Müəllim hazırlığı: Türkiyə təcrübəsi

Müsahibimiz Hacəttəpə Universitetinin pedaqoji fakültəsinin dekanı, professor Buket Akkoyunludur

Buket Akkoyunlu 1963-cü il fevralın 13-də Türkiyənin Ankara şəhərində anadan olub. Bakalavr dərəcəsini 1983-cü ildə Hacəttəpə Universitetinin sosiologiya bölümündə, magistr dərəcəsini isə 1986-cı ildə təhsildə proqramlama bölümündə alıb. 1988-1992-ci illərdə İngiltərənin Leicester Universitetində "Təhsildə İKT-nin istifadə edilməsi" mövzusunda dissertasiya müdafiə edib. 1993-1995-ci illərdə Türkiyə Respublikasının Təhsil Nazirliyində təhsil texnologiyaları üzrə müşavir işləyib, müəllim hazırlanması proqramlarının iştirakçısı olub. 2004-2006-cı illərdə ibtidai məktəb səviyyəsində İKT təhsil proqramı və I-VIII siniflər üzrə İKT ilə bağlı şagird və müəllimlər üçün dərsliklər hazırlayan 4 nəfərlik komissiyanın üzvü kimi fəaliyyət göstərib. Professor Buket Akkoyunlu Hacəttəpə Universitetinin Boloniya Təhsil Komissiyası, Yüksək öyrətim Kurumu (Ali Təhsil Şurası, YöK) - Milli Müəllim Yetişdirmə Komissiyası və Universitetlərarası Qurul-Dosentlik Attestasiya Ali Qurulunun üzvüdür. 2006-cı ildən Hacəttəpə Universitetinin pedaqoji fakültəsinin dekanı vəzifəsində çalışır. 1998-ci ildən etibarən Azərbaycan-Türkiyə arasında həyata keçirilən təhsil layihələrində yaxından iştirak edir. 300-ə qədər elmi məqalənin və 4 kitabın müəllifidir.

Hazırda ölkəmizdə müəllim hazırlığı, pedaqoji kadrların hazırlıq səviyyəsi, onların peşəkarlıq və bacarıqlarına yenidən baxılması diqqətdə saxlanılan məsələlərdəndir. Təhsil Nazirliyinin həmin istiqamətdə həyata keçirdiyi məqsədyönlü tədbirlər, dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin bununla bağlı təcrübəsinin mütəxəssislərimiz tərəfindən öyrənilməsi, vaxtaşırı respublikamızda səfərdə olan xarici həmkarları ilə təcrübə mübadiləsi aparmaları öz müsbət nəticəsini verməkdədir. Qeyd etdiyimiz kimi, müəllim hazırlığı, ixtisasartırma təhsili ilə bağlı dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin təcrübəsinin öyrənilməsi, ondan Azərbaycan reallıqları nəzərə alınmaqla səmərəli istifadə bu sahənin daha da təkmilləşməsinə, yeniləşməsinə və inkişafına kömək edən amillərdən biri sayıla bilər.

Elə bu yaxınlarda Bakıda növbəti dəfə səfərdə olan, artıq neçə illərdir ki, ölkəmizin təhsil mütəxəssisləri ilə yaxından əməkdaşlıq edən Türkiyə Respublikası Hacəttəpə Universitetinin pedaqoji fakültəsinin dekanı, professor Buket Akkoyunlu ilə görüşümüzün əsas mövzusu da qardaş ölkədə müəllim hazırlığı, ixtisasartırma təhsili və təhsillə bağlı digər məsələlərin necə həyata keçirilməsi ilə bağlı oldu. Pofessor Buket Akkoyunlunun qəzetimizə verdiyi müsahibəni oxucularımıza təqdim edirik.

- Buket xanım, Türkiyədə ixtisasartırma təhsili ilə məşğul olan xüsusi qurum varmı? Müəllimlərin ixtisasının artırılması necə həyata keçirilir? ümumiyyətlə, müəllimlər neçə ildən bir ixtisasartırmadan keçməlidir?

- Məlumat üçün bildirim ki, müəllimlərin ixtisasının artırılması Türkiyənin Milli Təhsil Nazirliyinin nəzdindəki İxtisasartırma Tədris İdarəsi (Hizmet İçi Eyitim Dairə Başqanlığı) tərəfindən həyata keçirilir. Adıçəkilən qurum nazirlik kadrlarının ölkə daxilində və ya xarici ölkələrdə ixtisasartırma yolu və digər üsullarla hazırlanması ilə əlaqədar gərəkli bütün fəaliyyət və vəzifələri yerinə yetirir. İxtisasartırma Tədris İdarəsi müəllimlərin ixtisasının artırılması ilə bağlı hər il üçün plan və proqram hazırlayır. Bu zaman nə qədər müəllimin hansı ixtisaslar üzrə təhsil alması müəyyənləşdirilir. Qeyd edim ki, bizdə müəllimlərin sayı 900000-dir. Onların hamısının ixtisasının artırılması, təbii, çox çətin bir işdir. ölkəmizdə radikal dəyişikliklər olduğü zaman bizim təhsil proqramlarında da bir sıra yeniliklər öz əksini tapdı. 1999-cu ildə Türkiyədə kompüterləşmə başladı. Türkiyə orta məktəblərinin kompüterlərlə tam təchizatından sonra şagirdlərə bununla bağlı mükəmməl bilik öyrədə biləcək müəllimlərə ciddi ehtiyac duyuldu.10-12 il ərzində bütün müəllimlər kompüter kurslarından keçdi. 2004-cü ildə universitetlərin pedaqoji fakültələrinin proqramları dəyişdi, bura kompüter dərsləri salındı. 2004-cü ildə həmçinin ibtidai təhsil (ilk öyrətim) proqramları, tədris planları dəyişərək müasir dövrün tələblərinə uyğun şəkildə hazırlandı. İxtisasartırma Tədris İdarəsi bununla bağlı bir sıra işlər həyata keçirməyə başladı. Belə ki, 2005-ci ildən etibarən adıçəkilən idarə ölkənin tanınmış universitetləri ilə birlikdə razılığa gələrək ibtidai sinif müəllimlərini bir yerə topladı. Pedaqoji fakültələrin müəllimləri təhsil işçilərini yeni tədris proqram və planlar, təhsildə baş verən yeniliklər, müasir təlim metodları, dərs materiallarının hazırlanması, təhsildə qiymətləndirmə meyarları, təhsilin məzmunu, fəlsəfəsi, mahiyyəti və digər məsələlər barədə məlumatlandıraraq onlara bilgilər verdilər. Müəllimlər təhsildə baş verən ən son yeniliklərdən xəbərdar olmaqla yanaşı, dərslərdə müasir təlim metodlarından uğurla istifadə etməyi də öyrəndilər. Onu da bildirim ki, bizdə həmçinin ehtiyaclar nəzərə alınmaqla hər məktəbin özündə ixtisasartırma kursları təşkil olunur. Orta məktəblərdə tədris ilinin sonunda-15 iyunda şagirdlər yay tətilinə buraxıldıqdan sonra müəllimlər burada növbəti aya qədər təşkil olunan ixtisasartırma kurslarında bilik səviyyələrini, peşəkarlıqlarını artırırlar. Hər bir təhsil müəssisəsinin rəhbəri hansı fənn müəllimlərinin ixtisasartırma kurslarından keçəcəyini əvvəlcədən müəyyənləşdirir, həmin zaman dediyim kimi, ehtiyaclar nəzərə alınır. Məsələn, məktəbin rəhbəri müəyyənləşdirir ki, bu il onun informatika və yaxud ingilis dili fənlərini tədris edən müəllimlərinin ixtisasartırmadan keçməsi zəruridir. Direktor bununla bağlı il ərzində proqram hazırlayır və görülən işlər barəsində İxtisasartırma Tədris İdarəsinə məlumat verir. İdarənin əməkdaşlıq etdiyi pedaqoji universitetlərdən müəllimlər həmin məktəblərdə bu kursları aparırlar. Kurslar sentyabrın 1-dən 15-dək yenidən təşkil olunur. Bundan əlavə, İxtisasartırma Tədris İdarəsi özü də ehtiyaca görə Türkiyənin tanınmış mərkəzlərində iyul-avqust aylarında məktəb rəhbərləri tərəfindən müəyyənləşdirilərək göndərilən fənn müəllimlərini ixtisasartırma kurslarından keçirir. Bu, hər il təşkil edilir. Gördüyünüz kimi, bizdə İxtisasartırma Tədris İdarəsi ilə pedaqoji universitetlərin sıx əməkdaşlığı nəticəsində ixtisasartırma təhsili öz uğurlu həllini tapıb.

- Müəllimlərin işə qəbulu necə həyata keçirilir? Hansı qurumlar bu prosesi tənzimləyir və hər tədris ilində neçə dəfə belə qəbul aparılır?

- Bizim universitetimizi hər il yüzlərlə gənc bitirir. Ancaq bu o demək deyil ki, gənclərin hamısı müəllim olacaq. Türkiyədə universitetləri bitirən məzunlar müəllimlik hüququ qazanmaq üçün öyrənci Seçmə Yerləşdirmə Mərkəzi (öYSM) tərəfindən keçirilən test imtahanında iştirak etməlidir. Test imtahanında məzunların müəllimliyə xas bütün keyfiyyətləri, təhsil aldığı illər ərzində əldə etdiyi bilikləri, yeni metodlardan istifadə etmək bacarığı yoxlanılır. Bütün bunları və təhsillə bağlı digər məsələləri əhatə edən suallara cavab verən gənclər 100 baldan ən azı 70-ni toplamalıdırlar. Əgər tələb olunan balı toplayarsa, müəllim olmaq hüququ qazanır. Bundan sonra həmin gənclər Türkiyənin Milli Təhsil Nazirliyinə işlə təmin olunmaq, həmçinin harada işləmək istədikləri barədə yazılı şəkildə müraciət edirlər. Milli Təhsil Nazirliyi də, öz növbəsində, ölkənin təhsil müəssisələrinin fənlər üzrə ehtiyacını öyrənərək onların sayını göstərməklə siyahını açıqlayır. Bütün bu işlər kompüter vasitəsilə həyata keçirilir. Onu da bildirim ki, test imtahanında tələb olunan balı toplamaq hələ heç də həmin il işlə təmin olunmaq demək deyil. Ola bilər ki, bir gənc imtahanda daha yüksək bal toplayaraq az bal toplayan gəncin işləmək arzusunda olduğu məktəbdə müəllim kimi çalışmaq hüququ qazansın və yaxud hər hansı bir məktəbdə o fənn üzrə müəllimə həmin il az tələbat olsun. Elə məktəblər də var ki, həmin fənn üzrə müəllimə o il heç ehtiyac olmur. İşlə təmin edilməyən müəllimlər 1il gözləməli olurlar. Növbəti il onlar test imtahanında iştirak etmədən yenidən işləmək üçün Milli Təhsil Nazirliyinə müraciət edə bilərlər. Test imtahanının nəticəsi 2 il etibarlı sayılır. ümumiyyətlə, müəllim olmaq hüququnu qazanmaq üçün öyrənci Seçmə Yerləşdirmə Mərkəzi tərəfindən ildə 2 dəfə - noyabr və may aylarında test imtahanı olur. Müəllimlərin işə qəbulu 2 cür həyata keçirilir: dövlət məmuru ( kadrolu) və müqavilə əsasında (sözləşməli). Bunu isə Milli Təhsil Nazirliyi müəyyənləşdirir. Türkiyədə məktəbəqədər təhsil müəssisələrində çalışmaq uçun tərbiyəçilərə, məktəblərdə ingilis dili, informatika müəllimlərinə ehtiyac olduğundan onlar yerlərdə dövlət məmuru kimi işə götürülürlər. Digər fənlər üzrə müəllimlərin dövlət məmuru kimi və ya müqavilə əsasında işə götürülməsi isə təbii ki, yenə də həmin fənlərə ehtiyacın nə dərəcədə olmasından asılıdır. Dövlət məmuru kimi və ya müqavilə əsasında işləyəcək gənclərin hamısı eyni test imtahanında iştirak edirlər və şərtlər hamı üçün birdir.

- Ümumi təhsilin strukturu təhsil səviyyələri üzrə hansı sinifləri əhatə edir?

- Türkiyədə məktəbəqədər təhsil müəssisələri və orta məktəblərdəki uşaqların sayı 15352000-dir. Həmin təhsil müəssisələrində müəllim sayı 679373 nəfərdir. Bu 2008-2009-cu ilin statistikasıdır. 3-6 yaş məktəbəqədər dövr hesab olunur. I-VIII siniflər ibtidai (ilk öyrətim), IX-XII yuxarı siniflər (orta öyrətim), ali təhsil isə yüksək öyrətim adlanır. ümumi təhsil məktəblərində müəllim-şagird nisbəti 1:44-dür. Siniflərdə şagird sıxlığı 50-55 olub, 70-75-ə çıxan yerlər də vardır.

- Buket xanım, pedaqoji təcrübə hansı kurslarda və hansı həcmdə keçirilir?

- Məlumat üçün bildirim ki, 4 il ərzində tələbələrimiz 3 (140 saat) pedaqoji təcrübə keçirlər. Tələbələr I kursun 2-ci semestrində hər həftə (cəmi 14 həftə ) 2 saat məktəbdə, 2 saat universitetdə təcrübə keçirlər. 2-ci təcrübə III kursun 2-ci semestrində olur. Tələbələr hər həftə (cəmi 14 həftə) hərəsi 2 saat olmaqla məktəbdə və universitetdə təcrübə keçirlər. Gənclər 3-cü təcrübəni IV kursun 2-ci semestrində hər həftə (cəmi 14 həftə) 6 saat məktəbdə, 2 saat universitetdə keçirir. Pedaqoji təcrübədə olarkən tələbələrin hamısı hər həftə nə işlər görəcəkləri ilə bağlı plan tərtib edirlər. Plana uyğun həftə ərzində öz fəaliyyətlərini qurur və nəticə olaraq görülən işlər barədə hesabat hazırlayıb təcrübə rəhbərinə təqdim edirlər. Təcrübə rəhbəri hesabatla tanış olduqdan sonra tələbənin fəaliyyətinə qiymət verir, bununla bağlı öz fikir və təkliflərini söyləyir. Hər kursun axırında isə tələbələr təcrübə vaxtı hazırladıqları həftəlik hesabatları toplayaraq onları təcrübə rəhbərinə təqdim edirlər. Pedaqoji təcrübə keçən tələbələrə daim nəzarət olunur. Təcrübə rəhbəri məktəbin direktoru, oradakı müəllimlərlə sıx əlaqə saxlayaraq tələbələrin dərslərdə iştirakı, hazırlıq səviyyəsi barədə mütəmadi olaraq onların fikirlərini öyrənir.Tələbələr bu hesabatları hazırlayarkən təcrübə rəhbərinin məsləhət və təkliflərini nəzərə alır. Artıq neçə illərdir ki, bizim birlikdə əməkdaşlıq etdiyimiz məktəblər var. Müəllim hazırlığı ilə məşğul olan universitetlər pedaqoji təcrübə keçmək üçün tələbələrini istədikləri hər hansı məktəblərə göndərməyi qabaqcadan müəyyənləşdirərək bu təhsil ocaqlarının siyahısını Milli Təhsil Nazirliyinə təqdim edirlər.

- Pedaqoji fakültələrdə fənnin tədrisi üzrə hazırlıq necə aparılır?

- Bizim universitetlərin pedaqoji fakültələrində tələbələr hər bir fəndən müəyyən siniflər üzrə hazırlanır. Məsələn, I-VIII və IX-XII siniflər üzrə müəllim hazırlığı ayrı aparılır. I-VIII siniflərdə dərs deyən müəllim yuxarı siniflərdə şagirdlərlə məşğul ola bilməz. çünki hər bir müəllim seçdiyi ixtisasdan dərs deyəcəyi siniflər üzrə bilik alır, ixtisaslaşır, o siniflərdə oxuyan uşaqların yaş psixologiyasını öyrənir. Onların tədris proqramları ayrı-ayrı siniflər üzrə hazırlanır.

- Müəllim hazırlığında "Təhsilin əsasları" fənni tədris olunurmu? Onun əsas məzmunu nədən ibarətdir?

- Bizdə həmin fənn "öyrətmənlik məsləyinə giriş" və ya "Eyitimə giriş" adlanır. Fənnin tədrisində 10 əsas mövzu öz əksini tapır.Belə ki, burada təhsilin fəlsəfəsi, müəllimlik öyrədilir, müəllimliyə xas olan keyfiyyətlər, məktəb direktoruna verilən tələblər açıqlanır, proqram tərtibi, dərs planlarının hazırlanması, uşaqlarla işləmək bacarığı, qiymətləndirmə meyarları göstərilir, insanlarla ünsiyyət, təşkilatçılıq və digər məsələlər barədə məlumatlar verilir. Bundan əlavə, tələbələrimizə "Rəhbərlik psixoloji danışma" dərsi də keçilir ki, burada da məktəb direktorunun bilməsi vacib olan bir sıra məsələlərdən söz açılır.

- Müəllimlər və məktəb rəhbərləri üçün yaş həddi varmı? Onların təqaüdə göndərilməsi necə həyata keçirilir?

- Türkiyədə bütün sahələrdə çalışanlar, o cümlədən müəllimlər də 65 yaşa çatdıqda təqaüdə çıxırlar. Bu zorunlu əməklilik sayılır və təqaüdə çıxanlar işləyə bilməz. Təkcə universitetlərdə çalışan müəllimlər 67 yaşında təqaüdə çıxa bilərlər. Bu isə orada dərs deyən müəllimlərin sayının çox az olması ilə əlaqədardır.

- Buket xanım, sonuncu sualımız sizin Azərbaycandakı fəaliyyətinizlə bağlıdır. Bilirik ki, Bakıya tez- tez səfərləriniz olur. Bizim təhsil mütəxəssisləri ilə sıx əməkdaşlıq edirsiniz, alim və pedaqoqlarımızla səmimi münasibətiniz var. Bu barədə bir qədər məlumat verməyinizi xahiş edirik.

- Düz qeyd etdiniz. Mənim Bakıya səfərlərim tez- tez olur. 1998-ci ildən etibarən Azərbaycan- Türkiyə arasında həyata keçirilən təhsillə bağlı layihələrdə yaxından iştirak edirəm. Bu, mənim üçün olduqca xoşdur. çalışdığım Hacəttəpə Universiteti ilə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti arasında 21 oktyabr 2006-cı ildə əməkdaşlıq müqaviləsi imzalanmışdır. Hər iki universitet arasında işgüzar əməkdaşlıq mövcuddur, ali təhsil ocaqları birgə bir sıra işlər həyata keçirirlər. Sizin olduqca savadlı, peşəkar, elmi potensialı güclü alim və pedaqoqlarınız, təhsili gözəl bilən mütəxəssisləriniz var. Onu da qeyd edim ki, son illər ölkənizin təhsili çox uğurla inkişaf edir. Bakıya hər gəlişimdə mən bunun bir daha şahidi oluram. Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin ölkənin təhsil sistemində gördüyü işləri, həyata keçirdiyi tədbirləri yüksək dəyərləndirirəm.

- Buket xanım, suallarımızı belə ətraflı cavablandırdığınıza görə sizə öz minnətdarlığımızı bildiririk.

Müsahibəni apardı: Samirə KƏRİMOVA

Azərbaycan müəllimi.-2010.-26 fevral.-S.4.