Edinburq Universiteti
Yerləşir: Böyük
Britaniya, Edinburq şəhəri
Yaranma tarixi: 1582-ci il
Tipi: Dövlət
İllik dövriyəsi: 592 milyon funt-sterlinq (1
funt-sterlinq 1,6 ABŞ dollarına bərabərdir)
İşçi heyəti: 6983 nəfər
Tələbələrin
ümumi sayı: 26138 nəfər
Rəsmi saytı: www.ed.ac.uk.
Edinburq Universiteti (
Tarixi
Edinburq Universitetinin
yaranması şotlandiyalı yepiskop Robert Reydin adı ilə
bağlıdır. 1558-ci ildə
R. Reyd vəfat edir. O, vəsiyyətnaməsində universitet
yaratmaq məqsədilə fond təchiz edilməsini qeyd edir və
bütün var-dövlətini fonda bağışlayır.
1582-ci ildə kral VI Ceyms universitet yaradılması haqqında
hazırlanmış xartiyanı imzalayır. Həmin dövrdə
insanların daha çox məskunlaşdığı zəngin
İngiltərədə cəmi iki universitet olduğu halda,
Edinburq Universiteti Şotlandiyada yaradılan dördüncü
ali məktəb olur. 1708-ci ilədək burada bir rəhbər
və dörd müəllim çalışır. İlk
vaxtlar ali məktəbdə incəsənət, məntiq,
etika, metafizika, riyaziyyat və astronomiya elementləri daxil
olmaqla fizika elmləri öyrədilir, Aristotelin ideyaları
izah edilir. Artıq XVIII əsrdə Edinburq Universiteti Avropa
maarifçiliyinin mərkəzinə çevrilir.
Universitetin ən qədim
binalarından biri hazırda Hüquq Məktəbinin yerləşdiyi Old (qədim) Kollecdir. Əvvəllər
bu binada anatomiya və cərrahiyyə elmləri öyrədilib.
XIX əsrin sonlarında Old Kollecdə təhsil alan tələbələrin
çoxluğunu nəzərə alaraq, 1875-ci ildə yeni tibb
məktəblərinin tikintisinə başlanılır.
1840-cı ildə burada Müstəqil Kilsə Kolleci inşa
edilir. 1920-ci ildən universitetin İlahiyyat Məktəbi kimi
fəaliyyət göstərən bu təhsil müəssisəsi
hazırda Yeni Kollec adı ilə tanınır. 1884-cü ildə
Robert Bell Edinburq Universitetində Tələbə
Assosiasiyası yaradır. 1889-cu ildə Tələbə
İttifaqı rəhbərliyi tərəfindən Edinburq
Universiteti Təşkilatının təməli qoyulur.
2002-ci ildən universitet 3
kollec və 22 məktəbə bölünür. Hazırda məktəblərin
əksəriyyəti yüksək dərəcəli muxtariyyət
və daxili təşkilatçılıq
hüququna malikdir. 12 avqust 2002-ci ildə Edinburq hersoqu
Şahzadə Filip ən müasir xəstəxana, baytarlıq
klinikaları, elmi-tədqiqat institutları açmaq
üçün universitetə 40 milyon funt vəsait
ayırır. Beləcə, iki böyük teatr, bir tibb
kitabxanası, xəstəxanalar, məktəb, fakültə və
institutlar, tədqiqat mərkəzlərindən ibarət olan
və Kiçik Fransa adlanan ərazidə yerləşən
Edinburq Kral Xəstəxana kompleksi yaradılır.
Büdcə xərcləri və təhsil haqqı
Ötən il Edinburq
Universitetinin illik dövriyyəsi 592 milyon funt-sterlinq təşkil
edib. 2009-cu ildə universitetə edilən yardımların məbləği
249 milyon funt-sterlinq olub.
2009-2010-cu tədris ilində Edinburq Universitetində əyani təhsil
almaq üçün təhsil haqqı orta hesabla 3225
funt-sterlinq təşkil edib. 2010-2011-ci tədris ilində isə
bu rəqəmin 3290 funt olacağı müəyyənləşdirilib.
Ümumiyyətlə, bu məbləğ tələbənin
oxuduğu kollecdən, məktəbdən, seçdiyi ixtisasdan
asılı olaraq dəyişir. Təhsil haqqını ödəmək
üçün tələbəyə kredit təklif olunur.
Kreditin məbləği tələbənin ailə büdcəsindən
asılıdır. Tələbə kredit borclarını
universitetdə təhsil alarkən tədricən ödəyir.
Tələbəyə kredit verildiyi gündən hər
sentyabr ayı borcun uzərinə faiz əlavə olunur. Bundan
irəli gələrək, tələbə borcunu nə qədər
tez qaytararsa, o qədər ona sərfəlidir. Əyani və
yarımçıq təhsil haqqı isə yenə də tələbənin
oxuduğu kollec və məktəbdən asılıdır.
Universitet bu gün
Edinburq Universitetinin
hazırkı kampusu yeddi hissədən ibarətdir: Mərkəzi
rayon, Kral Binaları, Kiçik Fransa, Əsas Qərbi, Pasxa Buş, Summerhall, Kral Mili.
Kampusun ən qədim hissəsi Mərkəzi rayondur. Bu ərazidə
Corctaun meydanı, 2008-ci ildə yaradılmış
İnformatika Forumu (İnstitutu), Duqald Stüart binası, Old
Kollec, Humanitar və sosial elmlər kolleci, İnformatika və
Hüquq məktəbləri, kitabxana və s. yerləşir.
Summerhall adlanan ərazidə Royal Dik baytarlıq tədqiqatları
məktəbi və məktəbə aid geniş təsərrüfat
sahəsi mövcuddur. Kral Mili yaxınlığında 1998-ci
ildə universitetə birləşdirilən Mori Təhsil Evi
yerləşir.
Edinburq yaşamaq və oxumaq
üçün təhkükəsiz şəhərdir. Burada
təhsil alan tələbələr üçün, demək
olar ki, bütün şərait yaradılıb. Tələbələr,
magistrantlar, doktorantlar yataqxanalar, restoranlar, idman, müxtəlif
əyləncə mərkəzləri, media-oxu zalları, rahat
nəqliyyat, hətta iş yerlərilə də təmin
olunurlar.
Edinburq Universitetinin akademik
strukturuna 22 məktəbdən ibarət olan 3 kollec daxildir:
Humanitar və sosial elmlər
kollecinə İncəsənət, mədəniyyət və
ətraf mühit, İlahiyyat, Biznes, Sosial elmlərdə səhiyyə,
Tarix, klassika və arxeologiya, Hüquq, Ədəbiyyatlar, dillər
və mədəniyyətlər, Mori Təhsil Evi, Fəlsəfə,
psixologiya və dil elmləri, İctimai və siyasi elmlər,
Fasiləsiz təhsil məktəbləri aiddir.
Tibb və baytarlıq
kolleci Biotibbi elmlər, Kliniki
elmlər və səhiyyə, Molekulyar və kliniki tibb, Royal
Dik baytarlıq tədqiqatları məktəblərindən
ibarətdir.
Elmlər və mühəndislik
kollecinə Biologiya elmləri, Kimya, Geoelmlər, Mühəndislik,
İnformatika, Riyaziyyat, Fizika və astronomiya məktəbləri
daxildir.
Edinburq Universiteti müxtəlif
proqramlar üzrə onlayn distant təhsil təklif edir.
Dünyanın istənilən İnternet şəbəkəsinə
qoşulan nöqtəsindən informasiya texnologiyaları və
hüquq, innovasiyalar, intellektual mülkiyyət, tibbi etika,
memarlıq, elektron tədris, anesteziya təcrübəsi,
kliniki təhsil, tibbi informatika, cərrahiyyə, beynəlxalq
baytarlıq və s. ixtisaslar üzrə universitetin magistratura
pilləsində təhsil almaq mümkündür.
Edinburq Universitetinin
kitabxanası hələ universitet yaradılmamışdan əvvəl
ayrıca kitabxana kimi fəaliyyət göstərib və
hazırda Şotlandiyanın ən böyük universitet
kitabxanası hesab olunur. Onun təməli 1580-ci ildə qoyulub
və hazırda Əsas Kitabxana adlanır. Burada 2 milyondan
çox kitab, əlyazma, dissertasiya işi, mikroforma və s.
mövcuddur. Onların əksəriyyəti Corctaun meydanında səkkizmərtəbəli
binada yerləşən Əsas Kitabxanada - Avropanın ən
böyük akademik kitabxanasında toplanıb. Artıq XVII əsrdə
universitet kitabxanasının ehtiyatı 2400 cild kitaba bərabər
idi. Hazırda kitabxanada 1200-dən çox əlyazma
(inkunabula), XVI əsrə aid 9000, XVII və XVIII əsrlərə
aid 35000, XIX əsrə aid 60000
çap edilmiş kitab saxlanılır. Kitabxanada reformasiya
dövrünə (XVI əsrdə Qərbi Avropada katolik kilsəsinə
və papa hakimiyyətinə qarşı dini mübarizə
şəklində cərəyan edən feodalizmə
qarşı ictimai-siyasi hərəkat) aid zəngin kolleksiya
toplanıb. Şekspirin yaradıcılığına aid
1872-1889 və 1964-cü illərdə əldə edilmiş
kolleksiyalar da kitabxananın ən dəyərli sərvətlərindəndir.
Universitetdə fəaliyyət göstərən digər
kitabxanalardan Darvin, Pasxa Buş baytarlıq, Ceyms Klerk Maksvell,
Hüquq və Avropa, Mori evi, Yeni kollec, Robertson mühəndislik
və elmlər, Roslin İnstitutu,
Royal Xəstəxana, Şotland tədqiqatları,
Baytarlıq, Qərbi ümumi hospital kitabxanalarını qeyd
etmək olar.
Edinburq Universitetinin muzeyində
200000-dən çox incəsənət əsəri, qədim
tapıntılar, modellər, musiqi alətləri, elmi-texniki
avadanlıq və s. mövcuddur. Portret Kolleksiyası adlanan incəsənət
nümunələri universitet yarandığı gündən
toplanıb və hazırda təhsil müəssisəsinin
divarlarını bəzəyir. Universitetin Qədim musiqi alətləri
muzeyi beynəlxalq mahiyyətə malikdir. İki binada yerləşən
bu muzey hər zaman cəmiyyət üçün
açıqdır. Universitetin elmi nailiyyətlərinə,
inkişaf yoluna aid kolleksiyalar Təbii tarix muzeyində, DNK
kitabxanasında nümayiş olunur. Universitetin nəzdində
Talbot Rays qalereyası, Təsviri incəsənət, Polşa
tibb məktəbi, Kimya, anatomiya, resurs mərkəzi
kolleksiyaları, Cokburn Geologiya, Şotland tədqiqatları,
arxiv muzeyləri fəaliyyət göstərir.
Hazırda Edinburq Universitetində
6983 professor-müəllim heyəti çalışır.
1953-cü ildən universitetin kansleri Edinburq hersoqu Əlahəzrət
Şahzadə Filipdir. Onun təşəbbüsü ilə
2002-ci ildə universitetin Tibb korpusu tikilib. Universitetin tədrisinə
və tədqiqatlara verdiyi mühüm nailiyyətlərə
görə 2003-cü ildə Şahzadə Filip Kansler
Mükafatı ilə təltif edilib. Edinburq Universitetində
kanslerdən əlavə rektor fəaliyyət göstərir.
2009-cu ilin martından universitetin rektoru Yan Makvirterdir. Kansler
olmadıqda rektor Baş Şuraya rəhbərlik edir.
Universitetdə təhsil alan tələbələrin
ümumi sayı 26138 nəfərdir. 2009-2010-cu tədris ilində
universitetə qəbul ücün 37791 müraciət daxil
olub. Edinburq Universitetində "Erasmus" proqramı çərçivəsində
Avropa ölkələrilə tələbə mübadiləsi
üçün 350, Şimali, Cənubi Amerika, Asiya, Avstraliya
ölkələri universitetləri üçün isə 170
yer ayrılıb.
2009-2010-cu tədris ilində
"2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin
xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət
Proqramı" çərçivəsində bir azərbaycanlı
gənc - Əli Roman oğlu Əmircanov Edinburq Universitetinin
iqtisadiyyat ixtisası üzrə bakalavr pilləsində təhsil
alır. Həmin universitetin magistratura pilləsində maliyyə
və investisiyalar ixtisası üzrə təhsil almış
Elvin Əhliman oğlu Şükürlü isə ötən
il məzun olub. Gələcəkdə Edinburq Universitetində
azərbaycanlı gənclərin sayının artmasına və
onların adlarının universitetin məşhur məzunları
sırasında olmasına böyük ümid bəsləyirik.
Edinburq Universitetinin məşhur məzunları
Culius Nyerere -
Tanzaniyanın sabiq prezidenti
Yun Po Sun - Cənubi
Koreyanın sabiq prezidenti
Uiliyam Uolker - Nikaraqua
Respublikasının sabiq prezidenti
Qordon Braun - Böyük Britaniyanın sabiq
Baş naziri
Con Rassel - Böyük Britaniyanın sabiq
Baş naziri
Henri Templ - Böyük Britaniyanın sabiq
Baş naziri
Çarlz Tupper - Kanadanın sabiq Baş naziri
Maykl Cullen - Yeni Zellandiyanın maliyyə naziri
Devid Yum - məşhur Şotland filosofu
Adam Smit - Şotland iqtisadçısı,
müasir iqtisadi nəzəriyyənin
banisi
Artur Konan Doyl - məşhur
yazıçı, Şerlok Holms haqqında detektiv
romanların müəllifi
Valter Skott - dünya şöhrətli
yazıçı
Robert Stivenson - məşhur
macəra romanlarının müəllifi
Edvard Appleton - fizika üzrə Nobel
mükafatı laureatı
Çarlz Barkla - fizika üzrə Nobel
mükafatı laureatı
Maks Born - fizika üzrə Nobel
mükafatı laureatı
İqor Tamm - fizika üzrə Nobel
mükafatı laureatı
Piter Doherti - tibb üzrə Nobel
mükafatı laureatı
Ceyms Mirrlees - iqtisadiyyat üzrə Nobel
mükafatı laureatı
Piter Mitçell - kimya üzrə Nobel
mükafatı laureatı
Hazırladı: Lamiyə ƏLİYEVA
Azərbaycan müəllimi.-2010.-22 yanvar.-S.6.