YAD ET MƏNİ - ŞAİQANƏ YAD ET

Qadın gülərsə...

Onun şeirlərilə böyümüşük. Birimiz “Xoruz” deyib dalınca qaçmışıq, birimiz “Keçi” deyib buynuzlarından yapışmaq üçün onu qovmuşuq. Həccə gedən tülküyə sadəlövhcəsinə inanmışıq, saçı uzun suray xanımı su çuxurundan çıxarmağa tələsmişik. Bəhs edən ağaclara diqqətlə qulaq asmışıq, gözəl gül deyib öyünən qərənfili dərib döşümüzə taxmışıq.

Bizlər böyüdük, o şeirlər isə uşaqlığında da qaldı, hansı ki, bu gün də körpələr onlarla dil açır. Və dünya durduqca bu, belə də olacaq. Azərbaycan ədəbi tarixində misilsiz xidmətləri olan, “Mən şairliyimdən ziyadə müəllimliyimlə fəxr edirəm” deyən Abdulla Şaiqin 140 illiyinin astanasındayıq. Abdulla Şaiq mənim üçün təkcə uşaqlığımdan yadigar qalan şeirlərin müəllifi deyil, təməli o ocaqda qoyulan və yarım əsrdən çox davam edən bir dostluğun ünvanıdı. Tale bizi eyni məktəbə gətirib, eyni sinifdə qarşılaşdırdı. Biz illəri adladıqca, bu qarşılaşma isti ünsiyyətə, daha sonra isə bu günə qədər gələn dostluğa çevrildi. Abdulla Şaiqin yubileyi ərəfəsində düşündüm ki, onu rubrikamızın qonağı edim. Etiraf edim ki, başlanğıcda rastlaşdığım etirazı sonda razılıqla əvəzləyə bildim. “Qadın gülərsə” bu gün oxucularının görüşünə Əməkdar mədəniyyət işçisi, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının üzvü, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, Abdulla Şaiqin Mənzil-Muzeyinin direktoru Ülkər Talıbzadə ilə birlikdə gəlib.

ADDIM

1957-ci ilin iyul ayının ilk günü Bakı şəhərində anadan olmuşam. Dövrün ən qabaqcıl təhsil ocağı olan 190 saylı məktəbdə doqquz il oxusam da, musiqi yolunu seçdiyimdən 1974-cü ildə Bülbül adına Orta İxtisas Musiqi Məktəbini, 1979-cu ildə Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasını (indiki Bakı Musiqi Akademiyası) musiqi tarixi və nəzəriyyəsi ixtisası üzrə bitirmişəm. Həmin ildən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Memarlıq və İncəsənət İnstitutunda fəaliyyətə başlamışam. Hazırda institutun “Musiqi tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin aparıcı elmi işçisiyəm. 1995-ci ildə “Azərbaycan vokal sənətində poeziya ilə musiqinin vəhdəti” mövzusunda namizədlik işimi müdafiə etmişəm. Hazırda görkəmli musiqişünas, akademik Zərifə Səfərovanın elmi yaradıcılığı mövzusunda doktorluq işi üzərində çalışıram. Eyni zamanda babam Abdulla Şaiqin Mənzil Muzeyinin direktoru kimi də fəaliyyət göstərirəm.

OCAQ

Ziyalı bir ailədə böyümüşəm. Atam akademik Kamal Talıbzadə Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığına böyük töhfələr vermiş, ədəbi tənqid tarixi məktəbinin əsasını qoyanlardan biri olub. O, atası Abdulla Şaiq irsini, yaradıçılığını daima təbliğ edən, yaşadan övlad idi. Azərbaycançılıq Kamal müəllimin yaradıcılığının, əsərlərinin, fəaliyyətinin ana xətti olub. Ədəbiyyatşünas olan anam Rəfiqə Talıbzadə pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olub. Bir müddət 132 saylı orta məktəbdə dil-ədəbiyyat fənnini tədris edib, daha sonra pedaqoji fəaliyyətini Azərbaycan Dövlət Universitetində (indiki BDU) davam etdirib. Tələbələri onun çox gözəl müəllim, mehriban insan, ədəbiyyatı dərindən öyrədən pedaqoq olduğunu hər zaman vurğulayıb və zəhmətini dəyərləndiriblər. Qardaşım Şaiq Talıbzadə şərqşünas idi. Vaxtsız ölüm onu məndən tez ayırdı.

ATA

Kiçik yaşlarımda Kamal Talıbzadə mənim üçün övladlarını sevən, onların qayğısına qalan ata idi. İllər keçdikcə, fəaliyyətinə az-çox bələd olduqca onu dərindən tanımağa başladım. Kamal müəllim ailəsinə, valideynlərinə çox bağlı bir insan olub. Eyni zamanda işinin vurğunu idi atam. Evdə çox az olurdu. Bütün ömrünü Milli Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda keçirib. Kiçik elmi işçi kimi gəldiyi institutda pillə-pillə ucalaraq, uzun illər direktor müavini, bir müddət direktor vəzifələrində çalışıb. Onun vəfatından sonra “Kübarlıq məktəbi” adlı bir kitab hazırladıq. Kitabda Kamal müəllimlə bağlı görkəmli şəxsiyyətlərin, onunla bərabər ədəbiyyat sahəsində çalışanların, dostlarının, iş yoldaşlarının, tələbələrinin xatirələri yer alıb. Və bütün bu xatirələrdə bir xətt var – Kamal müəllim mənə kömək edib. O, yalnız öz işi ilə məşğul olmayıb, gənclərin yetişməsində Kamal Talıbzadənin böyük xidməti var. Yadımdadı, onun dissertantları evə gələrdi. Qonaq otağının qapısını bağlayıb saatlarla onlarla məşğul olardı. O zamanlar artıq tələbə olan mən onlara qibtə edərdim ki, kaş mənim də belə elmi rəhbərim olaydı. Kamal müəllimin elmi fəaliyyəti göz önündədi. Onun “Azərbaycan ədəbi tənqidinin tarixi” kitabı ədəbiyyatşünaslıqda önəmli yerlərdən birini tutur. İnstitutun elmi təşkilati işlərilə yaxından əlaqə saxlayan Kamal Talıbzadə neçə-neçə ədəbiyyatşünaslar nəsli yetişdirib. Kamal müəllim dünyasını dəyişəndən sonra illərini sərf etdiyi muzeydə onun arxivindən ibarət xüsusi guşə yaratdıq, bir hissəsini isə fondda yerləşdirdik. Düşünürəm ki, bu onun haqqıdı. Atamın arxivilə tanış olanda, hər dəfə onu yenidən kəşf edirəm. Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının ədəbiyyat sektorunun rəhbəri, Ədəbiyyat İnstitutunda uzun illər Müdafiə Şurasının sədri olub. Eyni zamanda keçmiş SSRİ məkanına daxil olan respublikaların müdafiə şuralarının üzvü kimi tez-tez elmi ezamiyyətlərə gedib. Ən əsası məni muzey işinə yönləndirən atama çox minnətdaram və həyatda düzgün mövqe tutmağımda ona borcluyam.

ŞAİQ

Muzeyə gələnə qədər mən Abdulla Şaiqi babam olmağından savayı, bir yazıçı, klassik, uşaq yazarı kimi tanımışam. Uşaq şeirlərini əzbər bilmişəm, “Araz” romanını, “Məktub yetişmədi” hekayəsini oxumuşam. Həqiqətdə isə onu muzeyə gələndən sonra tanıdım. Ən əvvəl Abdulla Şaiq böyük türkçü, xalqının, millətinin təəssübkeşi, yetişən gəncliyin inkişafı, tərəqqisi uğrunda çalışan şəxsiyyət olub. Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının banilərindən biri, şair, yazıçı, dramaturq, tərcüməçi, pedaqoq ictimai xadim – bütün bunlar Abdulla Şaiqin daşıdığı adlar olub. Lakin o, yaradıcılığından ziyadə müəllimliyi ilə iftixar etdiyini xüsusi olaraq vurğulayıb. Abdulla Şaiq böyük pedaqoq olub, Azərbaycanda ilk türkdilli sinfi yaradıb, dərsliklər, dərs proqramları tərtib edib. O bütün ömrünü savadlı, sağlam düşüncəli gənc nəslin yetişməsinə sərf edib. Tərtib etdiyi dərsliklərə öz klassiklərimizlə yanaşı, dünya və rus ədəbiyyatından da nümunələr daxil etməklə, türk balalarının onları tanımasında, gənclərin dünyagörüşünün formalaşması istiqamətində yorulmaq bilmədən çalışıb, tərcümələr edib. Tiflisdə Rüştiyyə məktəbində oxuduğundan rus dilini, Xorasanda təhsil aldığı üçün fars və ərəb dillərini mükəmməl bilib. Onun kitabxanası rus klassiklərinin əsərləri ilə zəngin idi. Uşaq psixologiyasına yaxşı bələd olan şair onlar üçün şeirlər yazıb. Abdulla Şaiq Azərbaycanda ilk uşaq dram əsərini yazan dramaturq olub və “Gözəl Bahar” əsəri ilə bu janrın təməlini qoyub. Gənc Tamaşaçılar Teatrında bədii hissə müdiri olarkən teatrın repertuarını zənginləşdirmək, dövrün gənclərini tərbiyə etmək üçün xeyli əsərlər yazıb. İki çağırış SSRİ Ali Sovetinin deputatı olaraq, Ü.Hacıbəyli və digər görkəmli şəxsiyyətlərlə birlikdə ölkəsini təmsil edib. Onun fəaliyyət dairəsi millətinə və onun balalarına xidmətdən ibarət olub. Abdulla Şaiq yüksək insani keyfiyyətlərə malik olub. Özü çox sədaqətli, dostcanlı olduğu kimi, onu da sadiq dostlar əhatə edib. Atam babamla bağlı söhbətlərinin birində belə bir hadisə danışıb. Bir səhər babamgilə naməlum bir şəxs gəlib deyib ki, Hüseyn Cavid vağzaldadı, onu Sibirə aparırlar. Məni Şaiqin evinə gedib isti əyin-baş lazım olduğunu çatdırmaq üçün göndərib. Bunu eşidən babam dərhal atamı Cavidin evinə yollayıb ki, Müşkünaz xanımı xəbərdar etsin. Babamgilə gələn Müşkünaz xanım lazım olanlardan bir bağlama hazırlayıb. Abdulla Şaiq vağzala tək gedib və neçə saat gözləsə də, gələn olmayıb. Və məlum olub ki, uydurulan bu bəhanə ilə onu 37-ci ilin qara siyahısına salmaq istəyiblər. Bu hadisədən bir neçə gün sonra Yazıçılar İttifaqında keçirilən iclasda bu məsələ müzakirəyə çıxarılır, lakin sadiq tələbələri onu xilas edə bilir. O zaman Xalq komissarı işləyən Ruhulla Axundov Abdulla Şaiqi nəzərlərdən yayındırmaq üçün Şuşaya dərs deməyə göndərir. Mirzə İbrahimov isə ön söz yazmaqla babamın əsərlərini çap etdirir və onun əsl sovet yazıçısı olduğunu vurğulayır. Və beləcə, onu repressiyanın caynağından qurtara biliblər. Babam dünyasını dəyişəndə iki yaşım olub. Məni görüb, ilk nəvəsi kimi çox sevib. Ülkər ulduzu Şaiq yaradıcılığında azadlıq rəmzi olub və ona müraciətlə şeir də yazıb. Mən anadan olanda düşünmədən bu adı mənə verən babam ölümündən bir il əvvəl mənə də şeir ithaf edib. Təbii ki, iki yaşlı bir körpənin xatirində nə qala bilərdi ki… Lakin atam, daha çox anam babamla bağlı mənə xeyli xatirələr danışıb, çünki Rəfiqə xanım babamın sevimli gəlini kimi onunla ünsiyyətdə çox olub. Babamın mənimlə kifayət qədər şəkilləri var ki, indi bu fotolar onun mənzil muzeyində saxlanılır.

MUZEY

Namizədlik işimi müdafiə edəndən sonra atam dedi ki, qızım, məndən sonra bu ocaqda başladığım işi davam edən biri olmalıdı və o davamçının sən olmağını istəyirəm. Mən onun istəyinə qarşı çıxa bilməzdim, çünki Kamal müəllim belə lazım bilmişdi. Etiraf edim ki, bu işə başlamadan əvvəl mənzil muzeyləri haqda məlumatım yox idi, gördüyüm bircə Ü.Hacıbəylinin Mənzil-Muzeyi olmuşdu. Və atamın bu istəyindən sonra mən təkcə Bakı şəhərində deyil, ətraf yerlərdə olan muzeylərlə tanış olmağa başladım. Artıq bu sahənin işçisi olan mən, bizim nə qədər zəngin muzeylərimizin olduğunu gördüm. Hər muzeyin özünün özəl xüsusiyyətləri, abu-havası var. Muzey işçiləri gözəl təbliğatçıdı. Ekskursiyaya gələnlər təkcə muzey sahibinin şəxsiyyəti ilə deyil, onun yaşadığı dövr, mühitlə bağlı zəngin məlumatlar əldə edə bilir. Abdulla Şaiqin Mənzil-Muzeyinin özəlliyi nə onun şəxsi əşyaları, nə də ədibdən qalan mirasla bağlıdı. Bu özəllik Abdulla Şaiqin uşaqlara, gənclərə olan xüsusi münasibətində, dövrünün şəxsiyyətləri, ictimai xadimləri, müəllimləri, ziyalıları ilə olan şəxsi ünsiyyətindədi. Kimlər gəlib bu evə? Hüseyn Cavid, Hümmət Əlizadə, Mikayıl Müşfiq, Atababa Musaxanlı, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Cəfər Cabbarlı, Məhəmməd Hadi, Əhməd Cavad, Mikayıl Rzaquluzadə, Səməd Vurğun və daha kimlər... Abdulla Şaiqin müəllim yoldaşları, zəmanənin yazıçılarının hamısı demək olar ki, bu evin qonağı olub. Və divarlarına bu dahilərin nəfəsi hopmuş muzey o istiliyi, hərarəti hələ də saxlayır. Bura gələn hər kəs etiraf edir ki, muzey öz dövrünün abu-havasını bu gün də özündə yaşadır. Burda doğulub, boya-başa çatan Kamal müəllim bu evin bütün incəliklərinə bələd olduğundan, muzeyi yaradarkən həmin abu-havanı saxlamağı bacarıb. Muzeyə tamaşa etməyə gələnlərin əksəriyyəti Kamal müəllimə belə bir sual verərdi: “Bəs Abdulla Şaiqin yataq otağı hanı”? Təbii sual idi, çünki seyrçi digər Mənzil-Muzeylərində sahibinin yataq otağının olduğunu görüb. Bu suala Kamal Talıbzadə özünəməxsus alicənablıqla cavab verib deyərdi ki, yataq dəsti, dolab hamının evində var. Mən bu muzeyi yaradarkən Abdulla Şaiqin şəxsiyyətini, daxili aləmini, iç dünyasını göstərmək istəmişəm. Bu səbəbdən onun yaradıcılığını ön plana çəkib, ona üstünlük vermişəm. Mövzu ekspozisiya planını qurarkən istədiyim məhz bu olub və yataq otağını məsləhət bilməmişəm. Bu, mənim prinsipimdi. Düşünürəm ki, muzeyimizin özəlliyi, özünəməxsusluğu da Kamal müəllimin bu prinsipindədi. Bu ev yalnız yaradıcılıq söhbətlərinin, diskussiyalarının, fikir mübadiləsinin məkanı olmayıb, eyni zamanda çal-çağırlı da olub. Sonralar folklorşünas alim olan Hümmət Əlizadə Abdulla Şaiqin şagirdi olub və bir müddət bu evdə yaşayıb. Bir gün babam öyrənir ki, o, bir qıza aşiq olub, lakin qızı ona vermək istəmirlər. Abdulla Şaiq özü elçi gedir, iki aşiqi qovuşdurur və bu evdə onların toyu olur. Toyda zəmanənin tanınmışları iştirak edir. İştirakçılardan biri Səməd Vurğun olur və bütün toy boyu nənəm Şahzadə xanıma kömək edən gənc bir qızı gözləri ilə izləyir. Bu qız atamın xalası Xavər xanım olub. Aradan bir müddət keçəndən sonra babam baldızına elçi gedərək onu Səməd Vurğuna alır və yenə də bu evdə onların toy məclisi qurulur. İndi muzey olan bu evin divarları babamın, Hümmət Əlizadənin, Səməd Vurğunun, bir də atamın toyuna şahidlik edib. Bir zamanlar xeyirxah sakinləri olan, güclü zəka sahibləri kimi qonaqları qəbul edən bu ev indi muzey olsa da, o səmimiyyəti, mühitin nəfəsini qoruyub saxlaya bilib. Qarşıdan Abdulla Şaiqin 140 illik yubileyi gəlir. Sərt qadağa və məhdudiyyət rejimində işindən qalmayan muzey, bu tədbirə də hazırlaşır. Bütün il boyu muzey rəsmi saytı, You Tube kanalı və sosial şəbəkə səhifələri ilə onlayn xidmət göstərib, eksponatlarla bağlı maraqlı informasiyalar verib. Hazırda virtual tur adlı planımız var, Mədəniyyət Nazirliyində bu layihə üzərində işlər gedir. Yubileylə bağlı “Şaiq nümunə məktəbi” adlı kitab hazırlamışıq, onu çap etdirmək arzusundayıq. Abdulla Şaiq yaradıcılığının tədqiqatçısı, şaiqşünas alim, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Arzu Hacıyeva Abdulla Şaiqin məşhur dərsliklərindən biri olan “Türk çələngi” kitabını transfoneliterasiya edib və bu vəsaitin də nəşri nəzərdə tutulub. Silsilə tədbirlər planımız var. Kütləvi tədbirlərə hələ icazə verilmədiyindən, onlayn şəklində artıq bir tədbirimiz keçirilib. “Nizami dühasının izləri Şaiq yaradıcılığında” adlı tədbiri təqdim etmişik. Onun anım günü fevral ayının 24-də kiçik bir heyətlə Abdulla Şaiqin Fəxri Xiyabandakı məzarını ziyarət edəcəyik. Həm bir nəvə, həm soyadı daşıyan və yaşadan, həm bir övlad kimi Kamal müəllimin zəhmətilə ərsəyə gələn bu muzey onun qoyduğu ənənələrlə yürüyür və belə də davam edəcək.

VƏTƏN

Vətən kəlməsinin qarşısında həmişə ana adı çəkilir. Ana isə hər birimiz üçün müqəddəslik nişanəsidi. Anaya olan məhəbbət Vətənlə təndi. Dünyanın ən gözəl nöqtəsi mənim Vətənimdi. Çox qürurluyam ki, üçrəngli bayrağım bu gün işğal altından azad edilən torpaqlarımızda dalğalanır. Biz çox gözlədik, səbr etdik, çünki şəhid vermək, qan tökmək istəmirdik. İpə-sapa yatmayan düşmən isə bunu bizim zəifliyimiz, qüvvəmizin olmaması kimi qəbul edirdi. Lakin 30 illik bir savaşı 44 günə uduzanda, kimin kim olduğunu anladı. Nə yaxşı ki, gələcək nəslə bizdən sonra Qarabağlı Azərbaycan qalacaq. Abdulla Şaiqin dililə desək: “Sənindir çırpan ürək, Səndən doğar hər dilək, Nə gözəlsən, nə göyçək, Sən, ey ana Vətənim”.

ÜLKƏR

Mən ixtisasca musiqişünasam. Güclü təhsil sistemi, zəngin ənənələri, savadlı müəllim kollektivi olan 190 saylı məktəbdə oxuyarkən, paralel olaraq musiqi təhsili də alırdım. Dillərə meylli olduğumdan fənlər arasında Azərbaycan, rus və fars dillərini çox sevirdim, böyük həvəslə onları öyrənirdim. Musiqi dərsləri bir qədər yorucu olduğundan, dərinliyinə çox da varmırdım. Yeddiillik musiqi məktəbini bitirəndə anam mənə seçim etməyi təklif etdi. Xeyli düşündüm və hiss etdim ki, yeddi ildə heç demə musiqi məni özünə bağlaya bilib və bu sahəyə daha həvəsli olduğumu anladım. Bütün ömrümü musiqi tarixinə, musiqi nəzəriyyəsinə həsr etmişəm desəm, düz olar. Əhvalımın elə vaxtı olur ki, o zaman musiqiyə qulaq asmaq istəyirəm. Yorğun olanda köməyimə yenə də musiqi gəlir. Və hər dəfə də müxtəlif musiqi növləri mənim həmdəmim olur. Müasir simfonik musiqini, klassik musiqini dinləməyi daha üstün tuturam. İstər elmi fəaliyyətimdən, istərsə muzeydəki işimdən həmişə zövq almışam və heç zaman onlar arasında seçim etməmişəm. Milli Elmlər Akademiyası mənim üçün nəhəng və qocaman elm dəryası, muzey isə mənə etibar edilən baba ocağımdı. Yadımdadı, məktəbdə oxuduğum illərdə müəllimlərin məni göstərərək Abdulla Şaiqin nəvəsi olduğumu deyəndə, çox utanırdım, hətta ağlayırdım belə. Lakin Şaiq dünyasını anlayandan, onu dərk edəndən sonra bu addan utanan o məktəbli qızdan incisəm də, sonda bağışlamışam, çünki bu şəxsiyyəti dərk etmək o zamanlar onun imkanı daxilində deyildi. Mən çay süfrəsinin arxasında belə, ədəbi mühitdən, mədəniyyətdən söhbətlər edilən bir evdə böyümüşəm. Anam müəllimliyindən danışardı, yaxşı tələbələrini Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutuna atamın yanına göndərərdi. Kamal müəllim də öz növbəsində onları yetişdirərdi. Ailədən aldıqlarımı övladlarıma ötürməyə çalışmışam və düşünürəm ki, bunu bacarmışam. Övladlarımın hər ikisi valideynlərimlə sıx ünsiyyətdə olub, onlarla xeyli vaxt keçiriblər və bizdə formalaşan mühit həm Fərəhdə, həm Fəxridə özünə yer edə bilib ki, bu da onların qazancıdı. Geriyə boylananda keçdiyim ömür yolundan razıyam, təkcə itirdiklərimdən savayı. Atam, anam, qardaşım üçün çox darıxıram. Qardaşım Şaiq Talıbzadə hədsiz istedad sahibi, fars dili mütəxəssisi idi. Uzun illər muzeydə bərabər çalışmışıq. Babamızın əski əlifba ilə olan yazılarının oxunmasında yardımı çox olub. Təəssüf ki, uzun sürən xəstəlikdən sonra dünyasını vaxtsız dəyişdi. Məni ağrıdan da onun erkən yoxluğudu.

QADIN GÜLƏRSƏ

Şaiq adını anıb bizə üz tutduğunuza, məni rubrikanızın qonağı etdiyinizə görə qəzetinizə təşəkkürümü bildirirəm. Ailə kiçik bir cəmiyyətdi və orada üzü təbəssüm saçan qadının ocağı isti, bu istiyə qızınanlar isə rahatdı. İstərdim ki, bu rahatlıq və istı ocaq dünyamızın hər bucağında olsun. Olsun ki, bu təbəssümdən hamıya pay düşsün.

SON SÖZ

Müsahibə boyu ikinci dəfə eyni hissləri yaşadım, çünki Ülkər mənim üçün müsahib deyildi. Baxmayaraq ki, müsahibədən əvvəl, “biz bir-birimizi tanımırıq, ilk dəfədi görüşürük” şərtini qoysam da, alınmadı... O danışdıqca, mən yarım əsrlik zaman kəsiyindən geri qayıtdım. O zamanda 190 saylı məktəb vardı. O məktəbin 1A sinfinə gələn, çantasına gücü çatmayan yeddi yaşlı bizlər vardıq. Həmin bizlər illəri adlayaraq məktəbin seçilən bir sinfinin şagirdlərinə çevrildik və sonda ondan ayrıldıq. Ayrılmayan təkcə dostluğumuz oldu. Bizimlə bərabər yol gələn dostluğumuz. Ülkər danışırdı, mən də uzaq illərdən soraq verən dostumu dinləyirdim...

Tamilla TEYMURQIZI

Azad Azərbaycan.- 2021.- 18 fevral.- S.7.