"Təhsilin əsasları"
fənni üzrə təlimin təşkilinə
dair bəzi qeydlər
Müəllim hazırlığına yeni yanaşmalar
Məlum olduğu kimi
son illər müəllim
hazırlığı sahəsində
aparılan islahatlar çərçivəsində bakalavr pilləsində ibtidai sinif müəllimlərinin
hazırlanması üçün
yeni kurikulum tərtib edilmiş və onun respublikamızın
üç ali
pedaqoji təhsil müəssisəsində eksperiment
şəklində tətbiqinə
başlanılmışdır. Yeni kurikulumda praktik müəllim hazırlığını
təmin edən fənlərin sayı artırılmış və
müəllim hazırlığına
yeni yanaşmaları əks etdirən "Təhsilin əsasları"
adlı fənnin tədrisi planlaşdırılmışdır.
Bu fənnin tətbiq
edilməsi haqqında
qərar Azərbaycanda
müəllim hazırlığı
məsələlərinin təhlilinə
və müəllim hazırlığına dair
müasir dünya təcrübəsinə əsaslanaraq
qəbul edilmişdir.
Artıq eksperiment şəklində tədrisinə
başlanılmış "Təhsilin əsasları"
fənnində nəzərdə
tutulmuş məqsədlərə
nail olunması, vəzifələrin
yerinə yetirilməsi
və təlim nəticələrinin əldə
edilməsi üçün
təlimin təşkili
məsələləri də
xüsusi əhəmiyyətə
malikdir. Bununla əlaqədar olaraq bu məqalədə "Təhsilin əsasları"
fənninin təliminin
təşkilində nəzərə
alınması daha
çox əhəmiyyətli
hesab edilən bəzi məsələlər
qeyd edilir və fənni tədris edən müəllimlər üçün
metodik tövsiyələr
verilir.
Fikrimizcə "Təhsilin
əsasları" fənninin təlimin təşkilində
aşağıdakı məsələlərə daha
çox fikir verilməlidir.
* Təlim metodlarında,
fənnin məzmun və əsas istiqamət xəttində rraktik biliyə, pedaqoji bacarıq və
vərdişlərin formalaşdırılmasına üstünlük
verilməsi.
* İrəliləmə
amili. Müəllimlər diqqətlərini şəxsiyyətyönümlü
tədris üzərində cəmləşdirməzdən əvvəl
öyrənənlərin özlərinə də öyrənmə
rrosesində olan şəxs kimi yanaşmalıdırlar. Bir çox müəllimlər belə
hesab edirlər ki, onlar yaxşı müəllimlərdir,
çünki onlar müxtəlif metodlardan istifadə edirlər.
Əlbəttə, müəllimlər müxtəlif
metodlardan istifadə edə bilərlər. Lakin əgər
istifadə edilən metodlar öyrənmə rrosesinə
yenilik gətirmirsə, bu metoddan istifadə etmək lazım
deyil. Müəllimlər tədricən öyrənmə
prosesinə yenilik gətirməyən ənənəvi
metodlardan əl çəkməli və mümkün qədər
yeni metodlar axtarmalıdırlar.
* Nəzərə almaq
lazımdır ki, "Təhsilin əsasları" fənni
sosioloji, rsixoloji, tarixi və fəlsəfi əsaslara
deyil, daha çox təhsilə,
sinifdə baş verən proseslərə istinadlanmalıdır.
* Məsləhətləşmə,
qarşılıqlı əlaqə və müzakirə
proseslərinə həvəs yaradılması. Müəllimlər
bir faktı unutmamalıdırlar ki, tələbələr gələcəkdə
şagirdləri özləri öyrəndikləri metodlarla
öyrətməyə meyil göstərəcəklər. Müəllimlər
məsləhətləşmə, qarşılıqlı əlaqə,
müzakirə etməklə müəyyən nümunələr
yarada bilərlər. Nəticədə tələbələr
sual vermək, tənqid etmək və s. üsullarla öyrənməyə
çalışırlar və gələcəkdə də
öz fəaliyyətlərində bu metodlardan istifadə etməyə
səy göstərirlər.
* Öyrənənlərin
başa düşməsinə kömək etmək müəllimlərin
qarşısında duran ən vacib məsələlərdən
biridir. Müəllimlər öyrənənlərə sadəcə
olaraq fənn haqqında bilikləri ötürməklə
deyil, biliklərin mahiyyətini başa düşməkdə
kömək etməlidirlər. Öyrənənlərə
izah edilməlidir ki, onlar əzbərçiliyə deyil, biliklərin
mahiyyətini başa düşməyə səy göstərməlidirlər.
Əgər öyrənənlərə başa düşməkdə
köməklik göstərilməzsə, onlar öz biliklərini
müstəqil şəkildə tətbiq etməkdə
çətinlik çəkirlər və buna maraq göstərmirlər.
Müəllimlər bu məsələlərə dair
nümunələr hazırlamalıdırlar.
Öyrənmə
prosesində öyrənənlərə kömək etmək
üçün digər tərəflərlə məsləhətləşmələrin
ararılması. Məlumdur ki, təhsil prosesinə bir
çox insanlar qoşulmuş olur. Öyrənmə prosesini
daha səmərəli etmək üçün müəllimlər
daim bu insanlarla məsləhətləşmələr ararmalıdırlar.
* Tədris rrosesinin
inkişafının bir hissəsi kimi eksreriment ararılması və bu
rrosesin dəstəklənməsi. ümumiyyətlə
götürdükdə tədrisin keyfiyyətli olması və
tədris prosesinin inkişaf etdirilməsi müəllimlərin
arardığı eksrerimentlər sayəsində
mümkün olur. Eksrerimentlər aparmaq heç də o demək
deyildir ki, müəllimlər tədris prosesində hər
hansı bir ekstremal fəaliyyət növü göstərməlidirlər.
Sadəcə olaraq onlar öz işlərini digərləri ilə
birgə müzakirə etməli, öyrənənlər
haqqında müxtəlif məlumatlar torlamalı və
müxtəlif yanaşma metodları axtarmağa cəhd etməlidirlər.
üaxşı olar ki, yeni ideya barəsində ilk əvvəl
öyrənənlərin özləri ilə məsləhətləşmələr
ararılsın.
* Tədris rrosesi
zamanı yaranan çətinliklərin aradan
qaldırılması. Müəllimlər tədris prosesində
yaranan çətinlikləri aradan qaldırmaq
üçün yollar axtarmalıdırlar. Bu barədə digər
təcrübəli müəllimlərlə müzakirələrin
ararılması da faydalı olar.
* İnklüziv təhsil
yanaşmalarının tətbiq edilməsi. Tələbələrin
irqindən, dini mənsubiyyətindən, mədəniyyətindən,
etnik tərkibindən, cinsindən, əqli qüsurundan,
sosial-iqtisadi məsələlərdən asılı olmayaraq
hamı üçün inklüziv təhsil imkanları
yaradılmalıdır. Tələbələr inklüziv təhsil
yanaşmaları ilə bilavasitə auditoriyada əyani formada
tanış olmalıdırlar.
* Müəllimlər
başa düşməlidir ki, öyrənənlərin dəstəklənməsi
sadəcə olaraq texniki məsələ deyil, etik məsələdir.
öyrənmə prosesində öyrənənlərə
qayğı göstərmək müəllimlərin mənəvi
borcudur. Texniki yanaşmada müəyyən
mövzu haqqında bilik verilir, öyrənmə və dərketmə
məsələsinə bir o qədər də diqqət
göstərilmir.
* Öyrənənlərdə
özünüqiymətləndirmə və özləri
haqqında mühakimə yürütmək hissinin
formalaşdırılması.
* Öyrənənlərin
öyrənmə rrosesinə dəstək olmaq
üçün dərs rrosesində müxtəlif dəyişkən
yanaşmalardan istifadə edilməsi. Keyfiyyətli tədris dəyişkən
xarakterlidir və tədrisdə dəyişikliklər edilməsi
yalnız dəyişikliklər naminə deyil, öyrənənlər
üçün geniş imkanlar yaradılması məqsədilə
edilməlidir.
Müəllimlər üçün
tövsiyələr.
* Tələbələrin
qarşısında dayanaraq uzun müddət
danışmayın. Bu şərtə əməl etməyiniz
xüsusilə vacibdir. Müəyyən mövzuları
şagirdlərə təqdim etməyə çox vaxt
ayırmayın və şagirdlərdən də müəyyən
mövzuları danışmaq üçün çox vaxt sərf
etməklərini tələb etməyin.üaxşı olar
ki, onların eksreriment ararmasına və müstəqil
düşünüb nəticə çıxarmasına
şərait yaradasınız. Əgər onlar özləri düşünüb müstəqil
nəticə çıxararkən yanlışlıqlara yol
verirlərsə, onlara istiqamət
verin və ya düşünüb nəticə
çıxarmaq üçün digər bir mövzu təklif
edin.
* Öyrənənlərlə
yumşaq rəftar etməyin. özləri
düşünüb nəticə çıxarmaq
üçün tənbəllik edən tələbələri
heç vaxt qəbul etməyin və onlara başa salın ki,
gələcəkdə yaxşı müəllim olmaq
üçün onlar indidən düşünüb nəticə
çıxarmaq vərdişləri əldə etməlidirlər.
* Neç vaxt
başqasının işindən üzü
köçürülmüş və redaktə edilməmiş
yazılı işləri qəbul etməyin. Belə tələbələrdən
bu işi yenidən etməyi xahiş edin. Əgər bu işə
laqeyd yanaşsanız, tələbələr də öz gələcək
fəaliyyətlərində sizin etdiyiniz kimi, laqeyd olacaqlar.
* Tələbələri
qrur halında və yaxud digər üsullarla diskussiya
ararmağa həvəsləndirin. Belə diskussiyalar nəticəsində
tələbələr bir-birindən çox şey öyrənə bilərlər.
Yaxşı olar ki, tələbələr "təbii
öyrənmə" forması hesab edilən diskussiyalarda həvəslə iştirak etməyə
cəlb edilsinlər. Belə diskussiyalarda siz diskussiya
mövzusunu kurikulumda nəzərdə tutulmuş mövzulara
yönəltməyə cəhd etməlisiniz.
Aydın KAZIMZADƏ
Azərbaycan müəllimi.-2010.-26 fevral.-S.4.