Qul bazarının qulları

(Novella)

Mənim təhsil almağımda, bir şəxsiyyət kimi yetişməyimdə, formalaşmağımda böyük xidmətləri olan, valideyinlərim qədər sevdiyim müəllimlərimə ithaf eləyirəm.

Müəllif

Yalan olmasın, qul bazarında iynə atsaydın, yerə düşməzdi. Ayrı-ayrı boy-biçimdə kişilər, qadınlar bəziləri divara söykənib, bəziləri səkidə, bəziləri çömbəltmə oturub, bəziləri də iş alətləri olan torbaları qoltuqlarında tutub, ümidlə müştəri gözləyirdilər. Bu bazarda səs-küydən çox sakitlik hökm sürürdü. Bu insanların sifətlərdə gülüş, sevinc əvəzinə qəm-kədər daha çox idi. Qul bazarındakı “qullar”ın elə bil çiyinləri də dərdin, kədərin yükündən bükülmüş, yumağa dönmüşdü... Hamını bir fikir, bir arzu özünə daha çox cəlb eləmişdi: “Görəsən bu gün müştəri olacaqmı? Görəsən bu gün evə çörək pulu apara biləcəyikmi? Görəsən çiynimizə yığılan borclardan heç olmasa bir qismini verə biləcəyikmi?...”

Elə bu vaxt bir təzə xarici, son markalı “Cip” maşını adamların yanında dayandı. Qul bazarındakı qulların çoxu həmin maşının yanına qaçdı. Hər kəs öz xidmətini təklif elədi. Amma maşından düşən, əynində bahalı xarici idman geyimi, ayağında bahalı krossovka, gözündə qara, bahalı gün eynəyi olan balacaboy, idmançı cüssəli cavan oğlan gözlərilə kimisə axtarırdı. Tapdı. Gözündəki eynəyi düzəldib, barmağı ilə hasara söykənib dayanan dörd kişini çağırdı. Bayaqdan yazıq görkəmdə dayanan o dörd nəfər tez özlərini düzəldib, həmin oğlana yaxınlaşdılar.

- Nə bacarırsız? - deyə oğlan onlara müraciət elədi.

- Hər şey, - deyə onlardan ən yaşlısı tez dilləndi. Palçıq qarışdırmaqdan tutmuş, daş hörməyə, metlax qoymağa, divar suvamağa qədər. Əlimizdən hər iş gəlir.

- Evi özülündən başlayıb, tavanına qədər tikib, üstünü örtüb təhvil veririk. Özü də ucuz, sərfəli qiymətə və tez bir vaxta, - deyə yaşlı kişidən bir az cavan onun sözünə qüvvət verdi.

- Lazım olsa, lap nisyə də tikirik, - deyə orta yaşlı kişi dilləndi.

- Özümüz də rayondan gəlmişik. Oğul-uşaq da yanımızda yoxdu ki, ayağımıza dəyib-dolaşa. Bütün günü işləyəcəyik, - deyə onlardan cavanı, bığlı kişi dördünün də fikrini tamamladı.

- Onda minin maşına.

Bu dörd kişi oğlanın birdən fıkrini dəyişəcəyindən qorxub, tez maşına mindilər.

Bu vaxt maşın yerdən nə təhər götürüldüsə, dördü də birdən qorxu ilə qışqırdı.

- Yavaş!..

- Nədən qorxursuz? Bir candı Allaha borcluyuq, onsuz da gec-tez hamımız öləcəyik... Lap yüz il yaşa, - deyə oğlan ucadan güldü. Bir də, heç nədən qorxmayın. Mən köhnə qonşikəm...

- Qonşik olanda nə olar, ay bala? Cavan oğlansan. Sən hələ yaşamalı, yaşatmalısan. Biz də kənddə oğul-uşaq, nəvələr qoyub gəlmişik, - deyə hamıdan yaşlı kişi dilləndi.

- Özü də bu şəhərdə az qala adamdan çox maşın var. Heç kim də yol hərəkətinə əməl eləmir. Gör gündə nə qədər hadisələr baş verir, - deyə həmin yaşlıdan bir az cavan kişi onun sözünə qüvvət verdi.

- Tarix boyu yaranışından, maşınlar adamlara qənim kəsilib, - deyə orta yaşlı kişi də o birilərinin sözünə qüvvət verdi. Ona görə də bu maşını icad eləyənlər sonradan peşiman olublar...

- Odu ey, dünən deyirlər on dənə maşın bir-birinə dəyib. Neçə nəfər yaralanıb. Ölənlər də var. Çoxu da varlı adamların uşaqlarıdı. Gecələr maşınlarla bu şəhərdə bir oyunlar çıxarırlar ki, Allah göstərməsin... Özləri almayıb ha maşını. Dədələri haram pulla alıb. Haram pulun da axırı belə olur, - deyə kişilərdən ən cavanı da onların sözünə qüvvət verdi.

- Arxayın ola bilərsiz. Maşını mən özüm almışam. Öz pulumla. Özü də istəsəm, bu maşından dördünü, beşini birdən ala bilərəm. Nə puldu ki, qırx-əlli min dollar? Semiçka pulu... Bir də yadınızda saxlayın. Qorxan gözə çöp düşər. Kişi ona görə kişidi ki, gərək heç nədən qorxmasın. Pul qazanmağı, vurub-yıxmağı gərək bu zəmanədə kişi yaxşı bacarsın. Gərək zəmanə adamı olasan e, zəmanə adamı, - deyə oğlan lovğa-lovğa bir də bu dörd kişiyə baxıb ucadan güldü. Sonra bardaçokdan xarici siqaret çıxartdı. Çəkəniz var?

- Yox, çəkmirik. Biz müəllimik. Sənə də məsləhət bilmirəm bu nikotinlə özünü zəhərləyəsən. Sən bilirsən bu siqaretdə nə qədər zəhərli maddə var, - deyə yaşlı kişi dilləndi.

- Nə qədər,- deyə cavan oğlan ona baxdı.

-Qırx min zəhərli maddə var.

-Yox, ha. Mən heç bilmirdim...

Sonra oğlan çox maraqla yaşlı kişiyə baxıb, siqareti yandırdı. Maqnitafonu işə saldı. Əcaib-qəraib xarici musiqi salonu bürüdü.

- Yox əşşi... İndi sən heç vaxt siqaret çəkməyibsən?

- Əvvəllər bir az çəkmişəm...

- Ancaq elə dedin ki, fıkirləşdim, vay dədə, bu kişi nə mömin adamdı. Yəqin heç siqaretin, arağın ləzzətini bilmir.

- O vaxtlar mənə bunların zərərini heç kim deməmişdi. Amma mən həmişə öz şagirdlərimə bunu deyirəm.

- Deyirsən müəllimsiz? - deyə oğlan söhbəti dəyişdi.

- Bəli.

- Bəs nə əcəb gəlib qul bazarında dayanıbsız?

- İndi müəllimlikdə heç nə yoxdur. Aldığımız qəpik-quruş heç on günlük yeməyə də çatmır.

- Bir də yaydı. Tətildi. Rayondan şəhərə gəlmişik ki, beş-üç manat pul qazanaq...

- Əlimizin zəhmətilə, - deyə lap cavan müəllim özündən yaşlısının sözünə yenə də qüvvət verdi.

- Ay bərəkallah, - deyə oğlan yenə də ucadan güldü. İndi öz zəhmətilə pul qazananları qəzetçilər gündüz çıraqla axtarırlar ki, şəklini çəkib sensasiya səhifəsinə yapışdırsınlar...

Bu sözdən sonra oğlan bir az da ucadan güldü.

- Allah zəmanənin və pis adamların evini yıxsın. Yaxşı gün-güzəranımız vardı. Hər kəs öz işini bilirdi. Hamı da yaxşı yaşayırdı. Heç kim də belə ləley-giryan qalmırdı. Acından ölmürdü - bu sözləri yaşlı kişi yana-yana dedi. Hətta gözləri doldu. Köksünü ötürdü.

- Day demə, day demə. İndi hər qotur-motur ortaya çıxıb ki, məndən başqa kişi yoxdu, - deyə orta yaşlı kişi də yana-yana onun sözünə qüvvət verdi. Hardasan ay Sovet hökuməti?.. Ax, ax...

Sonra oğlanın ona baxdığını görüb, tez sözünü başqa səmtə yönəltdi.

- Allah sənin atanın da canını sağ eləsin. Belə görürəm sənin üçün yaxşı gün-güzəran düzəldib.

- Mən hər şeyi, pulu da, adı-sanı da, şan-şöhrəti də özüm qazanmışam. Cavan olmağıma baxmayın. Ağsaqqal sayılıram. Ərəseydən tutmuş ta bu yana kimi hamı məni eşidir... Atam isə çoxdan ölüb. On il olar... Necə deyirlər o mahnıda... “Nə atam var, nə anam...”.

- Allah rəhmət eləsin. Qəbirləri nurla dolsun.

- Rayonda qəbirlərinin üstündə böyük türbə tikdirmişəm...

- Hansı rayondansan, ay bala?

- Hansı rayondan olmağımı neynirsiz? Mənim yerlibazlıqdan zəhləm gedir. Böyük Azərbaycandanam...

- Allah canını sağ eləsin. Elə bizim də yerlibazlıq, tayfabazlıq sözündən zəhləmiz gedir. Axır vaxtlar da bu ölkəni yerlibazlar, tayfabazlar ölkəsinə çeviriblər…

- Bu zəmanədə hər kişi, hər şeyi özü qazanmalıdı. Hansı yolla olursa-olsun... İndiki zəmanədən baş çıxarmağı bacarasan gərək. Əgər bacarmasan, səni basıb yeyəcəklər...

- Orası düzdür...

- Mən həmişə hər şeyi düz deyirəm. On addım qabağı görməyi də bacarıram. Af-uf eləyən kişidən də zəhləm gedir. Pul qazanmaq isə indiki zamanda kişi üçün problem olmamalıdı. Qorxusu yox, hürküsü yox, gəlib yoxlayan da yox. Nə yapışmısız Sovet hökumətindən? Evə bir dənə artıq daş gətirirdin, o dəqiqə gəlib alırdılar başının üstünü ki, bunu hardan alıbsan. Bəlkə elə deyil? Bəlkə yadınızdan çıxıb?

- Bunu da düz deyirsən...

- Bə nə yapışmısız, ay o hökumət belə idi, elə idi... Bir də məsəl var deyirlər “Adama puluna görə qiymət verərlər, elminə görə yox”. Bu zəmanədə pulun varsa, kişisən. Yoxsa heç kimsən. Lap alim ol. Əgər pulun yoxdursa, kimə lazımdı sənin elmin? Kimə lazımdı sənin savadın? Bir də yadınızda saxlayın. Onun-bunun dalınca danışan kişidən zəhləm gedir. Kişi deyingən, demaqoq olmaz. Deyingənlik arvad işidi!

Oğlan bu sözləri necə əsəbi dedisə, elə bil qurbağa gölünə daş atdılar. Daha heç kim danışmadı. Daha doğrusu, danışmağa cürət eləmədi. Müəllimlər fıkirləşdilər ki, yenə də artıq-əskik danışsalar, oğlan onları maşından düşürər. Ara yerdə belə “yağlı tikəni” əldən çıxararlar. Bir də mübahisə eləməyə onların onsuz da heyi yox idi. Çünki dünəndən bəri fərli-başlı çörək də yeməmişdilər. Oğlan isə özündən razı adamlar kimi siqaretdən bir neçə qullab da vurub, gülümsündü və şəstlə yenə də müəllimlərə baxdı.

- Birdən inciyib eləyərsiz ha? Mən açıq danışmağı xoşlayanam. Siz hələ məni sonra yaxşı tanıyacaqsız, - deyə o, bir də müəllimlərə baxıb ucadan güldü.

Söhbət tamam kəsildi. Oğlan musiqinin səsini artırdı. Və maşının da sürətini çoxaltdı. Hərdən də eynəyinin altından bic-bic müəllimlərə baxırdı ki, görsün onlar nə fıkirləşirlər.

... O, maşını bir dəmir darvazanın yanında saxladı. Bu, hündür hasarlı və bər-bəzəkli darvaza idi. Bu vaxt maşından əcaib-qəraib bir səs çıxdı. Elə həmin anda qapılar özü-özünə taybatay açıldı. Oğlan maşını həyətə sürdü. Gözəl memar zövqü və bər-bəzəyilə düzəldilmiş həyətdə üç mərtəbəli ev ucalırdı. Amma bu, evdən çox qəsrə oxşayırdı. Orta əsrlərin memarlıq üslubunda tikilmiş bər-bəzəkli qəsrə.

- Hə. Çatdıq. Düşün.

Oğlan maşını söndürdü. Hamı maşından düşdü. Maraqla həyətə, evə tamaşa eləməyə başladılar.

- Sağlığınıza qismət, ay bala, - deyə yaşlı müəllim gözlərini evdən çəkmədən dilləndi.

- Sağ olun. Görürsüz kişi öz puluna, öz gücünə necə hündür, yaraşıqlı ev tikdirir? - deyə oğlan qürrələndi. Sonra o bağın bir küncündə dayanan saqqallı kişini əl işarəsilə yanına çağırdı. Saqqallı kişi tez ona yaxınlaşıb baş əydi. Bu donqar və həbəş sifətli, balacaboy bir adam idi. Yaltaqcasına dilləndi:

- Eşidirəm sizi...

- Həyətin bər-bəzəyinin və bu evin layihəsinin müəllifi, bax, bu kişidi. Yəqin eşidibsiz. Rəssam Möhsün Mübarizli. Fəxri adı da var. İndi rəssamlığı mənim bağımda eləyir. Möhsün kişinin yaxşı bir peşəsi də var. Siçan tutur. Bu işdə lap mahirdi. Bağı siçan, siçovul basmışdı. Hamısını Möhsün kişi tutub. Özü də hər tutduğu siçana görə ona yaxşı pul verirəm. Elədi Möhsün kişi?

- Bəli. Düz deyirsiz, cənab, - deyə Möhsün kişi oğlanın üzünə hırıldadı. Güləndə sifəti daha eybəcər vəziyyətə düşdü. Sonra başını aşağı saldı və ağlı-qaralı saqqalını tumarladı.

- Rəsm əsərlərini satsaydı, heç mənim verdiyim pulların yarısını qazanmazdı. Elədi, kişi?

- Bəli, elədi...

- Bu gün neçəsini tutubsan?

- Beş dənə. Dörd dənə siçan. Bir dənə də böyük mış.

Oğlan pulları Möhsün kişiyə sarı atdı. Möhsün kişi pulları tuta bilmədi. Pullar yerə düşdü. O, tez pulları yerdən götürdü.

- Allah sizi başımızın üstündən əskik eləməsin. Sağ olun, - deyə Möhsün kişi pulları tez cibinə qoydu və yenə də oğlanın üzünə hırıldadı.

- Axşama qədər də beş siçan tutmaq normandır. Get işinlə məşğul ol.

- Baş üstə.

(Ardı var)

Ağalar İDRİSOĞLU,

Sumqayıt şəhəri, noyabr, 1999-cu il.

Azad Azərbaycan.- 2023.- 23 noyabr.- № 38.- S. 7.