"Məktəblinin frazeoloji lüğəti"

Bu yaxınlarda işıq üzü görmüş izahlı frazeoloji lüğətlərdən biri F.H.Hüseynov və B.B.Əhmədovun tərtib etdikləri "Məktəblinin frazeoloji lüğəti" kitabı Azərbaycan dili materialları əsasında məktəblilər üçün nəzərdə tutulmuş ilk vəsaitdir.

Əvvəla onu bildirək ki, bu lüğət müəlliflərin uzun illərdən bəri hazırladıqları çoxcildli frazeoloji lüğətin əlyazmasından götürülmüş müxtəsər variantıdır; yəni həmin ifadələrin içərisindən işlənmə tezliyi daha çox olan, şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun frazemlərdir. Burada həyatla, mübarizə ilə, vətənpərvərlik və humanizmlə bağlı, insanda xoş əhvali-ruhiyyə yaradan frazeoloji vahidlər daha çoxluq təşkil edir. Bunlar da həmçinin xalqın adət-ənənəsi, məşğuliyyəti, yaşadığı mühitlə bağlı olub, onun dünyagörüşünün məhsuludur.

Lüğətə üç minə qədər frazeoloji vahid daxil edilmişdir (Qeyd edək ki, F.Hüseynovun ölümündən sonra bu lüğətin ərsəyə gəlməsində və işıq üzü görməsində BDU-nun professoru B.Əhmədovun zəhməti daha çoxdur).

Lüğətdə frazemlər ənənəvi olaraq əlifba sırası ilə verilmişdir. Həmin ifadələrin hər birinin mənası izah edilmiş, inandırıcı olaraq Azərbaycan ədəbiyyatından, dövri mətbuatdan cümlə nümunələri göstərilmişdir.

Dilindən asılı olmayaraq hər bir frazeoloji lüğətdə polemika doğuran faktlar olduğu üçün burada da bəzi bu cür hallara rast gəlmək olur. Belə hallar onunla bağlıdır ki, göstərilən misallarda məna çalarları həm yazıçının özünün fərdi üslubunda, həm də ümumxalq danışıq dilində yaranan ifadələrdə fərqli cəhətlər nəzərə çarpır. Burada, əlbəttə, xalq dili frazeologiyası öz zənginliyi ilə fərqlənir: dizə çıxmaq, dodaq büzmək, dizinə döymək, əlinin içindən gəlmək, göyə çəkilmək, göz olmaq, yeddi qatından keçmək və s.

Məlumdur ki, dilçilikdə, adətən, çoxmənalı və omonim frazeoloji vahidlərin bir-birindən fərqləndirilməsinin çətinliyi dəfələrlə qeyd edilmişdir. Bu lüğətdə həmin fərqlərin dəqiqliyinə çalışılmış, xüsusi işarələrlə əks etdirilmiş və ifadələrin müxtəlif variantlarına diqqət yetirilmişdir.

Kitabın əvvəlində lüğətin quruluşu haqqında qısa məlumat verilmiş, sonda isə frazemlərdə və onlara aid cümlələrdə işlənmiş çətin sözlərin izahı, əsərlərindən sitat gətirilmiş müəlliflərin adlarının ixtisarı qeyd edilmişdir.

Müxtəlif səpgidə tərtib olunmuş sözügedən lüğətdə somatik frazemlər üstünlük təşkil edir.

Güman edirik ki, "Məktəblinin frazeoloji lüğəti" nəinki məktəblilər, həmçinin frazeologiya ilə maraqlanan hər bir kəs üçün çox maraqlı və dəyərli vəsaitdir.

Nəriman SEYİDƏLİYEV

Azərbaycan müəllimi.- 2011.- 23 dekabr.- S.14.