Fenomenal ədib: Qəzənfər Paşayev

Hər insan sirli-sehrli bir aləm, yazılmamış bir kitabdır. Yaradıcı insanın könül dünyası daha cazibədar, təlatümlü, coşğun üfüqləri isə daha geniş, əngin və əlçatmaz olur. Bu dünyanın öz Günəşi, Ayı, ulduzları, öz güllü-çiçəkli yazları, vaxtlı-vaxtsız saralıb solan payızları, əsrarəngiz qışları var. İnsan dünyasını dəyişdikdən sonra ömrünü həyatda qalanların xatirəsində davam etdirir. Bunun üçün ölməzdən əvvəl insana ölməzlik gətirən işlər, əməllər, ad-san qazanmalısan. Ən azı səni sevənlərin xatirəsinə layiq olmalısan. Xatirəni yaratmaq da, yaşatmaq da çətindir. Xatirəni şəxsiyyətlər yaradır və yaşadır. Dəqiq desək xatirəni yaratmaq və yaşatmaq üçün Şəxsiyyət olmaq lazımdır. Filologiya elmlər doktoru, professor Qəzənfər Paşayev ədəbi-ictimai mühitdə sayılıb-seçilən, nüfuzu və yeri olan, həm müasirlərinə, həm də dünyasını dəyişmiş unudulmazlara yüksək qədirşünaslıq bildirən belə şəxsiyyətlərdən biridir. O, elmi maraq dairəsi çox geniş olan tanınmış Azərbaycan alimidir. Qəzənfər Paşayev dilçilər mühitində dilşünas, ədəbiyyatşünaslar arasında ədəbiyyatçı, xarici dil və ədəbi əlaqələr mütəxəssisləri arasında rus, ingilis və ərəb dillərinin mötəbər bilicisi, tərcüməçi kimi nüfuz sahibidir. Yaşı səksəni adladığına baxmayaraq, Qəzənfər müəllim yorulmaq nə olduğunu bilmədən aktual mövzularda səmərəli araşdırmalar aparan, əldə etdiyi maraqlı nəticələri ilə fərqlənən bir tədqiqatçı, öhdəsinə götürdüyü işə həmişə böyük məsuliyyət duyğusu ilə yanaşan, fəal vətəndaşlıq mövqeyində ardıcıl olan Azərbaycan ziyalısıdır.

Qəzənfər Paşayev təkcə özü üçün yox, başqaları üçün də yaşamağı bacaran açıq ürəkli, səmimi və səxavətli bir şəxsiyyətdir. O, həm sağlığında, həm də yoxluğunda insanlara qiymət verməyi bacaran xeyirxah Tanrı bəndəsidir. Onda şamanlara məxsus bir tizfəhmlik, sufilərə xas bir dünya tamahsızlığı var. Adı keçən bu insan övladlara, nəsillərə, tükənməz örnəkdir. İllər keçəcək, Qəzənfər Paşayevin kitabları öz qəhrəmanları ilə birlikdə yeni nəsillər üçün mənalı bir dərsliyə, şəxsiyyətlər haqqında ensiklopediyaya çevriləcək, üzərindəki imzanı nəsillərin yaddaşına həkk edəcək.

Həyat və yaradıcılığı

Qəzənfər Məhəmməd oğlu Paşayev 1937-ci ilin avqustun 27-də Tovuz bölgəsinin Düzqırıxlı kəndində doğulub. 1962-ci ildə Bakıda Azərbaycan Dövlət Xarici Dillər İnstitutunun ingilis dili fakültəsini bitirib. Üç ay kənd məktəbində müəllim işlədikdən sonra İraqda tərcüməçi işləməyə göndərilib. Müxtəlif fasilələrlə üç dəfə İraqda tərcüməçi və ali təhsil aldığı institutda baş laborant, müəllim, dekan müavini, kafedra müdiri işləyib. 1990-cı ildən isə M.Rəsulzadə adına Bakı Dövlət Universitetində xarici dillər kafedrasının dosenti və kafedra müdiri işləməyə başlayıb. İraq Türkman folkloru mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edib. “Kərkük bayatıları” (1968), “Arzu-Qənbər dastanı” (1972), “İraq kərkük atalar sözləri” (1978), “İraq kərkük bayatıları” (1984), “Kərkük tapmacaları” (1984), “Kərkük folklor antologiyası” (1987), “Nəsiminin İraq divanı” (1987), “İraq Türkmən folkloru” (1982) və s. kitabları nəşr edilmişdir.

A.Dümanın “Qafqaz səfəri”, “Necə yaşayasan yüzü haqlayasan” və başqa kitabları Azərbaycan türkcəsinə çevirən Qəzənfər Paşayevin “Altı il Dəclə və Fərat sahillərində” kitabı da oxucular arasında ona böyük uğur qazandırıb. Bu kitab Qəzənfər müəllimin bacarıqlı pedaqoq, zəhmətkeş alim olmaqla yanaşı şirin dilli bir publisist olduğunu da ortaya qoydu.

İraqda tərcüməçi işləmiş Qəzənfər Paşayev (1962-1966;1972-1975), burada yaşayan və sayı təqribən 2,5 milyona çatan azərbaycanlıların (İraq türkmanları) dialekt və folklorunun toplanması və araşdırılması ilə məşğul olmuşdur. “Azərbaycan dilinin Kərkük dialekti” mövzusunda namizədlik (1969), “İraq Türkmən folkloru” mövzusunda doktorluq (1993) dissertasiyaları müdafiə etmişdir. 1964-1989-cu illərdə Azərbaycan Pedaqoji Dillər İnstitutunda (1973-cü ildən M.F.Axundov adına APİ) fəaliyyət göstərmiş, institutun ingilis dili fakültəsində dosent, dekan müavini (1970-1971), xarici dillər kafedrasının müdiri (1972-1989) olmuşdur. ABŞ (1983) və İngiltərədə (1988) ixtisasartırma kurslarını bitirmişdir. 1989-1999-cu illərdə BDU-nun Qərbi Avropa dilləri kafedrasında çalışmışdır. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyində şöbə müdiri (2001-2005), eyni zamanda 2003-ci ildən Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda baş elmi işçi işləmişdir.

Ədəbi-elmi fəaliyyətində İraqda yaşayan azərbaycanlıların - İraq türkmanlarının ədəbi-mənəvi yaradıcılığının tədqiqi və təbliği xüsusi yer tutur. Q.Paşayevin elmi fəaliyyətinin zirvəsi onun “İraq-türkman folkloru” adlı monumental əsəridir. Ə.Bəndəroğlunun “Şah əsər”, professor M.Naqibin “Abidə bir əsər” başlıqlı məqalələr həsr etdikləri, müəllifin 20 illik axtarışlarının məhsulu olan bu monoqrafiya Bakıda, Bağdadda və İstanbulda nəşr edilmiş, Azərbaycanda və xaricdə tədqiqatçıların diqqət mərkəzində olmuşdur.

Q.Paşayev “Ədəbiyyat” qəzetinin (1995-ci ildən), “Vəfa” (2004-cü ildən), “Folklor və etnoqrafiya” (2004-cü ildən), “Xəmsə” (2002-ci ildən), “Qopuz” (2005-ci ildən) jurnallarının, Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun “Ədəbi-nəzəri məcmuə”sinin redaksiya heyətinin üzvüdür. 1994-cü ildən Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu nəzdində Müdafiə Şurasının üzvüdür. 1997-2005-ci illər arası həmin şuranın həmsədri olub. Pedaqoji və elmi kadrların hazırlanmasında xidmətləri vardır. Rəhbərliyi ilə namizədlik dissertasiyaları müdafiə edilib. Onlarla doktorluq və namizədlik dissertasiyaları üzrə opponent olub. Bir çox dərslik və monoqrafiyaların redaktoru və ya rəyçisi olmuşdur. 1997-ci ildən Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin nəzdində fəaliyyət göstərən Elmi-Dini şuranın üzvüdür. 2004-cü ildən Yazıçılar Birliyinin Təftiş komissiyasının sədridir.

Qəzənfər Paşayev 1995-ci ildə öz vəsaiti hesabına Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Folklor Elm Mərkəzində İraq Türkman Ocağı muzeyi yaratmış, İraqda yaşayan azərbaycanlıların ədəbiyyatı və mədəniyyəti ilə bağlı olan son 30 ildə topladığı şəxsi əşyaların (o cümlədən incəsənət əsərləri), əlyazmaların, elmi mənbələrin, kitabların hamısını burada cəm etmişdir. 2001-ci ildə ocağın kolleksiyası Nizami adına Azərbaycan Ədəbiyyatı muzeyinə köçürülmüş və ayrıca bir zalda “İraq-türkman ədəbiyyatı və mədəniyyəti” daimi ekspozisiyası açılmışdır. İraqın “Əməkdə şücaətə görə” medalı ilə təltif edilmiş (1876), Kərkük vəqfinin (1999) və türkman cəbhəsinin (2003) diplom və yüksək mükafatlarına layiq görülmüşdür. Q.Paşayevin həyat və fəaliyyətindən bəhs edən “Bu sevda ölüncədi” (2001), “İraq bizə iraq deyil” (2002) və s. kitablar nəşr edilmiş, şair H.Kürdoğlunun “Tovuzum mənim, Oğuzum mənim” poeması (1998) ona həsr olunmuşdur.

Qəzənfər Paşayevin yüzlərlə məqaləsi, səksəndən çox kitabı, kərpic-kərpic yeddicildliyə sığmayan yeddi cilddən ibarət “Seçilmiş əsərləri” mövcuddur. Onun qələmə aldığı bütün əsərlər həmişə ədəbi, elmi sferanın diqqətini cəlb etmiş, maraqla qarşılanmışdır. Bu da təbiidir, çünki Qəzənfər müəllimin müraciət etdiyi mövzular əsasən “xam torpaqlar” aləmindən alınır, təkrarsız bir hadisəyə çevrilir. Lakin bütün bunlara rəğmən, onun yaradıcılığının Everest zirvəsi “Altı il Dəclə-Fərat sahillərində” (1985) bədii-publisist, elmi-memuar üslubunda qələmə aldığı, qızların cehizinə, oğlanların qüdrət daşına çevrilmiş əsəridir... Tayı-bərabəri olmayan bu əsəri milyonlar oxudu. Bu əsər Qəzənfər Paşayev yaradıcılığının rəmzinə, pasportuna döndü. Hələ sağlığında qəlblərdə Qəzənfər Paşayevin mənəvi heykəli ucaldı. Necə ki, Üzeyir Hacıbəylinin “Koroğlu” uvertürası, Bülbülün “Sənsiz”i, Səməd Vurğunun “Azərbaycan”ı, Tahir Salahovun “Qara Qarayev” portreti, Səttar Bəhlulzadənin “Təbiət mənzərələri”, Məmməd Arazın “Dünya sənin, dünya mənim”i, Sabir Rustəmxanlının “Ömür kitabı” əsərləri kimi.

Elmi fəaliyyətində İraqda yaşayan azərbaycanlıların - İraq türkmanlarının ədəbi-mənəvi yaradıcılığının tədqiqi və təbliği xüsusi yer tutur. Q.Paşayevin elmi fəaliyyətinin zirvəsi onun “İraq-türkman folkloru” adlı monumental əsəridir. Ə.Bəndəroğlunun “Şah əsər”, professor M.Naqibin “Abidə bir əsər” başlıqlı məqalələr həsr etdikləri, müəllifin 20 illik axtarışlarının məhsulu olan bu monoqrafiya Bakıda, Bağdadda və İstanbulda nəşr edilmiş, Azərbaycanda və xaricdə tədqiqatçıların diqqət mərkəzində olmuşdur.

Professor Qəzənfər Paşayevin dilçi-alim dialektoloq, ədəbiyyatşünas, folklorşünas, etnoqraf, salnaməçi, publisist, tərcüməçi, pedaqoq kimi zəngin yaradıcılığı ilə çoxşaxəli fəaliyyətindən xaricdə və ölkəmizdə görkəmli elm xadimləri dərin ehtiramla bəhs ediblər. Məlumdur ki, hər hansı bir xalqın tarixini, dilini, ədəbiyyatını, bütövlükdə mədəniyyətini “unikal sistem”, tarixin yaddaşı və informasiya daşıyıcısı olan mətnlər vasitəsilə öyrənmək mümkündür...

Q.Paşayev elmə “öz mətnləri”- özünün topladığı mətnlərlə gəlib və tədqiqat obyektini böyük zəhmətlə özü əldə edib. Mətnlərin toplanması və nəşrə hazırlanması professorun elmi fəaliyyətinin təməlində dayanır. Və çoxşaxəli yaradıcılığının böyük bir hissəsini təşkil edir: o hər biri ədəbiyyatşünaslığımızda hadisəyə çevrilən 15 elmi əsərin müəllifi olmaqla yanaşı, 21 çox dəyərli kitabın da tərtibçisidir...

“Altı il Dəclə-Fərat sahillərində” kitabı filologiya elmləri namizədi Qəzənfər Paşayevin altı illik müşahidə və tədqiqatının nəticəsi olan bu kitab qədim mədəniyyətin beşiyi İraq və iraqlıların dünəni, bu günü, adət-ənənəsi, ictimai həyatı, inkişafı haqqında geniş məlumat verir. Bir vaxtlar gözəl nəfəsli müğənnimiz Nərminə Məmmədovanın iraqlı Sinan Səidlə birgə oxuduğu

Evlərinin önü yonca,

Yonca qalxıb dam boyunca...

misralı məşhur Kərkük bayatısı varlığımıza süzülərək bizə çox mətləbləri açıqlayırdı. Bu həzin və məlahətli səsin qəlbimizdə yaratdığı ilk təlatüm sonralar görkəmli tədqiqatçı-alim Qəzənfər Paşayevin “Altı il Dəclə-Fərat sahillərində” kitabı ilə bir daha ruhumuzu dara çəkərək bizi silkələdi. Ötən əsrin 80-ci illərində Qəzənfər Paşayevin ən böyük tirajla (130 min) çap olunmuş “Altı il Dəclə-Fərat sahillərində” adlı sanballı, elmi publisistik daha dəqiqi, bir səyahət salnaməsi olan kitabı əllərdə gəzdi, dillər əzbərinə çevrildi. Hamı bu əsərdən danışırdı. Qapalı bir mühitdə-sovet quruluşunun ağır diktələri və rejimi altında yaşadığımız bir zamanda biz əslində böyük dünyadan xəbərsiz idik. Məhz Qəzənfər Paşayevin bu kitabının vasitəsilə bizə bəlli oldu ki, o qədər də uzaq olmayan ölkədə, İraqda dilimizdə danışan İraq türkmanları yaşayır. Biz ilk dəfə məhz professor Qəzənfər Paşayevin bu kitabının vasitəsilə İraq ellərindən, Kərkükdən xəbər tutduq.

Bizi təccübləndirən təkcə bu xəbər deyildi, bizi heyrətləndirən bütün buxovları, sədd və sərhədləri sözün böyük qüdrəti ilə vurub dağıtmağı bacaran Qəzənfər Paşayevin yazıçılıq məharəti, vətəndaşlıq yanğısı, milli təəssübkeşliyi və cəsarəti idi. O zaman Qəzənfər Paşayev bizim üçün bir əfsanəvi insana çevrilmişdi. O, İraq-Azərbaycan ədəbi əlaqələrində bir elmi institutunun görəcəyi işi təkbaşına yerinə yetirir. “Altı il Dəclə-Fərat sahillərində” 1996-cı ildə Bağdadda ərəbcə nəşr olunmuş və bu ölkədə böyük ədəbi hadisəyə çevrilmişdi.

Müəllifin “İraq-türkmən folklorunun janrları” kitabı da həm Bakıda, həm Bağdadda, həm də İstanbulda nəşr edilib. “İraq-Türkmən ləhcəsi” araşdırmasıda böyük rəğbətlə qarşılanıb. Kərkükdə yaşayıb-yaradan söz adamları haqqında professor Qəzənfər Paşayevin müxtəlif yazılarını oxumuşuq. Görkəmli alimimizin çap etdirdiyi “İraq-Kərkük bayatıları”, “Kərkük mahnıları”, “İraq-Kərkük atalar sözləri”, “Kərkük tapmacaları”, “Kərkük folklor antologiyası”, “Nəsiminin İraq divanı” və s. kitabları ədəbiyyatımızın zənginləşməsinin bu yöndə böyük fədakarlıq, vətəndaşlıq mövqeyinin göstəricisidir. Müəllif kitabın bir fəslin belə adlandırmışdır: “İraq bizə iraq deyil”. Burada onu qeyd edə bilərik ki, ümumən uzaqların yaxın olmasını, o cümlədən İraqın bizə iraq yox, daha da yaxın olmasını arzulayan hər kəs dost xalqlarımız arasındakı ədəbi-mədəni əlaqələrin inkişafına qüvvəsi çatdığı qədər kömək göstərməlidir. “Altı il Dəclə-Fərat sahillərində” əsəri də məhz belə nəcib bir niyyətlə oxuculara təqdim olunur.

Professor Qəzənfər Paşayevin “Nəsimi haqqında araşdırmalar” adlı kitabı 2010-cu ildə işıq üzü görmüşdür. Altı əsrdir ki, qismətinə bol-bol kədər və sevinc payı düşən Nəsiminin poeziyası ürəkləri fəth edir. Bununla belə, şairin həyat və yaradıçılığı ilə bağlı bir çox məqamlar, xüsusən də onun qətli və “dönüklüyü” ilə bağlı məsələlər üzərində qara bir pərdə mövcud idi. Son vaxtlarda aparılmış tədqiqatlarda Nəsiminin poetik irsi və müdhiş taleyi üzərinə yeni işıq salınmış, bu sahədə bəzi irəliləyişə nail olunmuşdur. Professor Qəzənfər Paşayevin kitabında bu deyilənlərdən və elm aləmi üçün maraqlı olan başqa məsələlərdən söz açılır. Kitabda alimin müxtəlif illərdə Nəsiminin həyat və yaradıcılığına həsr etdiyi məqalələri toplanmışdır. Əminik ki, əsər kitabsevərlər və ədəbiyyatşünaslar tərəfindən maraqla qarşılanacaq.

Professor Qəzənfər Paşayevin “Borcumuzdur bu ehtiram” kitabı 2010-cu ildə nəşr olunmuşdur. Kitabda filologiya elmləri doktoru, professor Qəzənfər Paşayevin ünsiyyətdə olduğu, əksəriyyəti ilə illər boyu dostluq etdiyi dünyasını dəyişmiş dəyərli insanlar haqqında fikirləri, düşüncələri yer alır. O insanlar ki, örnək olan əməlləri və müdrik kəlamları ilə bizimlədir. “Borcumuzdur bu ehtiram” xalq tərəfindən sevilən unudulmaz insanların xatirəsinə bir töhfədir. Qəzənfər Paşayevin kitabı ömrünü xalq, millət, elm, mədəniyyət və dövlət yolunda fədakarlıqla həsr edib, bu dünyadan ləyaqətlə köçənlərə həsr olunub. Bu dəyərli kitabın bir məziyyəti də ondadır ki, kitabın müəllifi bu dünyada qalib gedənlər haqqında yazmağa mənəvi haqqı olan insandır. Sözlərimizə Cabir Novruzun fikri ilə aydınlıq gətirə bilərik.

Sağlığında qiymət verin insanlara,

Sağlığında yaxşılara yaxşı deyin.

Sağlığında yaman deyin yamanlara.

Qəzənfər Paşayev həm sağlığında, həm də yoxluğunda insanlara qiymət verməyi bacaran biridir.

İstedadlı şəxsiyyət Qəzənfər Paşayevin “Ədəbi məktublar” kitabında yer alan məktublar XX əsrin 80-ci illərindən başlamış günümüzədək 35 illik dövrü əhatə edir. Tədqiqatçının XX əsrin 60-80-ci illərdə xarici alim və ədəbiyyatçılara ünvanladığı məktubları “Altı il Dəclə-Fərat sahillərində” kitabında çap olunduğundan, onlar “Ədəbi məktublar”a daxil edilmədi. Kitabda akademiklər Bəkir Nəbiyev, İsa Həbibbəyli, AMEA-nın müxbir üzvü Nizami Cəfərov, Xalq yazıçısı Elçin, Xalq şairləri Nəriman Həsənzadə, Sabir Rüstəmxanlı, professor Süphi Saatçı, Nizaməddin Şəmsizadə, Vilayət Quliyev, Cəlil Nağıyev, Yavuz Axundlu, İmamverdi Əbilov, Əflatun Nemətzadə, Vaqif Yusifli, Ağaverdi Paşayev, şair Məmməd İsmayıl və ingilis yazıçısı Ceyms Oldricə, “Qardaşlıq” dərgisinə, “Ədəbiyyat qəzeti”nə, şair Əli Rza Xələfliyə, ədəbiyyatşünas İntiqam Qasımzadəyə, yazıçı-alimlər Salatın Əhmədliyə, Pərvinə və başqalarına ünvanlanmış maraqlı məktublardan söhbət açılır.

Filologiya elmləri doktoru, professor Qəzənfər Paşayevin “Seçilmiş əsərləri”nin I cildinə müəllifin “İraq-Türkman folkloru “ (Bakı, “Yazıçı”, 1992, Bağdad, 1995) və “Altı il Dəclə-Fərat sahillərində” (Bakı, 1985, təkrar nəşr) 1987; Bağdad, 1996-ərəbcə) əsərləri daxil edilmişdir.

Xalqın ən böyük milli sərvəti onun folklorudur. Monoqrafiyası bayatıda, nağıl və dastanda əbədiləşən, canlı yaddaşa çevrilən, hər kəsin soyunu, əslini, zatını unutmağa qoymayan, şüurda, düşüncədə, mənəviyyatda xalqın bütövlüyünü təmin edən folklordur. Bu baxımdan, müəyyən içtimai-siyasi səbəblər üzündən soykökündən ayrı düşmüş, iraqın şimalında, əsasən, Kərkük vilayətində toplu halda yaşayan, Azərbaycanca danışan elatın folkloru xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Canlı bir dildə, elmi-kütləvi şəkildə yazılmış bu əsərdə İraq-Türkman folkloru, ilk dəfə olaraq sistemli monoqrafik təhlildən keçirilir, onun epik, lirik, arxaik janr və növləri ətraflı tədqiq olunur, əhəmiyyətli, səciyyəvi xüsusiyyətlər üzə çıxarılır.

Qəzənfər Paşayevin “Seçilmiş əsərləri”nin II cildinə “Dilimiz-varlığımız” (Bakı, 2011), “Kərkük dialektlərinin fonetikası” (Bakı, 2003) monoqrafiyaları, mətnlər İraq-türkman ləhcəsi üçün səciyyəvi olan sözlərin lüğəti və ədəbi əlaqələrimizdən bəhs edən “Könüldən könülə yollar görünür” başlıqlı məqalələr toplusu daxil edilmişdir. Folklorçu, ədəbiyyatşünas, tərcüməçi və publisist kimi tanınan professor Qəzənfər Paşayev eyni zamanda dəyərli dilçi alimdir. Tədqiqatçının bu əsərində yer alan “Kitabi Dədə Qorqud”, “İraq-türkman tarixinə və dialektinə bir baxış”, “Qürur duyduğum tarixi şəxsiyyətlər” bölməsini və ayrı-ayrı məqalələri həyacansız oxumaq olmur. Şirin və axıcı dildə yazılan, intellekt məhsulu olan “Türkologiya elmimizin iftixarı”, “Çoxşaxəli yaradıcılıq yolu” “Gələcək nəsillərə yadigar” kimi səmimi yazılar oxucular tərəfindən daima maraqla qarşılanmışdır.

Professor Qəzənfər Paşayevin “Seçilmiş əsərləri”nin III cildinə alimin “İraq-türkman folklorunun janrları (İstanbul, 1998; Bakı, 2003; Tehran 2008) monoqrafiyası və “Borcumuzdur bu ehtiram” (Bakı 2010) əsəri daxil edilmişdir. 1-ci əsərdə İraq-türkman folkloru ilk dəfə olaraq elmi-nəzəri cəhətdən araşdırılaraq elm aləminə təqdim edilmişdir. “Borcumuzdur bu ehtiram” əsərində isə dünyasını dəyişmiş, lakin qəlblərdə yaşayan tanınmış və xalq qarşısında əlahiddə xidmətləri olan görkəmli şəxsiyyətlərdən bəhs edilir.

Professor Qəzənfər Paşayevin “Seçilmiş əsərləri”nin IV cildinə “Nəsimi haqqında araşdırmalar” monoqrafiyası və “Ədəbiyyatşünaslıq elmimizin patriarxı” əsəri, eləcə də nümunə məktəbinə çevrilən görkəmli şəxsiyyətlərə, ədəbi əlaqələrə, mədəniyyətimiz yolunda əzmlə çalışan insanlara, ədəbiyyatımızı yaradan və yaşadan qələm sahiblərinə İraqda yaşayan və azərbaycanca danışan kərküklülərə və s. həsr olunmuş məqalələr daxil edilmişdir. Müəllifin “Sevərək yaşayanlar” başlığı altında təqdim etdiyi bölmdə elm, sənət, ədəbiyyat fədailərindən, başqa bölmələrdə isə ədəbi-elmi əlaqələrdən, Kərkük dünyasından, ürəkdən gələni deməsən olmur, sazlı-sözlü dünyamızdan və s. bəhs edilir.

Qəzənfər Paşayevin İraq türkmanları ilə əlaqəli çap etdirdiyi qiymətli folklor kitabları, Oğuz kökündən və soyundan olan azərbaycanlılara İraq türkmanlarının nə qədər bir-birilərinə dil və folklor baxımından bağlı olduqlarını-yüzillər boyunca zamanın qopartdığı qanlı və dumanlı qasırğalara baxmayaraq, yenə də dədə misrasına, Dədə Qorquda, əzabkeş Nəsimiyə Kərbalanın müqəddəs torpağında uyuyan böyük Füzuliyə olan bağlılıqlarını göstərmək üçün ölümsüz bir tarixdir.

Kərküklü İrmağın doğru olaraq qeyd etdiyi kimi, “Vətən torpağı kiçilib-genişlənə bilər, sərhədləri tükənə bilər, hətta şan və şərəfi tapdalana bilər. Dini dəyişdirilə bilər, tarixi təhrif edilə bilər. Lakin dil folklor adlandırılan iki varlıq vardır ki, həyat yaşadıqca yaşayır, xalqın keçmişi haqqında təkzibolunmaz tarixi sənədə çevrilir”.

Qəzənfər Paşayevin Azərbaycan aşıq sənəti və aşıq yaradıcılığına həsr etdiyi məqalələri və tərtib etdiyi kitabları da ictimaiyyətin rəğbətini qazanmışdır. Xüsusən də “Qoca Azaflıyam” kitabı nəinki təkcə ölkəmizdə, eləcə də İranda və Türkiyədə geniş şöhrət qazanmışdır. Q.Paşayev ayrıca olaraq maddi-mədəniyyət abidələrini yaşadan bir adamdır. O, sadəcə Kərkük folklorunu tədqiq etməklə kifayətlənməmiş, silinməyə üz tutan bu abidələri toplayaraq yaşatmağa və əzmli və qərarlı davranmışdır. Bakının folklor qoxuyan İçərişəhərində əski bir ev təmir etdirərək onu “İraq-Türkman ocağı” adı altında muzeyə çevirmişdir. İçinə də bu qədər İraq türkləri haqqında İraqda, Türkiyədə və Azərbaycanda yayınlanmış bütün kitab və dərgiləri şüşəli vitrinlərdə sərgiləmişdir

Filologiya elmləri doktoru, professor Qəzənfər Paşayev elmi maraq dairəsi çox geniş olan tanınmış Azərbaycan alimlərindəndir. Onun yaradıcılığına işıq salan mütəxəssislərin yazısından görərik ki, Qəzənfər müəllimin 40-a yaxın kitabı (monoqrafiyaları, tərtibləri tərcümə əsərləri), çoxsaylı elmi və publisistik məqalələri, rəyləri vardır. Onu xarici ölkələrdə ingilis, rus, türk və ərəb dillərində də xeyli kitab və məqaləsi nəşr olunmuşdur. Bütün bunlar onu deməyə əsas verir ki, professor Qəzənfər Paşayev öz alim ömrünün bu ahıl çağında da xalqımız, ədəbiyyatımız və elmimiz üçün gənclik həvəsi ilə çalışmaqda, bir-birindən maraqlı olan yeni əsərlər yazıb yaratmaqdadır.

Qəzənfər Paşayev zamanın ağır ruzigarlarının, tufan və qasırğalarının yaddaşlardan qoparıb apara bilmədiyi, əsrlərin və nəsillərin əmanət kimi yaşatdığı, sirli-soraqlı folklor xəzinəsinə baş vurduqca qəlbində bir ilham çağlayır. O, yeni güc və qüdrətlə qanadlanır...

Professor Qəzənfər Paşayevin çoxşaxəli fəaliyyətində xeyriyyəçilik, mesenatlıq həmişə razılıq və minnətdarlıqla qarşılanır, təqdir olunur. Çətinə-dara düşənin yanında olmaq, yıxılanı qaldırmaq istəyi onun təbiətində, fitrətindədir. O, əsl xalq adamı, xalqın ürəyindən qopan, xalqla nəfəs alan ziyalıdır. Onun çoxlarına örnək olan mənalı həyatı, elmi, bədii yaradıcılığı ayrı-ayrı publisistik və bədii əsərlərin mövzusuna çevrilmişdir. Oxucular tərəfindən maraqla qarşılanan “Bu sevda ölüncədir”, “İraq bizə iraq deyil” kitabları və görkəmli şair H.Kürdoğlunun ona həsr etdiyi “Tovuzum mənim, Oğuzum mənim” poeması bu qəbildəndir.

Professor Qəzənfər Paşayev fenomeni elmi və ədəbi ictimaiyyət, eləcə də oxucular arasında mötəbər nüfuz rəmzinə çevrilmişdir. O, klassik və müasir ədəbiyyatımızı, incəsənətimizi geniş arenada - dünyada təmsil edən söz-sənət adamları haqqında həmişə qürur duyğusu ilə söz açır. Müxtəlif dillərdə çap olunan məqalələrində Azərbaycan elmini ləyaqətlə təmsil edir.

Aynur TURAN

Azad Azərbaycan.- 2020.- 3 sentyabr.- S.8.