Dünya Bankı ilə uğurlu
əməkdaşlıq təhsil sahəsində islahatlara
güclü təkan verib
Azərbaycanın təhsil sistemində
10 ildən artıqdır
ki, davamlı və məqsədyönlü
islahatlar aparılır.
Bu islahatların bir çoxu Təhsil Nazirliyinin Dünya Bankı ilə birgə reallaşdırdığı layihələrdən
qaynaqlanır. Elə bu
məqsədlə Təhsil
Nazirliyində Dünya
Bankının maliyyə
dəstəyi ilə həyata keçirilən
Layihələrin Əlaqələndirmə
Qrupunun rəhbəri
Elvin Rüstəmovla söhbət
etmək qərarına
gəldik.
- Elvin müəllim, Təhsil Nazirliyinin Dünya Bankı
ilə əməkdaşlığı nədən
başladı?
- Bildiyiniz kimi,
ümummilli lider, Prezident Heydər Əliyev 30 mart 1998-ci ildə
bu məqsədlə xüsusi sərəncam
imzalamışdı. Həmin sərəncamla Azərbaycan
Respublikasının təhsil sistemində islahatların
aparılmasını təşkil etmək məqsədilə
Dövlət Komissiyası yaradılmış və ona
Dünya Bankının vəsaiti hesabına təhsil sahəsində
İslahat Proqramının hazırlanması
tapşırılmışdı. Həmin dövrdən
Dünya Bankı ilə təhsil sahəsində
başlanmış əməkdaşlıq indiyədək
davam etməkdədir. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan
hökuməti Dünya Bankı ilə əməkdaşlığa
böyük önəm vermişdir. Dünya Bankı
dünyanın bütün bölgələrində fəaliyyət
göstərməklə böyük təcrübə
toplamışdır. Dünya Bankının ölkələrarası
fəaliyyəti ona dünyanın təhsil sahəsində ən
qabaqcıl ekspertlərindən bəhrələnməyə,
müxtəlif "Nou Xau"lara və innovasiyalara dair resurs
bankını formalaşdırmasına imkan verir. Dünya
Bankının maliyyələşməsi ilə aparılan
islahatlar bu üstünlüklərdən bəhrələnməyə
şərait yaradır.
- Dünya Bankı ilə indiyədək hansı layihələr
həyata keçirilmişdir?
- Təhsil sahəsində
Azərbaycanın Dünya Bankı ilə əməkdaşlığı
üç layihənin həyata keçirilməsi ilə əlamətdardır:
1) Təhsil İslahatı layihəsi (1999-2004); 2) Təhsil
Sektorunun İnkişafı Layihəsi (2004-2009); 3) Təhsil
Sektorunun İnkişafı üzrə İkinci Layihə
(2009-2014).
Bu mərhələlərin
hər biri öz-özlüyündə müxtəlif
tapşırıqların və problemlərin həllini nəzərdə
tutaraq investisiya tutumu və maliyyə həcmi ilə də fərqlənmişdir.
Layihələrin büdcələri azdan çoxa doğru
istiqamətdə dəyişmişdir. Belə ki, birinci layihə 5,5 mln., ikinci layihə
21 mln., üçüncü layihə isə 45,4 mln. ABŞ
dolları məbləğində olmuşdur. Layihələrin
büdcəsinin belə artması planlaşdırılan
islahatların miqyasının artmasından irəli gəlmişdir.
Bu həm də başa çatmış mərhələlərin
uğurlu olmasının və Dünya Bankının Təhsil
Nazirliyi ilə birgə işləməsindən məmnun
qalmasının göstəricisidir. Dünya Bankının
yüksəkrütbəli nümayəndələri dəfələrlə
Təhsil Nazirliyini Azərbaycanda ən yaxşı tərəfdaş
adlandırıblar.
- Dünya Bankı ilə işləməyin hansı
özəllikləri var?
- Dünya Bankı maliyyə
qurumudur və layihələrini dövlət zəmanəti ilə
uzun müddətə çox aşağı faizlə verdiyi
kreditlər vasitəsi ilə maliyyələşdirir. Dünya
Bankının güzəştli kreditləri inkişaf mərhələsində
olan dövlətlərə verilir. Bu kreditlərə tələbatın
çox olması səbəbindən onların ölkəyə
cəlbi dünya praktikasında müsbət
qarşılanır. Dünya Bankından kredit almaqdan daha
çətini onun xərclənməsi prosedurudur. Hər bir
dollar belə Dünya Bankından əsaslandırılmış
qaydada əvvəlcədən nəzərdə tutulmuş
istiqamətlərə və Bankın qoyduğu ümumi
qaydalara əsasən xərclənməlidir. Bu qaydaların
ağırlığı əsasən ondan ibarətdir ki, hər
bir mərhələdə nəzarət və
razılaşdırma tələb olunur. Hətta cənab
Prezident də çıxışlarının birində
qeyd etmişdir ki, Dünya Bankı layihələrinin
icrası qaydaları çox ağırdır.
- Təhsil Nazirliyi bu layihələri necə idarə edir?
- Dünya Bankı layihələrinin
icrası üçün Təhsil Nazirliyi, mən deyərdim,
ən düzgün həll yolu tapmışdır. Belə ki,
layihələrin müxtəlif istiqamətləri üzrə
icrasına Təhsil Nazirliyinin şöbələri və məsul
şəxsləri cavabdehdirlər. Layihənin bu cür idarə
edilməsi onun icrasının bütünlüklə Təhsil
Nazirliyi sisteminə inteqrasiyasını və aparılan
islahatlara nazirliyin sahibliyini təmin edir. Eyni zamanda, bu islahatların
daha mütəşəkkil icrasına və əldə olunan
nailiyyətlərin davamlılığına şərait
yaradır. Özünü doğrultmuş bu təcrübə,
bəlkə də, bizim fərqli cəhətlərimizdən
biridir. Çünki digər təşkilatlarda layihələrin
icrası üçün, əsasən, Layihənin İcra
Qrupu məsul olur. Bizdə isə İcra Qrupu əvəzinə,
Əlaqələndirmə Qrupu fəaliyyət göstərir
və onun funksiyalarına Dünya Bankının xüsusi tələblərini
dəqiqliklə yerinə yetirmək daxildir.
- Bu tələblər hansılardır?
- Əvvəldə qeyd
etdiyim kimi, Dünya Bankı ilə işləmək çox
çətindir və bu, qoyulmuş qayda və tələblərdən
irəli gəlir. Bu tələblər əlaqələndirmə,
monitorinq, satınalmaların təşkili və maliyyənin
idarəolunması ilə bağlıdır. Dünya
Bankının maliyyələşdirdiyi layihələrin
icrası cari şəkildə Dünya Bankı ilə əlaqələndirilir.
Bunu həm islahatların həyata keçirilməsi, həm də
Dünya Bankının maliyyələşdirdiyi layihələrə
tətbiq olunan və üzv dövlətlərin qəbul
etdiyi qaydalar tələb edir. Məsələn, Dünya
Bankına mütəmadi hesabatların verilməsi nəzərdə
tutulur. Layihələrin icra vəziyyətinə nəzarət
etmək məqsədilə ildə iki dəfə Dünya
Bankının monitorinq və yoxlama missiyaları Azərbaycana
gəlir, layihənin gedişi ilə tanış olub hesabat tərtib
edirlər. Bu missiyaların təşkili və nəticədə
hazırlanmış hesabatların Layihənin icra
planlarında nəzərə alınması Layihə Əlaqələndirmə
Qrupu tərəfindən təmin olunur. Eyni zamanda Dünya
Bankı tərəfindən layihələrin uğurlu
olub-olmamasını müəyyənləşdirmək
üçün monitorinq indikatorları tətbiq edilir. Bu
indikatorlar layihələrin icrası boyu nəzarətdə
saxlanılır. Layihənin monitorinqi və qiymətləndirilməsi
Layihəni Əlaqələndirmə Qrupunun heyəti, cəlb
edilmiş beynəlxalq məsləhətçilər və
Dünya Bankının Tapşırıq Qrupu tərəfindən
həyata keçirilir.
- İnsanları həmişə layihələrdə
olan xərclər, daha doğrusu, onun səmərəli istifadəsi
maraqlandırır. Təhsil layihələrində maliyyə
xərcləmələri ilə bağlı nə deyə bilərsiniz?
- Siz düz buyurursunuz. Hər
bir layihənin icrasında olduğu kimi, bizim icra etdiyimiz təhsil
layihələrinin nəticəyönümlüyünə, səmərəliliyinə
və şəffaflığına çox böyük
önəm verilir və bununla bağlı ictimaiyyət kifayət
qədər məlumatlandırılır. Bu məsələlərlə
bağlı qeyd etmək istərdim ki, satınalmaların təşkili
və maliyyənin idarə olunması Dünya Bankının
prosedur qaydalarına əsasən aparılır. Fikrimcə,
ictimaiyyətin də beynəlxalq layihələrin proqram və
maliyyə idarəetməsi prosedurları haqqında məlumatı
olmalıdır.
Mən istərdim ki,
maliyyə vəsaitlərinin xərclənməsinə əsas
verən müqavilələrin bağlanması və
ümumiyyətlə, satınalma prosesinin təşkili barədə
danışım. Layihə dövründə satın
alınacaq işlər, xidmətlər və mallar öz əksini
layihənin satınalma planında tapır. Bu plan mütəmadi
olaraq Dünya Bankı və Maliyyə Nazirliyi tərəfindən
yoxlanılır. Plan təsdiq edildikdən sonra satınalma
prosesi başlayır. Satınalma prosesi Dünya
Bankının qaydaları əsasında aparılır və
mərhələli bir prosesdir. Bu prosesin bir mərhələsindən
digər mərhələsinə keçid ilə əlaqədar
olaraq Dünya Bankının razılığı tələb
edilir. Bankın razılığı olmadan atılan hər
hansı bir addım dərhal dayandırılır, proses ləğv
edilir. Belə bir səhv addım nəticəsində
müqavilə bağlanarsa, onda həmin müqaviləni
Dünya Bankı tanımır və belə müqavilələrin
hökumətin özü tərəfindən qeyri-layihə vəsaitləri
hesabına maliyyələşməsi tələb edilir.
Yaxşı haldır ki, Təhsil Nazirliyində belə səhvlər
olmayıb. Satınalma prosesində yaradılan müsabiqə
və tender komissiyaları Təhsil, İqtisadi İnkişaf
və Maliyyə Nazirliklərinin nümayəndələrindən
formalaşır. Satınalma prosesinin sonunda imzalanmış
müqavilələrin bir nüsxəsi Dünya Bankına və
bir nüsxəsi Maliyyə Nazirliyinə təqdim edilir və
yoxlanılır. Bundan sonra vəsaitlər çox kiçik
məbləğlərlə hər dəfə xərclənməsi
yoxlandıqdan və Dünya Bankı tərəfindən təsdiq
olunduqdan sonra ayrılır. Bu halda heç kim deyə bilməz
ki, vəsait əvvəlcədən Dünya Bankı ilə
hökumətin razılaşdırdığı icra
planına zidd şəkildə xərclənir. Hətta
insanlar nə üçün bu vəsaitin əməkhaqlarına
deyil, digər məsələlərə xərclənməsini
pisləyirlər. Bilmək lazımdır ki, söhbət bir
aylıq əməkhaqqından deyil, təhsil sektorunu
inkişafa aparacaq islahatlardan və ona qoyulan investisiyadan gedir.
Çox böyük müəllim ordusuna həmin vəsaitdən,
demək olar ki, heç 10 dollar belə çatmaz, lakin bu vəsait
hesabına aparılan islahatlar təhsilin keyfiyyətcə
yeniləşməsinə, müasirləşməsinə və
dayanıqlığına xidmət edir. Bir məsələni
də yaddan çıxarmaq olmaz ki, təhsil islahatı layihəsi
insan inkişafı layihələri qrupuna aid edilir və belə
layihələrə yatırılan hər bir dollar investisiya
özünü 10-15 ildən sonra büruzə verir. Bu cür
layihələri infrastruktur layihələri ilə müqayisə
etmək, nəticələri dərhal görmək və qiymətləndirmək
yanlış olardı.
- Elvin müəllim, layihələrin
icrası nəticəsində hansı nailiyyətlər əldə
olunub?
- Dünya Bankı ilə
aparılan layihələr nəticəsində Azərbaycanın
təhsil sahəsində ciddi nailiyyətlər əldə
olunmuşdur. Ən böyük nailiyyət elə layihələrin
icrasına məsul olan şöbələrin özlərinin
layihə ilə birlikdə inkişaf etməsidir. Layihələr
üzrə aparılan islahatların və inkişaf tədbirlərinin
bu şöbələrin birbaşa işinə çevrilməsi
onların potensialının artmasına böyük təkan
vermişdir. Artıq nazirlikdə hər hansı bir qərarın
verilməsi üçün beynəlxalq təcrübənin
öyrənilməsi və
bunun səmərəli və
çevik şəkildə edilməsi
bir qayda halını alıb. Bu
məsələlərin
daha yaxşı həll
edilməsi üçün nazirliyin strukturu təkmilləşdirilmiş
və təhsilin idarə edilməsi üçün məlumat
sistemi
yaradılmışdır.
Həmçinin,
ümumi təhsilin məzmunu yeniləşdirilmişdir. Kurikulum
islahatları adı altında məktəb təhsilində məzmun
dəyişiklikləri aparılmışdır. Yeni
kurikulumlar nəticə, tələb və şəxsiyyətyönümlü
olaraq həyati bacarıqlara istiqamətlənmişdir. Onu da
deyim ki, Azərbaycanda hazırlanmış kurikulumlar
YUNİSEF və YUNESKO tərəfindən beynəlxaq
ekspertizaya göndərilmiş və bütün rəylər
müsbət olmuşdur.
Bundan başqa, ümumi təhsil sistemində yeni dərslik siyasəti tətbiq edilmişdir. Yeni siyasət şəffaflıq, aşkarlıq, antiinhisar və sağlam rəqabət prinsipləri əsasında qurulmuşdur. Yeni siyasətə uyğun olaraq, müstəqil qurum - Dərslikləri Qiymətləndirmə Şurası yaradılmış və fəaliyyətə başlamışdır. Artıq neçə ildir ki, yeni kurikulumlar əsasında hazırlanmış dərsliklər məhz bu şuranın qiymətləndirməsindən sonra çap edilir və məktəblərə verilir. Yeni dərslik siyasətinə uyğun olaraq, artıq dərsliklər müəllimlər üçün vəsait və şagirdlər üçün iş dəftərləri ilə birlikdə komplekt şəkildə çap olunur.
Nailiyyətlər arasında ümumi təhsilin yeni milli qiymətləndirmə konsepsiyasının qəbul edilməsini xüsüsi qeyd etmək istərdim. Konsepsiyaya uyğun olaraq, bu gün təhsilimizdə yeni məktəbdaxili, milli və beynəlxalq qiymətləndirmə formaları tətbiq olunmaqdadır.
Bundan başqa, hökumət tərəfindən "Fasiləsiz Müəllim Hazırlığının yeni Strategiyası və Konsepsiyası" təsdiq edilmişdir. Yeni konsepsiyaya uyğun olaraq, müəllimlərin ilkin hazırlığının məzmunu yeniləşdirilmiş, onun tərkibinə "Təhsilin əsasları" fənni daxil edilmişdir. Təhsil sistemində rəhbər və pedaqoji heyətin ixtisasartırmasının yeni modeli hazırlanmışdır. Yeni model üç məzmun modulunu əhatə etməklə ixtisasartırma proqramlarının akkreditasiyasını və ixtisasartırma müəssisələri arasında sağlam rəqabətin yaradılmasını özündə əks etdirir.
Əlbəttə, qısa bir müsahibədə əldə olunmuş nailiyyətlərin hamısını qeyd etmək mümkün deyil. Lakin onu da deyim ki, nailiyyətlər barədə məlumatlarla təfərrüatı ilə Təhsil Nazirliyinin rəsmi İnternet ünvanında (www.edu.gov.az) və www.kurikulum.az portalında tanış olmaq olar.
- Təhsil Nazirilyinin Dünya Bankı ilə əməkdaşlığını uğurlu adlandırmaq olarmı?
- Mənim qeyd etdiklərimi və edə bilmədiklərimi nəzərə alaraq, bu əməkdaşlığı uğurlu adlandırmaq olar. Təhsil Nazirliyinin Dünya Bankı ilə apardığı işin müvəffəqiyyətli olduğunu nəzərə alaraq, Azərbaycan hökuməti və Dünya Bankı yekdil qərarla "Dövlət İnvestisiyaları üzrə Kadr Potensialının Gücləndirilməsi Layihəsi"nin icrasını məhz Təhsil Nazirliyinə həvalə etmişdir. Xatırladım ki, bu layihə təhsil deyil, daha çox infrastruktur sektorunda kadr potensialının gücləndirilməsini nəzərdə tutur.
Sonda bu müsahibəni oxuyan hər bir Azərbaycan vətəndaşına təşəkkürümü
bildirir və
demək istəyirəm ki,
hər birimiz
öz vəzifələrimizi düzgün icra etsək,
tapşırıqlara
məsuliyyətlə
yanaşsaq, görülən işlərə düzgün qiymət versək, onda müstəqil Azərbaycanımızın inkişafına xeyli təkan vermiş
olarıq. Hamını bu cür əməkdaşlığa
və həmrəyliyə dəvət edirəm. Sağ olun!
Söhbəti apardı:Elçin Sərdarov
Azərbaycan müəllimi.- 2010.- 18 iyun.-S 4.