Avstriya Respublikasının təhsil sistemi

Avstriya Respublikası

Ərazisi: 83871 km²

Əhalisi: 8404252 nəfər

Paytaxtı: Vyana

Dövlət dili: Alman dili

Pul vahidi: Avro

Təhsil sistemi

Avropa İttifaqının üzvü olan Avstriya 9 əyalətdən ibarət federal dövlətdir. Ölkə əhalisinin 88 faizi alman dilində danışır. Odur ki, təhsil sahəsində də alman dili aparıcı mövqeyə sahibdir. Ölkənin cənub və şərq əyalətlərində yaşayan etnik azlıqların ana dillərində təhsil almaları üçün imkanlar yaradılıb.

6-15 yaşlı uşaqlar üçün təhsil icbari xarakter daşıyır. Əhalinin savadlılıq səviyyəsi 98 faizdir. Ölkə üzrə ümumi xərclərin 5,4 faizi təhsil sahəsinə ayrılır.

Orta məktəblərdə təhsil aşağı və yuxarı pillələrə bölünür. Orta təhsil pilləsi üzrə tədris ili sentyabr ayından iyun ayına qədər davam edir. Tədris həftəsi 6 gün davam edir. Dərslər birnövbəlidir. Məktəblərdə tarix, iqtisadiyyat və coğrafiya kimi fənlərin hər hansı bir xarici dildə tədris olunmasına imkan yaradılır. Bəzi əyalətlərdə Beynəlxalq ikidilli məktəblərin açılması kimi pilot layihələr həyata keçirilir.

Avstriyanın ibtidai və orta məktəblərində qiymət və bal sistemi 1-dən 5-ə qədər hesablanır. 1 qiyməti ən yaxşı, 5 qiyməti zəif, 4 qiyməti isə keçid qiyməti kimi qəbul olunur. İbtidai təhsil səviyyəsində, bir sıra seçmə kurslarda - xor və dram dərslərində uşaqlara qiymət yazılmır. Bununla yanaşı, əhəmiyyətlilik baxımından müəyyən fənlərə xüsusi diqqət göstərilir. Bu fənlər üzrə şagirdlərin əldə etdikləri nailiyyətlər ali məktəb seçimində təkanverici amilə çevrilir.

Dövlət məktəbləri ilə yanaşı, özəl tədris ocaqları da fəaliyyət göstərir. Özəl məktəblər əsasən Roma Katolik Kilsəsinin nəzarəti altındadır. Ölkə üzrə şagirdlərin 88 faizi dövlət məktəblərində təhsil alır.

Orta məktəbdən sonrakı təhsil dövrünə kollec, universitet, ixtisas institutu və akademiya təhsili daxildir.

Bir çox ölkələrdən fərqli olaraq universitetlərə və digər ali təhsil müəssisələrində oxumaq üçün xüsusi qəbul imtahanı vermək tələb edilmir. Məzunların orta məktəbi bitirdiyini təsdiq edən sənəd ali təhsil müəssisələrinə qəbul olunmağa əsas verir. Bütün universitetlərdə tədris Boloniya müqaviləsinin prinsipləri əsasında qurulub. Ali təhsilin idarə edilməsi üzrə səlahiyyət federal hökumətə məxsusdur.

Təhsil, Elm və Mədəniyyət üzrə Federal Nazirlik orta, orta pillədən sonrakı təhsil, ali təhsil və texniki peşə təhsili üzrə cavabdehdir. Əmək və İqtisadi Məsələlər üzrə Federal Nazirlik isə ilkin peşə təhsili və əsasən təlim təcrübəsi məsələlərinə nəzarət edir.

Peşə təhsili proqramlarına qadınlar daha çox maraq göstərir. Riyaziyyat, kompüter elmləri və mühəndislik kimi ixtisaslara kişilərin axını üstünlük təşkil edir. Bu sahədə mövcud olan gender müxtəlifliyini aradan qaldırmaq üçün hökumət Təhsil, Elm və Mədəniyyət İşləri üzrə Federal Nazirliyin Fəaliyyət Planına uyğun olaraq xüsusi təşəbbüs proqramı hazırlayıb. Bu proqramın əsas hədəfi məktəblərə müxtariyyətin verilməsi və təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsindən ibarətdir.

Ölkənin təhsil sistemində texniki peşə təhsili müəssisələrinə şagirdlərin cəlb edilməsi prioritet məsələlərdən biridir. Lakin son illərdə orta məktəb məzunlarının texniki peşə müəssisələrindən daha çox universitetlərə yönləndirmək üçün müəyyən təşəbbüslər edilir və xüsusi proqramlar həyata keçirilir.

Avstriya hökuməti müasir texnologiyaların tətbiqi məsələlərinə xüsusi önəm verir. Praktiki prinsiplərin təlim kurikulumlarına yönəldilməsi müsbət nəticələr verir. Şəhər və kənd arasındakı fərqliliyi aradan qaldırmaq məqsədilə multimedia və İnternet əlaqələri daha da inkişaf etdirilir.

Məktəbəqədər təhsil

Avstriyada məktəbəqədər təhsil 3-6 yaşlı uşaqlar üçün nəzərdə tutulub. Məktəbəqədər təhsil müəssisələri bağçalar və körpələr evlərindən ibarətdir. Uşaqların bağçalara cəlb edilməsi icbari xarakter daşımır. Valideynlərin əksəriyyəti öz uşaqlarını 5 yaşından məktəbəqədər təhsil müəssisələrinə göndərməyə üstünlük verirlər. Uşaq bağçaları yarım gün və yaxud da tam iş günü qrafiki ilə işləyirlər.

Məktəbəqədər təhsil müəssisələrində tədris prosesi uşaqların qrup məşğələləri əsasında təşkil edilir. Uşaqların hərtərəfli formalaşması üçün fərdi inkişafa təkan verən oyun metodu əsasında tədrisə də üstünlük verilir.

Məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin 75 faizi dövlət bağçaları olsa da, yerli özünüidarəetmə qurumları tərəfindən idarə edilir. Ölkə üzrə 5 yaşlı uşaqların 90 faizindən çoxu məktəbəqədər təhsil müəssisələrinə cəlb olunur.

İbtidai təhsil

İbtidai təhsil mərhələsində tədris prosesi əsasən alman dilində aparılır və 4 il davam edir. Alman dili ana dili olmayan uşaqlar üçün iki dildə və yaxud əlavə tədris aparıla bilər.

Bəzi məktəblərdə təhsilin beynəlxalq standartlara uyğun qurulmasına xüsusi diqqət yetirilir. Belə təhsil müəssisələrində tədrisin ingilis dilində aparılmasına üstünlük verilir.

İbtidai təhsil mərhələsində dil və əmək təlimindən başqa bütün fənlər üzrə eyni müəllim dərs keçir. İbtidai təhsildə din, coğrafiya, tarix, biologiya, alman dili, oxu, yazı, riyaziyyat, xarici dil, musiqi, toxuculuq və texniki iş, idman, yol təhlükəsizliyi kimi fənlərin tədrisi icbaridir.

İbtidai məktəblər üçün nəzərdə tutulmuş bütün dərsliklər Təhsil, Elm və Mədəniyyət üzrə Federal Nazirlik tərəfindən təsdiq edilir. Eyni fənn üzrə müxtəlif dərsliklər olduğu halda, məktəblilərə dərslikləri seçməkdə tam sərbəstlik verilir.

Orta təhsil

Avstriyada 4 illik ibtidai təhsil pilləsini başa vurduqdan sonra şagirdlər ümumi orta təhsil pilləsinə daxil olurlar. İcbari təhsil 9 il davam edir.

Orta təhsil pilləsi iki pilləyə: ümumi orta təhsil və akademik orta təhsil pilləsinə bölünür. Hələ orta məktəb təhsili dövründə şagirdlər davamlı təhsil və ya texniki peşə təhsili istiqamətləri üzrə ixtisaslaşırlar. Riyaziyyat, alman dili və xarici dillər üç səviyyəli proqramlar üzrə tədris olunur. Bu fənlərin öyrənilməsi uşaqlara təhsil mərhələsini gimnaziyalarda davam etdirməyə imkan yaradır.

Avstriyada klassik və real gimnaziyalar daha nüfuzlu məktəblər hesab olunur. Gimnaziyalarda tədrisin keyfiyyətinə daha çox diqqət yetirilir, müasir xarici və klassik dillər öyrədilir. Gimnaziyaların məzunları universitetlərə imtahansız qəbul edilir.

Ölkə üzrə təxminən 320 orta təhsil verən gimnaziya fəaliyyət göstərir. Bu gimnaziyalarda da təxminən 360000 şagird təhsil alır.

Kurikulumlar Təhsil, Elm və Mədəniyyət üzrə Federal Nazirliyinin təşkil etdiyi ekspertlərdən ibarət işçi qrupu tərəfindən hazırlanır. Bu işdə onlara məktəb direktorları, müəllimlər və kənar ekspertlər yaxından kömək edir, müvafiq tövsiyələr verirlər. Qeyd etdiyimiz kimi, ümumi icbari təhsil dinindən, irqindən, milliyyətindən və sosial mənşəyindən asılı olmayaraq Avstriya vətəndaşı olan bütün uşaqlara şamil edilir.

Dövlət məktəbləri ilə yanaşı, özəl orta məktəblər də fəaliyyət göstərir. Dövlət məktəblərində təhsil haqqı üçün heç bir ödəniş tələb olunmur. Federal hökumət tərəfindən uşaqların məktəbə gedib-gəlməsi üçün xüsusi nəqliyyat vasitəsi ayrılır. Şagirdlər dövlət tərəfindən dərsliklərlə də təmin olunur. Müəyyən hallarda valideynlərdən dərslik haqqının 10 faizini ödəmək tələb olunur. Orta məktəblərdə dərslər sentyabrın əvvəlində başlayır.

Orta məktəbi bitirmiş məzunlara 9 illik icbari təhsil haqqında şəhadətnamə verilir. Məktəblilərin 100 faizi icbari təhsil pilləsini tamamlamağa nail olurlar.

Dövlət və özəl məktəblərindən əlavə, xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlar üçün müvafiq məktəblər də fəaliyyət göstərir. Belə məktəblərdə tədris digər tədris ocaqlarından fərqlənir.

Şagirdlərin təxminən 40 faizi icbari təhsil pilləsini başa vurduqdan sonra peşə məktəblərinə, eləcə də təlim və təcrübə proqramlarına daxil olurlar.

Texniki peşə təhsili

Avstriyada texniki peşə təhsili və təlimi məktəbləri və kolleclərinin yaranması XIX əsrə təsadüf edir. Həmin dövrdən ötən müddətdə texniki peşə təhsilində ciddi dəyişiklik olunub və bu sahə bir neçə inkişaf mərhələsindən keçib.

Texniki peşə məktəblərində mühəndislik, incəsənət, geyim, turizm, biznes və ticarət, idarəetmə və xidmət sənayesi, sosial xidmətlər, kənd təsərrüfatı, səhiyyə və tibb sektoru, kosmetika, heyvanlara qulluq kimi ixtisaslar tədris olunur. İxtisasdan asılı olaraq texniki peşə məktəblərində təhsil müddəti 3-5 il arasında dəyişir.

Orta təhsili başa vuran məzunların seçdikləri peşə kolleclərində əsasən sosial işçi, müəllim hazırlığı və tibb işçilərinin təlimi sahələri üzrə tədris aparılır. Həmin kolleclərdə peşə təhsili adətən altı semestr davam edir və müəyyən peşə sahəsinə dair diplomun verilməsi ilə nəticələnir.

Ali təhsil

Avstriyada ali təhsil müəssisələri sırasına universitet, incəsənət universitetləri, kolleclər (bu təhsil müəssisələrində müəllimlər və sosial işçilər kimi mütəxəssislər hazırlanır) və digər ali məktəblər daxildir. Ali məktəblərdə tələbələrə ümumi nəzəri biliklər verilir. Praktiki təcrübə və bacarıqlar əmək fəaliyyəti dövründə əldə edilir.

Avstriyada bütün universitetlər dövlət tərəfindən maliyyələşdirilir. Universitet əməkdaşları və müəllimlər dövlət qulluqçusu hesab olunurlar. Universitetlər federal büdcədən maliyyələşir.

1994-cü ildən ölkədə tətbiqi elmlər universitetləri fəaliyyətə başlayıb. Bu ali təhsil müəssisələrinin fəaliyyətinə Avstriyanın elm və tədqiqat naziri tərəfindən on altı nəfər ekspertdən ibarət təşkil olunmuş müstəqil agentlik nəzarət edir. Tətbiqi elmlər universitetlərinin təhsil proqramları digər ali məktəblərin təhsil proqramlarından fərqlənir. Bu universitetlərin təhsil proqramlarında peşə təhsili ali təhsil səviyyəsində öyrənilir və əmək bazarının tələbləri daha çox nəzərə alınır.

Müəyyən olunmuş vaxt ərzində ali təhsil proqramlarını mənimsəyən Avstriya və Avropa ölkələrinin vətəndaşları üçün ali təhsil ödənişsizdir. Universitetlərdə verilən bakalavr, magistr və dokror dərəcələri ABŞ, Kanada və digər Avropa ölkələrindəki müvafiq dərəcələrə uyğundur.

Hazırda Avstriyada 22 ali təhsil müəssisəsi, 18 tətbiqi elmlər universiteti, 11 özəl universitet fəaliyyət göstərir. 1365-ci ildə təsis olunmuş Vyana Universiteti Avropada qədim tarixi ənənələrə malik olan ikinci ən böyük universitet hesab olunur. Ali təhsil müəssisələrində dərs ili 8-12 semestrdən ibarət olur. Qış semestri oktyabrın 1-dən, yay semestri isə martın 1-dən başlayır. Hər bir semestrin sonunda imtahan verilir. Son kursda tələbələrdən diplom işi yazmaq tələb olunur.

Akkreditasiya Şurası tam müstəqil qərarvermə hüququna malikdir. Bu qurum özəl universitetlərin, akademik proqramların, akkreditasiyadan keçmiş özəl universitetlərin yenidən akkreditasiyası və onların fəaliyyətinə nəzarət məsələlərini həyata keçirir.

Ən məşhur ali təhsil müəssisələrinin sırasına Vyana Universiteti, Vyana Tibb Universiteti, Təbii Resurslar və Tətbiqi Həyat Elmləri Universiteti, Vyana İqtisadiyyat və Biznes Administrasiyası Universiteti, Vyana Tətbiqi İncəsənət Akademiyası, Vyana Musiqi Universiteti daxildir.

Avstriya ali məktəblərində kifayət qədər əcnəbi tələbələr təhsil alır. Ölkə universitetlərində oxumaq istəyən əcnəbilərdən alman dilini yüksək səviyyədə bilmək, orta məktəbi bitirmək haqqında sertifikat və sağlamlıq haqqında arayış tələb olunur.

Avstriya universitetləri digər inkişaf etmiş ölkələrdə olduğu kimi, ən yüksək səviyyəli elmi-tədqiqat qurumları hesab olunur. 2004-cü ildən universitetlərin hamısı elmi-tədqiqat işlərində və təhsil fəaliyyətlərində muxtar status qazanıb, tam müstəqil hüquqi qurum kimi fəaliyyət göstərirlər.

Yaşlıların təhsili

Avstriyada XIX əsrin sonlarından tətbiq olunan yaşlıların təhsili proqramından hər bir Avstriya vətəndaşı yararlana bilər. Bəzi kurslar və təlim proqramlarında xüsusi ixtisas təhsilinin olması tələb olunur. İşləyən yaşlı şəxslərin təhsili proqramını seçənlər minimum səkkizillik təhsil proqramını bitirməli və 17 yaşına çatmış şəxs olmalıdır. Bəzi tədris ocaqları təhsil proqramının iştirakçılarına daha əlverişli imkan yaratmaq üçün axşam kursları da təşkil edirlər. Yaşlıların təhsili daha çox texniki peşə məktəbləri və kollecləri, əmək bazarı xidməti orqanları tərəfindən həyata keçirilir.

Ölkə üzrə yaşlıların təhsili istiqamətində 270-ə yaxın yaşlıların təhsili mərkəzi, 9 regional assosiasiya, 1 federal assosiasiya fəaliyyət göstərir.

Elmi tədqiqatlar

Avstriyada elmi tədqiqatlar universitetlərdə və qeyri-universitet sektorunda aparılır. 2010-cu ildə federal hökumət elmi tədqiqatların maliyyələşməsinə 400 milyon avro vəsait ayırıb. Elmi-tədqiqat müəssisələri Təhsil, Elm və Mədəniyyət üzrə Federal Nazirliyin nəzarəti altında fəaliyyət göstərirlər.

Ölkənin elmi tədqiqat şəbəkəsinin lideri 1847-ci ildə yaradılmış Avstriya Elmlər Akademiyasıdır. Akademiyanın nəzdində 22 institut, 5 tədqiqat mərkəzi, 35 elmi komissiya, 3 tədqiqat şirkəti fəaliyyət göstərir.

Avstriya İqtisadi Tədqiqatlar İnstitutu və Mükəmməl Tədqiqatlar İnstitutunda iqtisadiyyat sahəsində tədqiqatlar aparılır. 1989-cu ildə yaradılmış Kristian Dopler Tədqiqat Assosiasiyasında fundamental tədqiqatlar vasitəsilə əldə edilmiş biliyin sənayedə tətbiq edilməsi məsələləri araşdırılır. Bu mərkəzin əsas məqsədi texnologiya və iqtisadiyyat sahələrində elmi yeniliklərin inkişafına təkan verməkdən ibarətdir.

Bu günə qədər Nobel mükafatı almağa 16 avstriyalı alim təqdim edilib. Onlardan 3 nəfəri bu ali mükafata layiq görülüb.

Beynəlxalq əməkdaşlıq

Avstriya təhsil və elmi əməkdaşlıq sahəsində beynəlxalq əlaqələrə xüsusi önəm verir. Ölkə 1948-ci ildən etibarən Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının, 1956-cı ildən Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyasının, 1961-ci ildən isə Beynəlxalq İnkişaf Assosiasiyasının üzvüdür. Bu qurumlarla əməkdaşlıq ölkədə təhsilin, elmin inkişafına xidmət edən islahatların dərinləşməsinə təkan verir, insan amilinə daha həssaslıqla yanaşılmasına yol açır. Ölkənin sosial-iqtisadi və mədəni inkişafı, müasir texnologiyaların tətbiqi baxımından qabaqcıl dünya təcrübəsindən uğurla istifadə edilir, Avstriyadakı mütərəqqi yeniliklərdən digər ölkələr bəhrələnir.

Ölkənin təhsil və elm sahəsində beynəlxalq əlaqələri hökumətlərarası razılığa əsaslanan Elmi və Texnoloji Əməkdaşlıq Müqaviləsi ilə tənzimlənir. Bu baxımdan elm və texnologiya sahəsində imzalanmış digər müqavilələr də mühüm rol oynayır.

Bəşarət MƏMMƏDOV,

Dilrubə BAYRAMOVA

Yazının hazırlanmasında Avstriyanın Təhsil, Elm və Mədəniyyət üzrə Federal Nazirliyinin rəsmi materiallarından istifadə olunub.

Azərbaycan müəllimi.- 2011.- 13 dekabr.- S.12-13.