan elçiləridirlər. Elə bu, COVİD-19 pandemiyası vaxtı bir daha təsdiq olundu ki, dünyanı bürüyən bu bəladan insanları yalnız və yalnız həkimlər xilas eləyə bilər. Bu müqəddəs işdə Azərbaycan səhiyyəsi də çox böyük işlər gördü və görür. Sumqayıt səhiyyə işçiləri də bu işdə ən ön cərgədə oldular. Ona görə də mən bu bölümdə Sumqayıt səhiyyəsi haqqında danışacam. Bu, elə bir növ Azərbaycan səhiyyəsi və onun inkişaf xətti deməkdi.

Yuxarıda dediyim kimi 58 il bundan qabaq Sumqayıta gəldiyim səhiyyə həyatı həmişə bir kino lenti kimi mənim gözlərim qarşısından gəlib keçir. Demirəm ki, o vaxt hər şey ideal idi, amma Sumqayıtda olan bütün insanlar kimi səhiyyə işçiləri də çox mübariz, işlək, öz işlərini yaxşı bilən mütəxəssislər və həddindən çox mehriban insanlar idilər. O vaxtlar Sumqayıt səhiyyəsi çox maraqlı, mehriban və müqəddəs bir ailə idi. Bu da ilk öncə ondan irəli gəlirdi ki, burada işləyən həkimlər, tibb bacıları öz işlərinin yaxşı mütəxəssisləri idilər. Bax belə bir həqiqəti heç kim dana bilməz ki, Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutu həmin vaxtlar SSRİ ali tibb məktəbləri arasında həmişə ön cərgədə idi və bu ali təhsil ocağı çox yaxşı mütəxəssilər yetişdirirdi. Məhz buna görə də bu ali məktəbdə təhsil alan, burada yetişən tələbələr, bu gün dünya səhiyyəsində tanınan mütəxəssilərdirlər. Həm də böyük uğurla dünya səhiyyəsinə xidmət edirlər. Bu, bəlkə də Allahın bir lütfüdür ki, Sumqayıt şəhər kimi fəaliyyətə başladığı, daha doğrusu təsdiq olunduğu 1949-cu ildən burada başqa peşə sahiblərinin əsl biliciləri kimi həmişə yaxşı həkimlər də çalışıb. Elə götürək birinci Səhiyyə şöbəsinin müdirlərini olan həkimləri. Əgər səhiyyəyə rəhbər eləyənlər özləri həkim kimi yaxşı mütəxəssislər, yaxşı təşkilatçılar və yaxşı insanlar olmasaydılar, ətrafına yaxşı komanda toplaya bilməzdilər. Mən bura gələndə 13 yaşlı bu şəhərin əhalisinin də 70-80 faizi də gənclər idi. Hamısı da stresdən, depressiyadan uzaq, yaşamaq, yaratmaq eşqi ilə yaşayan insanlar idilər. Çünki bütün günü şəhərdə çal-çağır, qaynar həyat hökm sürürdü. Elə həyat yaşayan insanlar da çox vaxt xəstəlikdən uzaq olurlar.

İstəyirəm tarix üçün bir vaxtlar bu şəhərin səhiyyəsinə rəhbərlik eləyən insanları yada salım. Çünki gələcəkdə Sumqayıt səhiyyəsini yazanlara mənim dediklərim çox lazım ola bilər. İlk öncə vurğulayım ki, 1944-cü ildən sonra Sumqayıt şəhər kimi tikilməyə və burada zavodlar, fabriklər salınmağa başlayanda yeganə xəstəxana Nacı Zeynalabdin qəsəbəsində ( keçmiş Nasonı qəsəbəsi) olub. Sumqayıtı quranlar da həmin xəstəxanaya müraciət edirdilər. Həmin xəstəxananın da baş həkimi Böyük Vətən Müharibəsinin iştirakçısı və müharibədə cərrah-həkim olan Cəlal Nəbiyev olub. Həmin yüksək ixtisaslı həkim və gözəl insan 1950-ci illərin əvvəlindən başlayaraq 1980-ci ilin əvvəllərinə kimi həmin xəstəxananın baş həkimi vəzifəsində işləyib. Hətta məşhur KVN-in rəhbəri və millət vəkili olan Anar Məmmədxanovun babası İslam Məmmədxanov da orada uzun illər cərrah-həkim işləyib. O da Böyük Vətən Müharibəsində cərrah- həkim olmuşdu. Sonra da bu xəstəxanaya Ruslan Şamilov və Bəhram Paşayev rəhbərlik edirdilər.

Deməli, mən bu şəhərə işləməyə gələnə kimi isə Sumqayıt şəhər səhiyyəsinə bu insanlar rəhbərlik eləyirdilər. Belə ki, şəhər təzə yarananda, yəni Sumqayıta 1949-cu ildə şəhər statusu adı veriləndə burada xəstəxana açıblar. Həmin xəstəxananın da baş həkimi olan Bəbi Qasımov həm də şəhərin Səhiyyə şöbəsinə də uğurla rəhbərlik eləyirdi. Sonra o, uzun illər Sintez-Kauçuk zavodunun tibbi səhiyyə hissəsin baş həkimi oldu. Zavod işçilərinə lazım olan kimi xidmət elədi.

Sumqayıtın ilk Səhiyyə şöbəsinin müdiri isə Baba Məmmədov olub və şəhərin səhiyyəsi üçün əvəzsiz işlər görüb. Onun vaxtında çoxlu xəstəxanalar, poliklinikalar, apteklər açılıb. Onun sayəsində yaxşı, bacarıqlı tibb komandası yetişib bu şəhərdə.

Mən bu şəhərə işləməyə gələndə isə aşağıda adlarını yazdığım bu insalar səhiyyəyə rəhbərlik ediblər. Mən artıq onlarla bir yerdə işləmişəm. Tez-tez təmasda olmuşam. Onlar mənim də səhiyyə sahəsində uğur qazanmağımda, apteklər sistemini genişləndirməyimdə çox köməklik eləyiblər. Bunlar- Ağadadaş İbrahimov, Fəzail Nadirov, tibb elmləri namizədi, Sumqayıtda fizeoterapiyanın əsasını qoyan Məlik Əliyev, Vaqif Qəhrəmanov, Ələsgər Qasımov, Sərdar Mustafayev, Karlen Abbasov, Rauf Sadıxov, Ələkbər Tağıyev, Nəriman Baxşəliyev şəhər səhiyyəsinə böyük təşkilatçılıqla, uğurla rəhbərlik ediblər. Hal-hazırda isə bu cavabdehli Səhiyyə sükanın arxasında həm yaxşı savadlı, həm də yaxşı təşkilatçı Səkinə xanım Sadıxova dayanır. O, həm də bu işə çox yaxşı rəhbərlik eləyir.

O vaxtlar Sumqayıtda xəstəxana yarananda ən birinci baş həkim Şamil Muradov olmuşdu. Onun həyat yoldaşı həkim Şəfruz Sədrəddinova Sumqayıtda Uşaq Stomatalogiya poliklinikasını açıb və 30 ildən yuxarı oranın baş həkimi olub. Sumqayıtda böyüklər üçün ilk Stomotoloji Poliklinikanı isə Akif Məmmədov yaratmışdı və 40 il də buranın baş həkimi olmuşdu. Bu şəhərdəki xəstəxanalara, poliklinikalara, doğum evlərinə də həmişə çox yaxşı mütəxəssilər olan Bəbi Qasımov, Lenin ordenli Münəvvər Haşımova, Adil Babayev, İzzət Sadıxov, Şəfiqə Babayeva, Dünyamalı Qasımov, Fərhad Abdullazadə, İsmət Aslanov, Mahmud Şəfiyev, Şamil Əlizadə, Surə Abdullayeva, Zərifə Abdullayeva, İlyas Kərimov, Fərhad Ələsgərov, Taləddin Verdiyev, Vahid Məmmədov, Şəhla Abuşova, Svetlana Babayeva, Abuzər Qurbanov, Mədinə Məmmədova, Tubuxanım Ələkbərova, Hümbət Nağıyev, Bayram Əsədov, İbrahim Səfərov, Rauf Sadıxov, Eldar Məmmədov, Sevda İsgəndərova, Asif Quliyev, Nazim Hüseynquliyev, Canıbəy Ağayev, Məhərrəm Kazımov ( 1 nömrəli xəstəxanadakı poliklinikanın baş həkimi sayılırdı) , Cavahir Mahmudova, Leyla Əmirbəyova, Fəridə İsgəndərova, Ofelya Sultanova, Abdulla Abdullayev, Təranə Rəcəbli, Murad Məmmədov, Arzu Əhmədova və başqaları uzun illər baş həkim kimi rəhbərlik eləyiblər. Onların hər biri də həkim kimi çox yaxşı mütəxəssilər idilər. Onlardan bəziləri dünyasını dəyişiblər. Sağ qalanlar isə bu gün də həm baş həkim və həm də həkim kimi öz işlərini uğurla davam etdirirlər. Sumqayıt camaatına xidmət edirlər.

Sumqayıt Təcili Tibbi Yardım Xəstəxanasına təkcə Azərbaycanda yox, keçmiş Sovetlər Birliyində tanınan məşhur cərrah-həkim, mənim yaxın dostum, rəhmətlik İzzət Sadıxov uzun illər böyük uğurla rəhbərlik etmişdi. Onun keçmiş Sovetlər Birliyində çoxlu məşhur həkim dostları vardı. Onlar, İzzət həkimin dəvəti ilə tez-tez Sumqayıta gəlir və bu şəhərin səhiyyəsinə əllərindən gələn bütün köməklikləri edirdilər. İzzət Sadıxovun bütövlükdə Azərbaycanda məşhur həkim və böyük şəxsiyyət kimi əvəzsiz hörməti vardı. Onu ümid qapısı bilib, respublikanın hər yerindən çoxlu xəstələr məhz Sumqayıt Təcili Tibbi Yardım Xəstəxanasına müalicəyə gəlirdilər. O, Sumqayıt və respublika səhiyyəsi üçün də çoxlu peşəkar həkimlər yetişdirib. Sağ olsun ölkə başçımız cənab İlham Əliyev və İcra Hakimiyyəti başçımız cənab Zakir Fərəcov Sumqayıtın küçələrindən birinə İzzət Sadıxovun adını verməklə və yaşadığı binaya onun barelyefini vurmaqla hamımızı sevindirdilər. Bu, bütün Sumqayıt səhiyyə işçilərinə böyük bir töhfə oldu.

Bu gün Sumqayıt Təcili Tibbi Yardım Xəstəxanasına İzzət həkimin oğlu, çox savadlı həkim, yaxşı təşkilatçı, xeyirxah insan Rauf Sadıxov rəhbərlik eləyir və atasının həmin vaxtlar gördüyü işləri böyük uğurla davam etdirməklə bu xəstəxananın əvvəlki şöhrətini qoruyub saxalaya bilir.

Sumqayıt Təcili Tibbi Yardım Xəstəxanasının məşhur travmatalogiya şöbəsinə 44 il rəhbərlik eləyən, Əməkdar həkim, tibb üzrə fəlsəfə doktoru “Tərəqqi” medallı Cəbrayıl Əlinağıyev təkcə Sumqayıtda yox, respublikada tanınan yüksək ixtisaslı travmatoloqdur. O, həm də uzun illər şəhərin baş travmatoloqu və ortapedi olub.

Sumqayıt Təcili Tibbi Yardım Xəstəxanasının neyrocərrahiyə şöbəsinin müdiri, gözəl həkim, gözəl insan rəhmətlik Cəbrayıl İsmayılovu kim yaddan çıxara bilər?

Sumqayıt Ruhi Əsəb Dispanserini adi kabinetdən Dispanser səviyyəsinə qaldıran və Sumqayıt psixotriya məktəbini yaratmaqla 40 il bu sahəyə rəhbərlik edərək, həmçinin özəl səhiyyə xidmətinin Azərbaycanda yaradıcısı olmuş, bu sahədə bir nömrəli lissenziyanı almış, Ruhi Əsəb Dispanserini keçmiş Sovetlər Birliyində tanıtmaqla, beynəlxalq səviyyəli tədbirlərdə iştirak etməklə, böyük uğurlar qazanan Əməkdar həkim, tübb üzrə fəlfəsə doktoru “Tərəqqi” medallı Mayılxan Tağıyevin bu sahədə xidmətləri əvəzsizdir. O, bu gün də öz işini yaratdığı və müasir tibbi avadanlıqla təchiz etdiyi Hippokrat Tibb Mərkəzində uğurla davam etdirir. Onun qızı, tibb üzrə fəlsəfə doktoru Leyla xanım Tağıyeva nevropatoloq kimi Azərbaycanı Dünya Səhiyyə təşkilatlarının tədbirlərində çox yüksək səviyyədə təmsil eləyir. Onun oradakı çıxışları Dünya Səhiyyə təşkilatlarının qəzetlərində, jurnallarında, saytlarında çap olunur.

Sumqayıt Onkoloji Xəstəxanasının uzun illər baş həkiminin müavini və şöbə müdiri işləyən Mirfazil Hüseynovun həkim-cərrah kimi xəstələrin müalicəsində əvəzsiz xidmətləri olub. Rəhmətlik Mirfazil Hüseynov elə yaxşı mütəxəsis və gözəl insan idi ki, onun yanına respublikanın bütün bölgələrindən və hətta Bakıdan çoxlu xəstələr gəlirdi. Müalicə olunurdular. O insan özü böyük bir məktəb idi.

Sumqayıtda kardeoloq, cərrah, terapevt, stomatoloq, nevropatoloq və başqa sahələr üzrə həmişə yaxşı həkimlər çalışıb və bu gün də onların işini davam etdirən yaxşı mütəxəssilər çoxdur. Kardeoloqlar- Şamil Xələfov, Sevinc Hacıyeva, Mir Cabir Məcidov yüksək peşəkar mütəxəssislər olmaqla respublika səviyyəli həkimlərdir. Tibb sahəsində böyük təcrübə toplamış nevropatoloq Nazim Merdiyevin, travmatoloq, tibb üzrə fəlsəfə doktoru Arif Mirzəyevin yaxşı və peşəkar əməklərini kim dana bilər?

Sumqayıt səhiyyəsində ilk tibb elmləri doktoru olan, uzun illər Bərpa Müalicəsi Xəstəxanasının cərrahiyə şöbəsinə rəhbərlik eləyən və cərrah kimi böyük uğurlar qazanan Rəfiəli Novruzovun əməyini də mən çox yüksək qiymətləndirirəm. Həmin şöbəni də bir vaxtlar o özü yaratmışdı və oranı yüksək səviyyədə təmir etdirmiş və oradakı tibbi avadanlıqların da çoxunu özü almışdı. Sumqayıt səhiyyə müəssisələrində ilk laparoskapik cərrahiyyəni də o yaratmışdı. Həmin şöbənin klinik materialları əsasında iki tibb elmləri üzrə fəlsəfə doktoru və bir tibb elmləri doktoru dissertasiyası icra edilmişdi.

Sumqayıt Səhiyyə şöbəsində 48 il baş pediator vəzifəsində çalışmaqla ana və uşaq tibb müəssisələrinin işinə rəhbərlik eləyən Əməkdar həkim Xalidə xanım Quliyevanın Sumqayıt səhiyyəsində xidmətləri əvəzsiz olub. O, yeddi dəfə tibb üzrə keçirilən ümumittifaq və iki dəfə respublika üzrə keçirilən qurultaylarda və beynəlxalq tədbirlərdə Sumqayıt şəhər səhiyyəsini yüksək səviyyədə təmsil etmişdir. Onun həmin tədbirlərdəki çıxışları çox maraqla qarşılanmışdı.

Sumqayıtda həm də ölkə başçımızın bilavasitə böyük diqqəti, qayğısı sayəsində səhiyyə sahələrinin təmirində də böyük işlər görülüb. Bu şəhərdəki Sumqayıt Təcili Tibbi Yardım Xəstəxanasında, 1 Nömrəli Şəhər Xəstəxanasında, 2 Nömrəli Doğum Evində, 3 Nömrəli Poliklinikada, Vərəm Dispanserində, Onkoloji Xəstəxanada, 1 Nömrəli Doğum Evində, 1 Nömrəli Poliklinikada, Narkoloji Dispanserdə, Uşaq Xəstəxanasının infeksiya şöbəsində, Uşaq poliklinikalarında böyük təmir işləri görülüb. Qısa bir vaxtın içərisində 200 şarpayılıq epidemiyaya qarşı xəstəxana tikilib. Hal-hazırda 2 nömrəli xəstəxanada çox böyük işlər gedir. Bu xəstəxana sökülüb və yerində Avropa standartlarına uyğun xəstəxana tikilir. Ölkə başçısı cənab İlham Əliyev bu xəstəxananın tikintisinə 5 milyon manat pul ayırıb. Sumqayıt apteklərində də çox yaxşı təmir işləri gedib. Deməli, Sumqayıt xəstəxanalarına diqqət həddindən artıq çox böyükdür. Bütün bunlar da biz səhiyyə işçilərini öz işlərimizə qarşı daha ciddi olmağa və xalqımızın sağlamlığı keşiyində daha məsuliyyətlə dayanmağa səfərbər eləyir. Ulu önədr Heydər Əliyev birinci dəfə hakimiyyətdə olduğu kimi, ikinci dəfə də hakimiyyətə gələndən sonra Azərbaycan səhiyyəsinə onun diqqəti, qayğısı həddindən artıq çox olub. Azərbaycan səhiyyəsi yenidən qurulub. Cənəb prezidentimiz İlham Əliyev də bu kursu çox böyük uğurla davam etdirir. Mən, ömrünün 58 ilini səhiyyəyə xidmət eləyən insan kimi qətiyyətlə deyə bilərəm ki, Azərbaycan səhiyyəsi bu gün dünyada ən öndə gedən, müasir tibbi avadanlıqlarla təchiz olunan səhiyyə sahələrindən biridir.

Mən elə burada bir məsələni də qeyd etmək istəyirəm ki, aptek işi sahəsində mənim yolumu özüm qədər inandığım nəvəm Tural Valeh oğlu Orucov davam etdirir. O, vaxtsız dünyasını dəyişən Arzu qızımın oğludur. Anası vəfat eləyəndə Tural bir yaş yarımlıq idi. Sonra onu mənim həyat yoldaşım, yəni nənəsi Şərqiyyə xanım böyüdüb. Tural Ukraynanın Xarkov şəhərində Tibb Universitetinin əczaçılıq fakültəsini və elə orada magistraturanı əla qiymətlərlə bitirib. Mən, əvvəllər özüm rəhbərlik elədiyim 415 saylı apteki indi ona təhvil vermişəm və inanıram ki, Tural nəvəm, mənim işlərimi daha böyük uğurla davam etdirəcək.

Sumqayıt özünün ikinci intibah dövrünü yaşayır

- Möhtərəm prezidentimiz İlham Əliyev də bu gün dahi rəhbərin kursunu davam etdirməklə Sumqayıtın müasir zavodlar, texnologiyalar parkı olması üçün bu şəhərə çox ciddi fikir verir. Sumqayıtlıların bir də bəxti onda gətirib ki, öz kadrları olan cənab Zakir Fərəcov bu şəhərə rəhbərlik edir. Zakir müəllim sumqayıtlıları yaxşı tanıdığından kimin hansı potensial gücə, ağıla, təşkilatçılığa malik olduğunu bildiyindən ətrafına çox yaxşı və işlək komanda toplayıb. Məhz buna görə də Sumqayıt az bir vaxtda köklü surətdə dəyişdi. Artıq Sumqayıt özünün ikinci intibah dövrünü yaşayır. Heç kimin ağlına gəlmirdi ki, Kamal Axundovdan sonra Sumqayıtın dənizkənarı bülvarı belə möcüzəli şəkildə qurula bilər. Bunu ölkə başçımızın bilavasitə diqqəti, qayğısı sayəsində məhz Zakir Fərəcov reallaşdırdı. Prezidentin özü deyən kimi Sumqayıt dənizkənarı parkı həqiqətən bir möcüzə oldu.

Mən və mənim həmyaşıdların məhz buna görə sevinirik ki, Sumqayıt günü-gündən gözəlləşir. Artıq şəhərə girişdən Sumqayıt hamını öz gözəlliyi ilə qoynuna alır. Xarici qonaqlar ilk baxışdan bu şəhərə vurulurlar. Bəli, Avropa standartlarına cavab verən belə bir şəhərdə yaşamaq, hər bir sumqayıtlı üçün böyük fəxarətdir. Əvvəllər sumqayıtlılar buradan köçüb Bakıya gedirdilər. İndi təkcə həmin insanlar yox, elə bakılılar da Sumqayıtda yaşamağa can atırlar. Çünki Sumqayıt əsl kurort və müasir üslubda qurulan bir şəhərdir. Son vaxtlar tikilən çoxlu inzibati və yaşayış binaları, salınan rahat yollar, parklar şəhərə böyük gözəllik verir. Elə bunun özü də böyük intibahdır. Şəhərin indiki quruculuğu foto, video lentlərə alınır. Bax bunlar da bir vaxtlar danışan şəkillər olacaqlar. Necə ki, biz bir vaxtlar bu şəhəri quranlara rəhmət diləyirik, gələcək nəsillər də bugünkü xarüqələrə görə indi burada, başda Zakir Fərəcov olmaqla əməyi olanlara rəhmət diləyəcəklər. Axı yaxşılıq elə bir uca, nəhəng və yaşıl ağacdır ki, heç vaxt itmir və undulmur. Həmişə də hər yerdən möhtəşəm görünür. Biz, səhiyyə sahəsində çalışan və insan psixologiyasını dərindən bilənlər, bunu daha yaxşı görür və dərk edirik. Ümumiyyətlə insan, yaşa dolduqca nəyin pis, nəyin yaxşı olduğunu görür və daha yaxşı dərk eləyir. Mən, ömrünün 80 ilini qeyd etməyə hazırlaşan ağsaqqal kimi xalqımıza yalnız və yalnız xoş günlər arzulayıram. Bu gün həyatda yeganə bir arzum var, tezliklə, torpaqlarımızı geri qaytaraq və mən doğulduğum Qubadlı rayonunu, dünyanın ən gözəl yeri bildiyim Qarabağı bir də görüm. Çünki bir vaxtlar orada çəkdirdiyim şəkillər, qəlbimin sarı siminə toxunur və məni kövrəldir...

Ağalar İDRİSOĞLU,

Əməkdar incəsənət xadimi

Azad Azərbaycan.- 2020.- 13 avqust.- S.8.