Azərbaycan təhsili: yaxın
keçmişə, bu günə və gələcəyə
bir baxış
(Əvvəli qəzetimizin ötən saylarında)
Hörmətli
oxucular, bu məqalədə Təhsil Nazirliyinin Amerika Birləşmiş
Ştatları təşkilatları ilə təhsil sahəsində
əlaqələri, həyata keçirilən birgə layihə
və proqramlar barədə məlumatı diqqətinizə
çatdıracağam.
Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan ABŞ qeyri-hökumət təşkilatlarının "Azadlığın dəstəklənməsi aktı" çərçivəsində həyata keçirdiyi müxtəlif təhsil proqramlarında fəal iştirak edir. Birgə əməkdaşlıq çərçivəsində Azərbaycanda həyata keçirilən təhsil və mübadilə proqramları ABŞ-ın 3 nüfuzlu qeyri-hökumət təşkilatı tərəfindən idarə olunur:
1. ACTR/ACCELS (Təhsil və Dillər Öyrənilməsi üzrə Amerika Əməkdaşlıq Şurası/Beynəlxalq Təhsil üzrə Amerika Şuraları).
2. İREX (Beynəlxalq Tədqiqatlar və Mübadilələr üzrə Şura).
3. Project
Harmony (Harmoniya Proyekti).
ACCELS-in həyata
keçirdiyi proqramlar ABŞ hökuməti, bəzi beynəlxalq
təşkilatlar, ABŞ İnformasiya Agentliyi, ABŞ Dövlət
Departamenti, ABŞ Konqresinin kitabxanası, Nobel fondu, SOROS fondu,
habelə digər ictimai və özəl donor qurumlar tərəfindən
maliyyələşdirilir. 2001-ci ildə ACCELS-in prezidenti, professor Den Devidsonun rəhbərlik etdiyi
nümayəndə heyəti Azərbaycanda olmuşdur. Təhsil Nazirliyində nümayəndə heyəti
ilə keçirilən görüşlərdə ACCELS-in Azərbaycanda
fəaliyyəti və gələcək əməkdaşlığın
istiqamətləri müzakirə olunmuşdur. Bu səfərin
və görüşlərin uğurlu nəticəsi kimi, 9
iyun 2001-ci il tarixdə Azərbaycan
Respublikası Təhsil Nazirliyi ilə Beynəlxalq Təhsil
üzrə Amerika Şuraları (ACCELS) arasında təhsil
sahəsində əməkdaşlıq haqqında Saziş
imzalanmışdır. Bununla da Azərbaycanla
ABŞ arasında təhsil əlaqələrinin yeni mərhələsi
başlanmışdır. Bu sənəd
ingilis dilini müəyyən tələblər səviyyəsində
bilən şagird, tələbə, magistr və aspirantlara, eləcə
də elmi tədqiqatla məşğul olan alimlərə
müxtəlif proqramlar çərçivəsində
ABŞ-da təhsil almaq, yaxud elmi araşdırmalar aparmaq
üçün geniş imkanlar açmışdır.
ABŞ-ın
Azərbaycanla təhsil əlaqələrində müxtəlif
təlim, mübadilə və tədqiqat proqramlarını
reallaşdıran ikinci təşkilat Beynəlxalq Tədqiqatlar
və Mübadilə Şurasıdır (İREX). Bu qurum MDB, Mərkəzi
və Şərqi Avropa ölkələri ilə
ABŞ-ın elmi-tədqiqat mərkəzləri və alimləri
arasında əlaqələrin qurulmasına və inkişafına
yardım edən tanınmış təşkilatlardan biridir.
1968-ci ildən başlayaraq humanitar və ictimai
elmlər sahəsində tədqiqatlar üçün təqaüdlər
ayıran İREX müxtəlif tədqiqatlar üçün
ekspert rəylərinin alınmasına və politoloji təkliflərin
hazırlanmasına yardım edir. Təşkilatın
həyata keçirdiyi proqramlar ictimai, fərdi və dövlət
fondlarından maliyyələşdirilir.
"Project Harmony" təşkilatı
Azərbaycanda 1 avqust 2001-ci il tarixdən fəaliyyətə
başlamışdır. Bu təşkilatın
həyata keçirdiyi proqramlar da ABŞ Dövlət Departamentinin
təhsil və mədəniyyət işləri üzrə
bürosu tərəfindən lAzadlığın dəstəklənməsi
aktı» çərçivəsində maliyyələşdirilir.
Təşkilat tərəfindən
aşağıdakı proqramlar həyata keçirilir.
ABŞ-ın qeyd edilən təşkilatları
tərəfindən Azərbaycanda təhsil sahəsində
aşağıdakı təlim, mübadilə və tədqiqat
proqramları həyata keçirilir:
1. Gələcək
Liderlərin Mübadiləsi proqramı (FLEX) ABŞ Dövlət
Departamentinin təşəbbüsü ilə fəaliyyətə
başlamışdır. Bu proqram çərçivəsində
MDB ölkələrindən hər il
yüzlərlə X və XI sinif şagirdləri
ABŞ-ın orta məktəblərində təhsil alır və
yaşayır. Seçilmə prosesi ingilis dilini
bilmə, şəxsi keyfiyyətlər, akademik nailiyyətlər
və rəhbərlik potensialı kimi keyfiyyətlərə əsaslanır.
Seçilmiş şagirdlər Amerika haqqında kurslar
keçir və bir il müddətində
Amerikanın orta məktəblərində tam kursu bitirirlər.
1998-ci ildən başlayaraq
FLEX proqramı üzrə hər il 55 azərbaycanlı
şagird ABŞ-da təhsil alır. İndiyədək
800-dən artıq şagirdimiz bu proqramda iştirak
etmişdir. FLEX proqramı çərçivəsində
ABŞ-da bir il təhsil almaq hüququ
qazanan məktəblilər arasında təkcə Bakı
şəhərinin deyil, Sumqayıt, Naxçıvan, Gəncə,
Mingəçevir, Quba, Şəki, Lənkəran məktəblərinin
də şagirdləri vardır.
2. Tələbə
proqramı (UGRAD) ali məktəblərin I
- III kurs tələbələri üçün nəzərdə
tutulur. Bu proqram çərçivəsində tələbələr
bir il müddətində ABŞ universitetlərində
təhsil alırlar. 1995-ci ildən bu proqramda
200-dən çox azərbaycanlı tələbə
iştirak etmişdir.
3. Edmund Maski
Magistr proqramı ABŞ-ın bir neçə senatoru və
konqres üzvü tərəfindən irəli
sürülmüş təşəbbüs nəticəsində
meydana çıxmış və konqresdə öz təsdiqini
tapmışdır. Proqram ABŞ-ın ictimai, siyasi xadimlərindən
biri olan Edmund Maskinin şərəfinə
adlandırılmışdır. E.Maski
1955-1959-cu illərdə Meyn ştatının qubernatoru, 1959-1980-cı
illərdə həmin ştatdan seçilmiş senator,
1980-1981-ci illərdə ABŞ-ın keçmiş prezidenti
Cimmi Karterin kabinetində dövlət katibi vəzifəsini
tutmuşdur.
Digər
mübadilə proqramlarında olduğu kimi, Edmund Maski
proqramının iştirakçılarının
bütün xərcləri, o cümlədən yol,
yaşayış və təhsil xərcləri ödənilir. Hər proqram
iştirakçısının bir təhsil ili
üçün xərcləri təqribən 60 min ABŞ
dolları məbləğindədir.
Proqram 11 istiqamətdə, o
cümlədən iqtisadiyyat, biznes, idarəetmə, ictimai idarəetmə,
beynəlxalq münasibətlər, ictimai siyasət, hüquq,
səhiyyə, ətraf mühit, kitabxanaçılıq, təhsil
və jurnalistika üzrə ali məktəblərin
məzunları üçün magistraturanın tam kursunu
Amerika universitetlərində keçməsini nəzərdə
tutur. Bu proqram adətən, 2 illik müddəti
əhatə edir. Lakin bir sıra sahələr
üzrə magistratura kursu bir ildir. 1998-2008-ci
illər ərzində təqribən 280-ə yaxın azərbaycanlı
gənc bu proqramda iştirak etmişdir. Proqram
iştirakçıları magistr dərəcəsi almaqla
yanaşı, bitirdikləri universitetdə ixtisasları
üzrə 12 həftəlik təcrübə keçmək
imkanı da qazana bilərlər.
4. Gənc Müəllimlərin
İnkişafı proqramı (JFDP) gənc ali
məktəb müəllimləri üçün nəzərdə
tutulur. Bu layihə tədris proqramlarının
hazırlanması və tədris metodikasının təkmilləşdirilməsi
sahələrini əhatə edir. Həmin proqram çərçivəsində
müəllimlər ABŞ və Azərbaycanın ali məktəbləri ilə sıx əməkdaşlıq
əlaqələri yaradırlar. Belə akademik proqram bir il müddəti əhatə edir və bu
müddət ərzində 2 aylıq stajkeçmə də nəzərdə
tutulur. Qeyd etmək lazımdır ki, bu proqram
elmi dərəcə alınmasını nəzərdə
tutmur. 1999-2007-ci illərdə 35 nəfər
proqramda iştirak etmişdir.
5. İxtisaslı müəllimlər
üçün mükafat proqramı (TEA) 3 mərhələdən
ibarətdir. Birinci mərhələdə Azərbaycanın
bütün regionlarından orta məktəblərin ən
yaxşı ingilis dili müəllimlərindən müvafiq
müraciətlər qəbul olunur. İkinci
mərhələdə namizədlərin sənədlərinə
ABŞ-da baxılır və seçim komissiyası 35 qalibi
müəyyən edir. Qaliblər 200
ABŞ dolları məbləğində tədris
materialları ilə təmin olunur, onların işlədikləri
məktəb isə tədris avadanlığı və
materialları əldə etmək üçün 2000 ABŞ
dolları məbləğində vəsait alır.
Üçüncü mərhələdə seçilmiş
6 qalib müxtəlif seminar, görüş və digər tədbirlərdə
iştirak etmək üçün 7 həftə müddətində
ABŞ-a səfər edir. 2002-ci
ildən etibarən bu proqramda 24 müəllim iştirak
etmişdir.
6. Təhsildə partnyorlar
proqramı (PİE) 2001-2004-cü illəri əhatə
etmişdir. Proqram vətəndaşşünaslıq
və sosial elmlər üzrə orta məktəb müəllimləri
və məktəb direktorları üçün nəzərdə
tutulmuşdur. Proqram çərçivəsində
seçilmiş orta məktəb direktorları və müəllimləri
müvafiq olaraq 4 ay müddətində ABŞ-da olmuşlar.
Səfər zamanı onlar tədris
proqramlarının hazırlanması ilə bağlı tədbirlərdə
iştirak etmiş, eyni zamanda məktəblərdə dərs
prosesini öyrənmişlər. Proqrama əsasən,
ABŞ-dan da müəllimlər eyni
məqsədlə Azərbaycanda olmuşlar. 2002-2004-cü illərdə 24 məktəb
direktoru ABŞ-da təcrübə
mübadiləsində
olmuşdur.
7.
Qardaşlaşmış Məktəblər proqramı
1998-2003-cü illərdə həyata keçirilmişdir. Proqrama uyğun olaraq hər
il Bakı şəhərindəki ümumtəhsil məktəblərinin
bir qrup şagird və müəllimi ABŞ-ın Florida
ştatına gedərək, bir ay ərzində ailələrdə
yaşamaqla həmin ştatdakı ümumtəhsil məktəblərində
dərs məşğələlərində iştirak
etmiş, amerikalıların həyat tərzi, təhsil sistemi
ilə tanış olmuşlar. Bu proqramın məqsədləri,
həmçinin iştirakçıların kompüter vərdişləri
və ingilis dili sahəsində biliklərini təkmilləşdirmək,
sağlam həyat tərzinə dair bukletlər hazırlamaq,
Azərbaycanda dövlət quruculuğu, təhsil sistemi,
ölkəmizin reallıqları barədə həqiqətləri
amerikalı dostları arasında və yaşadıqları
ailələrdə yaymaq kimi fəaliyyətləri də əhatə
etmişdir.
Layihənin
şərtlərinə görə, eyni zamanda amerikalı
şagird və müəllimlər də
qarşılıqlı olaraq Azərbaycana gəlib, ailələrdə
yaşamaqla Bakı şəhərindəki ümumtəhsil məktəblərində
dərs məşğələlərində və
müvafiq tədbirlərdə iştirak etmişlər. Mübadilə proqramında
Bakı məktəblərinin aşağıdakı sayda
müəllim və şagirdləri iştirak etmişlər:
- 1998-ci ildə 27 nömrəli
orta məktəbdən 4 şagird, 1 müəllim;
- 1999-cu ildə 7, 20, 27, 134
nömrəli orta məktəblərdən 21 şagird, 4
müəllim;
- 2000-ci ildə 7, 20, 27, 134
nömrəli orta məktəblərdən 20 şagird, 4
müəllim;
- 2001-ci ildə 7, 16, 20, 23,
134 nömrəli orta məktəblərdən 24 şagird, 10
müəllim;
- 2003-cü ildə 6, 16, 23,
41, 214, 283, 291 nömrəli orta məktəblər və
Avropa liseyindən 40 şagird, 8 müəllim.
Proqram çərçivəsində
Azərbaycandan 100-dən artıq şagird və 30 müəllim
ABŞ-da partnyor məktəblərdə olmuş, təqribən
bir o qədər də şagird və müəllim həmin
məktəblərdən Azərbaycana gəlmişlər.
8. Müasir
Problemlər üzrə Tədqiqat proqramı (CI) mütəxəssislərin,
o cümlədən dövlət məmurları,
qeyri-hökumət təşkilatları rəhbərləri və
özəl sektor ekspertlərinin 4 aylıq tədqiqatını
nəzərdə tutur. Bu proqram 1995-ci ildən respublikamızda həyata
keçirilməyə başlanmışdır. Hər il təxminən 7 azərbaycanlı təqaüdçü
bu proqramda iştirak etmişdir. İndiyədək
50-yə yaxın Azərbaycan vətəndaşı bu
proqramdan bəhrələnmişdir.
9. Kiçik
Qrantlar proqramı Müasir Problemlər üzrə Tədqiqat
proqramı çərçivəsində ABŞ-da olmuş
vətəndaşlar üçün ixtisasartırma
kurslarında iştirak etmək məqsədilə kiçik
qrantlar verilməsini nəzərdə tutur.
10. Mütəxəssislərin
Regional Mübadilə proqramı (RSEP). Proqram yeni müstəqil
dövlətlərin tədqiqatçıları, təqaüdçüləri
və ali məktəblərin qabiliyyətli
tələbələrinin 4 ay müddətində ABŞ-da və
öz ölkələrində tədqiqatlar aparmalarına
imkan yaradır. 1993-2003-cü illər ərzində
proqramda 40-dan artıq Azərbaycan vətəndaşı
iştirak etmişdir.
11. Azərbaycan
Məktəbləri Əlaqələndirmə proqramı
(ASCP). 2004-cü ildən proqram Azərbaycan Əlaqələr
və Mübadilə proqramı (AzƏM) adlanır. Azərbaycan Əlaqələr və Mübadilə
proqramı (AzƏM) İnternet texnologiyalarından istifadə
vasitəsilə tələbə və müəllimlərin
vətəndaş təhsili və qarşılıqlı mədəniyyətlərarası
dialoq təcrübəsini zənginləşdirir. Proqram məktəblərin kompüter
avadanlığı ilə təchizinə, məktəblərarası
əməkdaşlığın yaradılmasına,
İnternet resurslarının təlim prosesinə
inteqrasiyasına kömək edir.
Proqram ölkənin
18 regionu üzrə 71 məktəbi əhatə etmişdir. Həmin məktəblərdə
yaradılmış kompüter mərkəzləri
ümumilikdə 700-dək kompüterlə və digər
İKT avadanlığı ilə təmin olunmuşdur. Bu proqram barədə ötən məqalələrdə
daha geniş məlumat verildiyindən qısa məlumatla kifayətlənirik.
12. Azərbaycan
Qadınlarının Liderliyi proqramı. Bu proqram
2004-cü ilin sentyabrından həyata keçirilməyə
başlanıb. Proqramın məqsədi
qadınların ictimai dialoqlarda iştirakını fəallaşdırmaq,
onların ictimai aktivliyini artırmaq və qadın məsələləri
ilə məşğul olan müxtəlif qurumlarla əməkdaşlığı
inkişaf etdirməkdir. Bunun
üçün silsilə təlimlər, onlayn tədbirlər,
müvəkkillik kampaniyaları, konfranslar və mübadilə
səfərləri təşkil edilir.
Proqram çərçivəsində
keçirilən təlimlərdə 100-dək qadın müəllim
iştirak etmişdir.
13."Azərbaycanın orta
məktəblərində sosial fənlər üzrə
müəllim hazırlığı sahəsində tədris
proqramının inkişafı layihəsi". Təhsil
Nazirliyinin ABŞ-ın təhsil mübadilə təşkilatları
ilə əməkdaşlığındakı uğurlu layihələrdən
biri də müəllim hazırlığı ilə
bağlıdır. 2004-cü ilin iyulunda aparılan
danışıqlar və əldə olunan razılaşmalar
nəticəsində Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi ilə İREX
arasında layihəyə
dair Memorandum imzalanmışdır.
Layihə pedaqojiprofilli ali təhsil müəssisələrinin müəllim
hazırlığı kurikulumlarının təkmilləşdirilməsi
ilə əlaqədar tövsiyələr
hazırlamışdır. Eyni zamanda qeyd edilən ali məktəblərin sosial fənləri tədris
edən müəllimləri üçün treninqlər təşkil
edilmişdir. Bu treninqlərdən ümumilikdə 47 ali məktəb müəllimi
keçirilmişdir.
Təhsillə
bağlı daha üç proqram Amerika Birləşmiş
Ştatlarının Azərbaycandakı səfirliyi tərəfindən
idarə olunur.
Bunlar dünyada tanınmış aşağıdakı
proqramlardır:
- Hampfrey (humphrey)
proqramı.
- Fulbrayt (Fulbright)
proqramı.
- İngilis
dili təqaüd proqramı.
Humphrey
proqramı ABŞ-da birillik akademik və professional inkişaf
üçün imkanları artırmağı nəzərdə
tutur. Təqaüd proqramı istər dövlət, istərsə
də özəl sektorda rəhbər vəzifələrdə
çalışan peşəkar işçilər
üçün nəzərdə tutulur. Bu
proqramı bitirdikdən sonra hər hansı akademik dərəcə
verilmir. Ona görə də Humphrey proqramının təqaüdünü
almaq üçün müraciət edənlər ali təhsilli olmaq və ingilis dilini bilməklə
yanaşı, liderlik qabiliyyətinə, həmçinin ən
azı 5 il iş təcrübəsinə malik
olmalıdırlar. Humphrey proqramı Azərbaycanda
2001-ci ildən həyata keçirilir. Proqram
aşağıdakı sahələri əhatə edir:
- Təbii sərvətlər
və ətraf mühitin idarə olunması.
- İctimai -
siyasi təhlillər və ictimai idarəetmə.
- İqtisadi
inkişaf.
- Kənd təsərrüfatının
inkişafı/kənd təsərrüfatının
iqtisadiyyatı.
- Maliyyə və bank
işi.
- İnsan
resurslarının idarəolunması.
- Şəhər
və bölgə planlaşdırılması.
- Narkotiklərdən istifadənin
qarşısının alınması və müalicəsi
sahəsində təhsil.
- Səhiyyənin təşkili
və idarəolunması.
- Texnologiya siyasəti və
idarəetmə.
- Təhsilin
planlaşdırılması və idarəedilməsi.
- Hüquq və insan
hüquqları.
- İctimaiyyətlə
əlaqələr və jurnalistika.
- İngilis
dilinin xarici dil kimi tədrisi.
- İnsan
alveri, onun qarşısının alınması siyasəti.
- QİÇS və onun
qarşısının alınması siyasəti.
Proqram həyata
keçirildiyi müddətdə dövlət və özəl
sektorlarda çalışan 150-dən çox rəhbər vəzifəli
şəxs təqdim edilən təqaüddən
faydalanmışdır.
Fulbright proqramı alimlər,
tədqiqatçılar və ali məktəb
müəllimləri üçün nəzərdə
tutulmuş qarşılıqlı mübadilə
proqramıdır. Proqram təqaüdçüləri olan azərbaycanlı
mütəxəssislər ABŞ-da, amerikalı mütəxəssislər
isə Azərbaycanda 3 aydan 10 aya qədər müddət ərzində
tədqiqat aparmaq üçün qarşı tərəfin ali
məktəblərinə göndərilirlər. Proqram biznes və
maliyyə, iqtisadiyyat, kitabxanaçılıq, siyasi elmlər,
biznesin idarəolunması, kompüter sistemləri, təhsilin
idarəolunması, biologiya və ətraf mühit elmləri,
ictimai idarəetmə, sosiologiya, antropologiya, kimya, riyaziyyat, o
cümlədən incəsənətin müxtəlif sahələrini
əhatə edən 48 istiqamət üzrə
ixtisaslaşmış mütəxəssislərə
qarşı tərəfin ali məktəblərində tədqiqat
aparmaq üçün geniş imkanlar açır. Hər il 3-5 Azərbaycan tədqiqatçısı bu
proqram çərçivəsində ABŞ-a gedir və eyni
sayda amerikalı fulbraytçılar Azərbaycana gəlir.
Proqram fəaliyyətə başlayandan Azərbaycandan 45-dək
təqaüdçü
müxtəlif müddətlər
ərzində ABŞ-ın
müxtəlif universitetlərində qonaq-alim
statusunda tədqiqat aparmışdır.
ABŞ-ın
Azərbaycandakı səfirliyi tərəfindən həyata
keçirilən daha bir proqram "İngilis dili təqaüd
proqramı"dır. Bu proqram çərçivəsində
ingilis dilini xarici dil kimi tədris edən mütəxəssislər
ABŞ-dan Azərbaycana gəlir və müxtəlif
universitetlərdə ingilis dilinin tədrisi metodları, yaxud
ingilis dili bacarıqlarından dərs deyir, müəllimlər
üçün təlim kursları və seminarlar
aparırlar. Hər il bu proqram çərçivəsində
1-3 ingilis dili mütəxəssisi Azərbaycanın müxtəlif
universitetlərində, o cümlədən bölgələrdə
yerləşən universitetlərdə ingilis dilini tədris
etməyə gəlirlər. İndiyədək
bu proqram çərçivəsində 25 ABŞ mütəxəssisi
Azərbaycanın universitetlərində təcrübə
mübadiləsində olmuşlar.
Amerika Birləşmiş
Ştatlarının Azərbaycanda təhsil sahəsində fəaliyyət
göstərən daha bir təşkilatı Sülh Korpusudur
(Peace Corp). Bu qurum 1961-ci ildə Amerika gənclərinin
çağırışına cavab olaraq prezident Con Kennedi tərəfindən
yaradılmışdır. Fəaliyyət göstərdiyi
50 il ərizində 182 mindən artıq
amerikalı dünyanın 138 ölkəsində xidmət
göstərmişdir. Hazırda Sülh
Korpusunun 7 min könüllüsü Azərbaycan da daxil olmaqla
80-ə yaxın ölkədə fəaliyyət göstərir.
ABŞ-ın
hökumət agentliyi olan bu təşkilat Azərbaycan
hökuməti ilə 2003-cü ildə imzalanmış
müvafiq sazişə əsasən respublikamızda fəaliyyətə
başlamışdır. 8 dekabr 2003-cü il
tarixində Azərbaycan Respublikasının təhsil naziri və
təşkilatın Azərbaycan üzrə rəhbəri
Uilyam Levayn tərəfindən əməkdaşlıq
haqqında Memorandum imzalanmışdır. Belə bir
razılığın əldə olunması "ABŞ və
Azərbaycan hökumətləri arasında Azərbaycan
Respublikasında Sülh Korpusunun proqramı" haqqında
imzalanmış 8 oktyabr 2003-cü il tarixli
Sazişin nəticələrindən biridir.
Sülh
Korpusunun missiyası fərdlər və təşkilatlara
bilik və təcrübənin səmərəli mübadiləsinə
kömək göstərməkdən ibarətdir. Təşkilatın
fəaliyyətinə cəlb olunan könüllülər digər
ölkələrə, yaxud onların vətəndaşlarına
mal, avadanlıq və ya pul şəklində yardım
göstərmirlər. Təşkilatın
məqsədi ölkələr və mədəniyyətlər
arasında sülh və dostluq əlaqələri
yaratmaqdır. Bu şərəfli missiyanı
həyata keçirmək üçün Amerika
könüllüləri digər ölkələrə gedib
orada yaşayırlar. Həmin ölkələrin
dil və mədəniyyətlərini öyrənir və
yerli icmalara texniki yardım göstərirlər. Sülh Korpusu üç fundamental məqsədi
yerinə yetirərək dünyada sülh və dostluğa
yardım göstərməyə çalışır.
Təşkilatın Azərbaycandakı fəaliyyəti
də məhz bu istiqamətləri əhatə edir.
- Azərbaycanın
sosial-iqtisadi inkişafına kömək göstərmək
üçün təlim keçmiş mütəxəssisləri
göndərmək.
- Azərbaycanlıların
Amerika xalqını daha yaxşı tanımalarına kömək
etmək.
-
Amerikalıların Azərbaycan xalqını daha yaxşı
tanımalarına kömək etmək.
Göründüyü
kimi, təşkilatın Azərbaycandakı fəaliyyəti təhsillə
yanaşı, sosial-iqtisadi fəaliyyətlə bağlı
sahələri də əhatə edir. Lakin Sülh Korpusunun
Azərbaycandakı fəaliyyətinin ən uğurlu sahəsi
məhz təhsillə bağlıdır. Belə
ki, ABŞ-dan gələn könüllülər Azərbaycanın
müxtəlif bölgələrində, xüsusilə də
ingilis dilinin tədrisində daha böyük tələbat
olan ümumtəhsil, orta ixtisas məktəblərində
müəllim kimi çalışırlar. Proqramın məqsədi Azərbaycanın beynəlxalq
aləmə inteqrasiyasına yardım göstərmək
üçün respublikamızda ingilis dilinin tədrisini
yaxşılaşdırmaq və Azərbaycanın
bütün bölgələrində ingilis dilinin tədrisi
imkanlarını genişləndirməkdir. Təhsil
Nazirliyi ilə Sülh Korpusu arasında imzalanmış
Memorandum çərçivəsində 2003-cü ildə təşkilatın
25 könüllüsü Biləsuvar, Cəlilabad, Lənkəran,
Şəki, Oğuz, Masallı, İsmayıllı, Qəbələ,
Ağdaş rayonlarındakı, habelə Gəncə,
Sumqayıt, Mingəçevir şəhərlərində 24
orta məktəbdə fəaliyyətə başlamış
və onların fəaliyyəti 2005-ci ilə kimi davam
etmişdir. 2004-cü ilin oktyabrında isə
daha 27 könüllü and içərək 2006-cı ilin
payızına qədər Azərbaycanın 14 rayonunun 22
ümumtəhsil məktəbində
çalışmışdır. 2006-cı ilin
sentyabrında isə daha 42 Sülh Korpusu
könüllüsünün andiçmə mərasimi
keçirilmiş, onlar növbəti iki il müddətində
Azərbaycanın 19 rayonunun 24 tədris müəssisəsində
ingilis dilinin tədrisinə başlamışlar.
Bütövlükdə proqram Azərbaycanda fəaliyyət göstərdiyi müddətdə Azərbaycanın 45
rayonunda 130 məktəbdə
170-dən artıq Sülh Korpusu könüllüsü fəaliyyət göstərmişlər.
Bu proqramın
maraqlı cəhətlərindən biri odur ki, ingilis dilini tədris
etməyə gəlmiş könüllü
çalışdıqları yerlərdəki ailələrdən
birində yaşayır. Sülh Korpusu könüllülərinin təhsil
müəssisəsindəki fəaliyyətini əsasən
üç istiqamətdə qruplaşdırmaq olar:
- Şagirdlərlə
iş.
- İngilis dili müəllimləri
ilə iş.
- Tədris
resurslarının inkişafı ilə əlaqədar iş.
Məktəblərdə
ingilis dilinin tədrisi layihəsi üzrə
çalışan könüllülərin hər biri 7-16
yaş arasında olan şagirdlərə orta hesabla həftəlik
15-18 saat dərs deyir. Layihə şagirdlərin ingilis dili
daşıyıcılarından faydalanaraq oxu, yazı,
danışıq və dinləmə qabiliyyətlərinin təkmilləşdirməsinə
yardım edir. Könüllülər, eyni
zamanda dərslərdən sonra ingilis dili kursları təşkil
edirlər. Bu kurslar şagirdlərin ingilis
dili danışıq və dinləmə
bacarıqlarının, dünyaya baxışlarının,
yaradıcı təfəkkürünün və qərarvermə
bacarıqlarının inkişafına xidmət edir. Bu müəllimlərin fəaliyyəti məktəblərdə
ingilis dili kitabxanalarının yaradılması, inşa
müsabiqələrinin təşkili, şagirdləri
respublikamızda həyata keçirilən təqaüd
proqramlarının müsabiqələrinə
hazırlanması kimi işlərlə də
bağlıdır.
Könüllülərin
ingilis dili müəllimləri ilə apardıqları iş
daha böyük əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, məktəblərdə
çalışan Sülh Korpusu könüllüləri bir
və ya iki tərəfdaş müəllimlə birgə
ingilis dilini tədris edirlər. Bu dərslərdə
ingilis dilinin tədrisində yeni interaktiv metodlardan istifadə
olunur. Könüllülərin
çalışdıqları məktəblərdəki
müəllimlərin işi dərslərlə məhdudlaşmır.
Onlar tərəfdaş müəllimlərlə
birgə işləyir, dərslərdən sonra müəllimlərin
evlərində birgə müzakirələr aparırlar.
Proqram iştirakçılarının məktəb
müəllimləri ilə əməkdaşlığı nəticəsində
azərbaycanlı tərəfdaş müəllimlərin
ingilis dili bacarıqları əhəmiyyəti dərəcədə
artır. Bir-biri ilə gündəlik ünsiyyətdə
olmaq, sinifdaxili birgə iş və ingilis dilinin praktik səviyyədə
istifadəsi müəllimlərin bacarıqlarının
inkişafına zəmin yaradır. Təcrübə
göstərir ki, ana dili ingilis dili olan şəxsləri əvvəllər
tam anlamayan məktəb müəllimlərinin ingilis dilində
səlisliyi daha yüksək səviyyəyə
çatır. Belə birgə fəaliyyət
tərəfdaş müəllimlərin peşə
hazırlığını artırmaqla yanaşı,
müasir tədris praktikasına uyğun yeni vəsaitlərin
hazırlanmasını təmin edir.
Proqram
iştirakçılarının tədris resurslarının
inkişafı ilə əlaqədar işi nəticəsində
ingilis dilinin tədrisi üzrə əyani tədris vəsaitləri
hazırlanır, müəllimlərin və şagirdlərin
istifadəsinə verilir. Həmçinin könüllülər səmərəli
sistemlər tətbiq etməklə şagirdlərə
asanlıqla materiallardan istifadə etmək bacarıqları
aşılayır, onların oxuya marağını
artırırlar.
Təhsil Nazirliyinin ABŞ-la
təhsil sahəsində həyata keçirdiyi uğurlu layihələrdən
biri də ABŞ-ın Montana Universiteti ilə birgə əməkdaşlıq
çərçivəsində icra olunan "Demokratik vətəndaşlıq
üzrə təhsil" qrant layihəsidir.
Layihənin əsas
məqsədi orta məktəblərin VIII-XI sinifləri
üçün insan və cəmiyyət fənni üzrə
beynəlxalq standartlara cavab verən və müasir interaktiv
metodikalara əsaslanan müəllimlər üzrə dərs
vəsaitinin hazırlanmasıdır. Layihə 2006-cı ildən
həyata keçirilməyə başlanmışdır.
Azərbaycan tərəfindən
layihədə iştirak etmək üçün müsabiqə
əsasında dörd orta məktəb müəllimi
seçilmiş və Təhsil Nazirliyindən layihə
koordinatoru daxil olmaqla işçi qrupu
yaradılmışdır. Amerika tərəfindən
bu layihədə ABŞ-ın Harvard, İndiana,
Layihənin birinci mərhələsində
işçi qrupunun üzvləri ABŞ-ın Montana
Universitetində intensiv treninqlərdən keçmiş,
Demokratiya, Konstitusiya, İnsan hüquqları, Vətəndaşlıq
üzrə tədris proqramları, eksperimental dərslərin
metodikası və dərs vəsaiti hazırlamışlar.
2003-cü ilin
mayında amerikalı ekspertlər layihə çərçivəsində
görülən işlərin qiymətləndirilməsi məqsədilə
Bakıya gəlmiş, İşçi qrupunun fəaliyyətinə
yüksək qiymət verilmiş, ABŞ Dövlət
Departamentinə layihənin davam etdirilməsi tövsiyə
edilmişdir. Dövlət Departamenti
insan və cəmiyyət fənninin
tədris proqramı və
dərsliyinin tamamlanması, həmçinin onların nəşri üçün növbəti qrant
ayırmışdır.
Həmin layihədə
yalnız tədris proqramı və dərs vəsaitinin
hazırlanması deyil, eyni zamanda Bakı şəhəri və
respublikanın rayonlarının orta məktəb müəllimləri
üçün təkmilləşdirmə kurslarının
keçirilməsi də nəzərdə tutulmuşdu. Kurslar həm
yerli müəllimlər, həm də ABŞ-ın ekspertləri
tərəfindən aparılmışdır. 2002-2004-cü illərdə Bakı şəhəri
və 4 rayonun orta məktəblərinin 250-dən artıq
müəllimi insan və cəmiyyət fənni üzrə
kurslarda iştirak etmişdir. Kurslarda müəllimlər
vətəndaşsünaslıq üzrə yeni interaktiv tədris
metodları, eyni zamanda yeni proqram və dərs vəsaiti ilə
Layihənin nəticəsi
kimi, 2005-ci ildə ümumtəhsil məktəblərinin
VIII-XI sinifləri üçün insan və cəmiyyət fənni
üzrə beynəlxalq tələblərə cavab verən
müəllimlər üçün dərs vəsaiti
hazırlanıb nəşr olunmuşdur.
Qeyd edilənlər
göstərir ki, ABŞ tərəfindən maliyyələşdirilən
və ölkəmizdə həyata keçirilən
çoxprofilli təqaüd proqramları və layihələr
təhsil və tədqiqatlarla bağlı müxtəlif sahələri
əhatə edir. Bu proqramlar ABŞ-ın qeyri-hökumət
təşkilatları və bu ölkənin Azərbaycandakı
səfirliyi tərəfindən idarə olunmaqla Təhsil
Nazirliyi ilə sıx əməkdaşlıq şəraitində
həyata keçirilir. Belə ki, hər
ilin payızında ABŞ tərəfindən proqramlar üzrə
müsabiqənin elan olunması Təhsil Nazirliyi və ABŞ
səfirliyi tərəfindən birgə həyata
keçirilir. Bununla əlaqədar Təhsil
Nazirliyi və ABŞ-ın ölkəmizdəki səfirliyi ilə
birgə mətbuat konfransı ənənə halını
almışdır. Bu konfransda ABŞ tərəfindən
maliyyələşdirilən təqaüd proqramlarının
nəticələri barədə məlumat verilir və
növbəti proqramlar haqqında lazımi informasiya ictimaiyyətə
çatdırılır.
ABŞ-ın
beynəlxalq təhsil mübadilə proqramları barədə
təhsil müəssisələrində təqdimatların
keçirilməsi və digər təbliğat işlərinin
aparılmasına da Təhsil Nazirliyi lazımi dəstək
göstərir. Eyni zamanda keçirilmiş çoxmərhələli
müsabiqə nəticəsində seçilmiş namizədlər,
habelə təqaüd proqramını başa vuraraq Azərbaycana
qayıtmış iştirakçılarla Təhsil Nazirliyində
mütəmadi görüşlər keçirilir.
Qeyd olunan
mübadilə proqramları çərçivəsində
Azərbaycan təhsil müəssisələrinin yüzlərlə
şagird, tələbə, magistr, müəllim və tədqiqatçısı
ABŞ-da müxtəlif müddətli proqramları tamamlayaraq
məzun kimi vətənə qayıtmışlar. Bu məzunlar
təşkilatlanaraq Azərbaycan Məzunlar
Assosiasiyasını (AAA-Azerbaijani Alumni Assosiation) təsis
etmişlər. Hazırda bu qurum ABŞ-da
təhsil almış 2000-dən artıq məzunu öz ətrafında
birləşdirir. Bu təşkilatla Təhsil
Nazirliyi arasında işgüzar əlaqələr
mövcuddur. Hazırda onlardan iki nəfər
Təhsil Nazirliyinin mərkəzi aparatında
çalışır. Amerika təhsilli məzunlar
hazırda iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində,
o cümlədən dövlət strukturlarında uğurla fəaliyyət
göstərirlər. Lakin aparılan təhlillər
göstərir ki, Amerikada təhsil alıb qayıtmış
vətəndaşlarımız daha çox özəl
sektorda, xüsusilə də beynəlxalq və xarici təşkilatların
Azərbaycandakı nümayəndəliklərində və
müəssisələrində çalışmağa daha
çox üstünlük verirlər.
Eyni zamanda 19 iyun 2008-ci il
tarixində ABŞ Dövlət katibinin müavini xanım Qoli
Amerinin Azərbaycana səfəri zamanı Azərbaycan
Respublikası hökuməti ilə Amerika Birləşmiş
Ştatları hökuməti arasında təhsil sahəsində
əməkdaşlıq haqqında Sazişin imzalanması iki
ölkə arasında təhsil sahəsində əməkdaşlığın
inkişafına təkan vermişdir.
(Ardı var)
Misir MƏRDANOV
Azərbaycan müəllimi.- 2010.- 9 aprel.- S.3.