"Ermənilər
ayaq dırnaqlarımı
çıxartdılar"
Həmsöhbətim Xocalı sakini, 33 yaşlı Musayev Ramil Səlim
oğludur. Onunla Xocalı soyqırımının
on səkkizinci ildönümü ərəfəsində
görüşdüm. Qəlbində
yurd həsrəti, Xocalı yanğısı
olan Ramil özünün və bu şəhərin sakinlərinin ermənilər
tərəfindən başlarına
gətirilən müsibətlərdən,
vəhşiliklərdən söhbət açdı:
- Həmin gün
axşam saat 9-da atışma yenidən şiddətləndi. Həmişəki
kimi yenə də atamın həyətimizdə düzəltdiyi
tunelə doluşduq. Qonşularımız Zinyət xala,
Hüseyn dayı, Qaraş dayıgilin ailəsi də tuneldə
idi. Gecə saat 12-yə kimi tuneldə qaldıq. Atəş səsi
kəsilmirdi. Bu zaman polis işləyən dayım Tahir
qaça-qaça gəldi ki, ermənilər şəhəri
hər tərəfdən mühasirəyə alıb. Artıq
Xocalının kənarında yaşayan Məhsəti
türklərinin yaşadığı evləri ailələrlə
birlikdə yandırdılar. Yanan uşaqların, qocaların
ah-naləsi bütün şəhəri bürüyüb.
Tuneldə qorunmaq artıq mənasızdır. Vaxt itirmədən
tuneldən çıxdıq. Zinyət xala ilə Hüseyn
dayı yaşlı olduqlarından orada qaldılar. Mən,
atam Səlim, qardaşım Teymur, bizdə qalan əmim
oğlu Emin, ata nənəm Məhluqə birlikdə Qarqar
çayına doğru qaçdıq. Buz kimi suyu olan
çayı keçdik. Paltarlarımız tamam islandı.
Hamımız soyuqdan əsirdik. Nəhayət, Kətik meşəsinə
girdik. Oradakı hündür dağa dırmandıq.
Dağın başına çatar-çatmaz ermənilər
təpədən avtomat və pulemyotlardan bizi atəşə
tutdular. İnsanlar ölümün pəncəsindən
qurtulmaq üçün üzüaşağı
qaçmağa başladılar. Bu sıldırım
dağın yamacında ermənilərin atdığı
güllə ayağımdan dəydi. Əvvəlcə nə
ağrı, nə də axan qanı hiss etmirdim. Güllələrdən
özümü qorumaq üçün meyitlərin
arasında gizləndim.
- Onda sənin neçə yaşın var idi, bəs
meyitdən qorxmadın?
- Onda mənim 13
yaşım var idi. 7-ci sinifdə oxuyurdum. Meyitdən də
qorxmurdum.
- Hə, bəs sonra nə oldu?
- Sonra sağ qalanlar dərənin
dibinə yuvarlandılar. Araya ani sükut çökdü.
Atam 3 yerdə tonqal qaladı. Bir qədər
qızındıq. Sonra yola düzəldik. Duman idi. Hara
getdiyimizi bilmirdik. Yolda qarşımıza çıxan bir
kişi bildirdi ki, siz Ağdama yox, Xankəndinə doğru
gedirsiniz. Geri qayıdası olduq. Hamı taqətdən
düşmüşdü. Bir qədər nəfəsimizi dərmək
üçün qarın üzərində əyləşdik.
Səhərə yaxın yola düşdük. Qarşıda
bir dağ var idi. O dağı aşıb bütün
günü yol getdik. 70-ə yaxın yaşı olan nənəm
taqətdən düşmüşdü, yeriyə bilmirdi.
Atam isə anasını zorla aparırdı. Mənim isə
ayaqlarımı don vurmuşdu. Qarın, şaxtanın təsirindən
əllərimiz də, bütün bədənimiz də
sözümüzə baxmırdı. Əzablı yollar isə
hamımızı üzmüşdü. Nəhayət, bir kəndə
çatdıq. Kənd adamları bizi Azərbaycan dilində
çağırdılar. Erməniləri də söyüb
təhqir etdilər. çox sevindik, düşündük ki,
artıq canımız ermənilərin əlindən
qurtarıb. Sevincimiz çox çəkmədi. Bizi atəşə
tutdular. Mənimlə yanaşı dayanmış Telman Aslanov
yanımdaca öldü. Zəhra xalanın da ölümü
gözlərim önündən getmir. Erməni gülləsi
onun ağzından dəymişdi. Sən demə bu, ermənilər
yaşayan Dəhraz kəndi imiş. Bizi elə burada əsir
götürdülər. Hamımızı qarın
üstünə uzadıb başımızın
üstündə atəş açmağa başladılar.
Sonra hamımızı sıraya düzüb bir ferma tövləsinə
gətirdilər. 60-70 nəfərə yaxın adam olardıq.
Ramil ani fikrə
daldı... gözləri dolmuşdu... handan-hana nə isə
yadına düşmüş kimi yenidən söhbətə
başladı:
- Bir hadisə də
heç yadımdan çıxmır, biz meşədə
olanda bir məhsəti qadının qucağında körpə
bir uşaq vardı. Uşaq aclıqdan, susuzluqdan, soyuqdan hey
ağlayırdı. Gözlərimin önündə uşaq
səs salmasın deyə ana öz övladını sakitləşdirmək
istədi. Bir xeyli keçəndən sonra səs gəlmədiyini
görən ana körpəsini bağrına basdı. Körpə
ölmüşdü. Bu ara ermənilər ananı da vurdular.
Ermənilər 12-13 nəfər
əynində Milli Ordu paltarında olan kişiləri güllələdilər.
Onların arasında X sinifdə oxuyan Xaqani adında bir
oğlan da var idi. Sonra əlində tank əleyhinə qumbara
tutmuş Telmanı da güllələdilər. Növbə mənə
çatdı. Ayaqlarımı soyundurdular. özüm də
güllə dəymiş sağ ayağımı, don
vurmuş, qaralmış barmaqlarımı görəndə dəhşətə
gəldim...
(O, iki əli ilə
gözlərini tutdu... mən də qəhərdən
üzümü yana çevirdim. Araya ani sükut
çökdü...).
Hə, bu dözülməz
vəziyyətə baxmayaraq bircə-bircə ayaq
dırnaqlarımı kəlbətinlə çəkib-çıxartdılar.
Bağırtım göylərə bülənd olmuşdu...
- Bəs bu vəhşilərin əlindən necə
xilas oldunuz?
- Bir neçə
gündən sonra bizi fermadan çölə
çıxartdılar. Qadınları, uşaqları bir,
kişiləri isə başqa bir sıraya düzdülər.
Atam bizdən ayrı düşdü. Nənəm,
qardaşım Teymurla məni öyrətdi ki, atanızın
ayaqlarını qucaqlayıb onu buraxmayın. Ermənilərə deyin ki, anamız meşədə ölüb,
heç olmasa atamızı buraxın. Elə də etdik. Bundan sonra
atamı bizə tərəf itələdilər.
Bizi sıraya düzüb Ağdamın
Abdalgülablı kəndinə
tərəf apardılar.
Yolboyu ölüb-qalmış insanları
görəndə bağrım
qana dönürdü.
öldürülmüş ana əlini bir qədər aralıda donub qalmış övladına
doğru uzatmışdı.
Ana əllərini körpəsinin əlinə
dəyənə qədər
ona doğru sürünmüşdü... Eləcə də ölmüşdü...
Nə isə, bizi
Abdalgülablı kəndinə qədər müşayiət
edən erməni yaraqlıları geri döndülər. İnanmadıq.
Elə bildik ki, arxadan bizi güllələyəcəklər.
Amma atəş açılmadı. Gəldik
Abdalgülablıya, oradan da Ağdama. Ayaqlarım
tutulmuşdu. Bizi Bakıya gətirdilər. Düz 3-4 ay yeriyə
bilmədim. Xəstəxanada əvvəl ayağımı kəsmək
istədilər. Sonra bu fikirlərindən
daşındılar. Mən dizlərim üstə gəzirdim.
Uzun müddət müalicə aldım. Təhsilimi də unutmadım. Bakıdakı
28 nömrəli məktəbin XI sinfini bitirdim. O müdhiş
günlərdən 18 il ötsə də, indi də Xocalı
sakinlərinin ermənilər tərəfindən
soyqırımına məruz qalmalarını
unutmamışam. ömrümün sonuna kimi də
unutmayacağam!
O gün Ramildən sağollaşıb ayrılsam da, onun Xocalı dəhşətləri, erməni vəhşilikləri barədə danışdığı epizodlar hələ də bir kino lenti kimi gözlərim önündə canlanır. Bir şeyə inanıram ki, bu qan yerdə qalmayacaq! Siz doğma Xocalınıza qaydacaqsınız! Onu yenidən bərpa edəcəksiniz! O günlər uzaqda deyil, Ramil!
Ədalət DAŞDƏMİRLİ
Azərbaycan müəllimi.-2010.-26 fevral.-S.5.