Belçika Krallığının təhsil
sistemi
Belçika Krallığı
Ərazisi: 30528 km2
Əhalisi: 10,8 milyon nəfər
Paytaxtı:
Brüssel şəhəri
Dövlət dili: Holland, fransız və
alman dilləri
Pul vahidi: Avro
Təhsil sistemi
Şimal-qərbi Avropada yerləşən və
federal dövlət quruluşuna
malik Belçika Krallığında əsasən
üç dildə-holland,
fransız və alman dillərində təhsil verilir. İnzibati baxımdan 3 regiona
bölünən ölkədə
təhsilin idarə olunması regional təhsil
nazirlikləri tərəfindən
həyata keçirilir.
Belçikada 2-6 yaşlı uşaqlar məktəbəqədər
təhsil müəssisələrinə
cəlb olunur. 6 yaşından
18 yaşına qədər
bütün uşaqlar
üçün təhsil
icbari xarakter daşıyır.
6-12 yaşlı uşaqlar ibtidai təhsil, 12-18 yaşlı uşaqlar orta təhsil pilləsində oxuyurlar. Ali təhsilə
isə universitetlərdə,
politexnik və texniki peşə təhsili məktəblərində
yiyələnmək olar.
Ölkə 2004-cü ildə Boloniya prosesinə qoşulduqdan sonra ali məktəblərdə
verilən ixtisasların
Avropa İttifaqı məkanında tanınması
daha da asanlaşıb.
Boloniya prosesinə qoşulmazdan əvvəl ölkədə 3 il davam edən qısamüddətli
ixtisas proqramları mövcud olub. Elmi dərəcə
almaq üçün
2 il müddətinə
universitetdə təhsil
almaq tələb olunurdu. Bakalavr və magistr
dərəcəsi arasında
mövcud olan təhsil pilləsini başa vuranlara lisenziyalı diplom verilirdi.
Federal idarəetmə qurumlarının
ali məktəbləri
təşkil etmək
və diplomların tanınması ilə məşğul olmaq səlahiyyəti var.
Belçikanın ali məktəbləri
arasında Antverpen Universiteti, Brüssel Hoqeskul Müstəqil Katolik Universiteti, Gent Universiteti, Hassel
Universiteti, Brüssel Müstəqil Universiteti, Lyöven Katolik Universiteti, Limburq Beynəlxalq Universiteti, Lyoj Universiteti daha nüfuzludurlar.
Magistr dərəcəsinə
yiyələndikdən sonra
istedadlı tələbələr
doktoranturaya qəbul oluna bilərlər. Bu təhsil pilləsində müstəqil
elmi tədqiqat işi aparmaq əsas şərtlərdəndir.
Belçika üç müxtəlif dildə (holland, fransız və alman dillərində)
danışan regionlardan
ibarət olduğuna görə, həmin bölgələrin təhsil
sistemləri də müxtəlifdir. Odur ki, təhsil siyasətini 3 regional Təhsil Nazirliyi yerinə yetirir.
Məktəbəqədər təhsil
Qeyd etdiyimiz kimi, Belçikada 2-6 yaşlı uşaqların
təlim-tərbiyəsi üçün
bağçalar fəaliyyət
göstərir. Məktəbəqədər
təhsil müəssisələrinin
əsas məqsədi təlimyönümlü
oyun vasitəsilə uşaqların idrakının,
onların özlərini
ifadə etmə və ünsiyyət qurma bacarıqlarının,
yaradıcılıq təfəkkürlərinin
inkişaf etdirilməsindən
ibarətdir.
Məktəbəqədər təhsil müəssisələrində rəsmi qaydada dərs keçilmir və qiymətləndirilmə
aparılmır. Məktəbəqədər
təhsil icbari xarakter daşımasa da, ölkə üzrə 2-6 yaşlı
uşaqların 90 faizindən çoxu müvafiq təhsil müəssisələrinə cəlb
olunur.
Bir sıra məktəbəqədər təhsil
müəssisələri ibtidai
məktəblərlə birgə
fəaliyyət göstərir. Belə tədris ocaqlarında
məktəbəqədər təhsil müəssisələri
və ibtidai məktəblər eyni binalarda yerləşir.
Əhalinin savadlılıq səviyyəsinin yüksəldilməsi
məsələsinə ciddi
önəm verilən
Belçikada xüsusi
məktəblər də
fəaliyyət göstərir. Belə təhsil müəssisələrində
əsasən, sağlamlıq
imkanları məhdud və xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlar təhsil alırlar.
İbtidai təhsil
Belçikada ibtidai təhsil
6 il davam
edir. Bu təhsil
mərhələsini başa
vuran şagirdlərə
ibtidai təhsil haqqında sertifikat təqdim edilir.
İbtidai təhsilə əsasən 6 yaşlı
uşaqlar cəlb edilsə də, müəyyən hallarda 5
yaşlı uşaqlar
hazırlıqlı hesab
edildikdə, I sinfə
qəbul edilirlər. İbtidai təhsil hamı
üçün ödənişsiz
əsaslarla həyata keçirilir.
İbtidai məktəbdə müxtəlif fənlər
və dillər öyrədilir. Belçikada hələ ibtidai
məktəblərdə dil
bacarıqlarına daha
çox diqqət yetirilir. Məsələn, I və II sinifdən
almanların üstünlük
təşkil etdiyi ibtidai məktəblərdə
fransız dili, holland məktəblərində
fransız dili, fransız məktəblərində
isə holland dilinin tədrisinə xüsusi önəm verilir. İbtidai təhsil 3 mərhələdən
ibarətdir. İlkin mərhələ
I-II, ikinci mərhələ
III-IV, üçüncü mərhələ isə
V-VI sinifləri əhatə
edir.
İbtidai siniflərdə uşaqlara ev
tapşırıqları verilir
ki, bu da
valideynlərin uşaqların
təhsili ilə daha yaxından məşğul olmasına
xidmət edir. V sinifdə oxuyan
uşaqların hamısı
fransız dilini ikinci xarici dil
kimi öyrənməyə
başlayırlar.
12 yaşda ibtidai təhsili başa vuran şagirdlər orta təhsil mərhələsinə qədəm
qoyurlar. İbtidai təhsil mərhələsində
əsasən oxu, yazı və riyazi bacarıqlara daha çox diqqət yetirilir. Həmçinin biologiya, musiqi,
din, tarix kimi fənlər də tədris olunur. Oxu, yazı və əsas riyazi bacarıqlar kimi fənlərin tədrisi səhər saatlarında aparılır. Günorta
saatlarında isə biologiya, musiqi, din, tarix fənlərindən və uşaqların müstəqil işləmələri
üçün "özün
həll et" adlı tapşırıqlar
verilir.
Orta təhsil
Belçikada 12-18 yaşlı uşaqlar icbari orta təhsilə cəlb olunur. Şagirdlərə ümumi, texniki
peşə, incəsənət
və peşə təhsili istiqamətləri
üzrə orta təhsil verilir. Orta təhsil ödənişsiz
əsaslarla aparılır. Şagirdlər texniki peşə
təmayüllü orta
məktəblərdə təhsillərini
16 yaşında başa
vura bilərlər.
Milli icmaların üstünlük təşkil
etdiyi ərazilərdəki
məktəblərdə orta
təhsilin ilk illərindən
müvafiq olaraq fransız, holland və yaxud da
alman dili tədris olunur. Həmin məktəblərdən asılı olaraq holland, fransız və ya ingilis
dili xarici dil kimi keçilir.
Orta təhsil
dövründə şagirdlərin mütəmadi qiymətləndirilməsi
aparılır və məzunlara attestat təqdim edilir. Müəyyən
hallarda dərsliklərin alınması valideynlər tərəfindən
maliyyələşdirilir.
Texniki
peşə təmayüllü məktəblərdə təhsil
alan şagirdlər universitet və kolleclərə qəbul
olunmaq imkanına malikdirlər. Həmin orta məktəblərdə
oxuyan şagirdlər təhsillərini 16 yaşında bitirərlərsə,
iş həyatına başlaya bilərlər.
Hər tədris
ilinin sonunda şagirdlərin yekun qiymətləndirilməsi
aparılır. Belçikanın orta təhsil pilləsində
əsas fənlər icbari xarakter daşıyır, digər fənlər
isə könüllülük əsasında seçilir.
NATO və
Avropa İttifaqının 27 üzvündən biri olan
Belçikada Avropa İttifaqının müxtəlif
qurumlarında, NATO-nun strukturuna aid təşkilatlarda işləyənlərin
və diplomatlarının uşaqları üçün
xüsusi məktəblər fəaliyyət göstərir.
Ali təhsil
Belçikada
ali təhsilin Boloniya prosesinin prinsiplərinə
uyğunlaşdırılması məqsədilə
aparılan islahatlar bu sahədə ciddi dəyişikliklərə
səbəb olub. Ölkənin 2003-cü ildə qəbul
olunmuş Ali Təhsil Aktına əsasən ali təhsilin dərəcələri
müəyyənləşdirilib. 2004-2005-ci tədris ilindən
etibarən ali təhsildə bakalavriat, magistratura və
doktorantura pillələri tətbiq edilməyə
başlayıb.
Bakalavr dərəcəsinə
yiyələnmək üçün 180 Avropa Kredit Transferi
(AKT) əldə etmək tələb olunur. Magistr dərəcəsi
üçün isə ən azından 60 AKT qazanmaq
lazımdır. Bu tələbləri ödəyən məzunların
diplomları Avropa ali təhsil məkanının 46 ölkəsində
tanınır.
Ali təhsilin
kifayət qədər inkişaf etdiyi Belçikanın ən
böyük ali məktəbi Levren Universiteti hesab olunur. Bu
universitet 14 fakültədən ibarətdir. Təhsil müəssisəsində
humanitar fənlər, təbiət elmləri, texnologiya, bio-elm
və tibb ixtisasları üzrə mütəxəssislər
hazırlanır. Tədris proqramlarının holland və
ingilis dillərində aparıldığı universitetdə
26000-dən çox tələbə təhsil alır.
Onların 2300 nəfəri dünyanın 100 müxtəlif
ölkəsindən olan əcnəbi tələbələrdir.
Zəngin maddi-texniki bazası olan ali məktəbin dünya
şöhrətli kitabxanasında dörd milyondan çox
kitab və 15000-ə yaxın dövri nəşr var.
Belçikada
universitetlərlə yanaşı, universitet kolleci də fəaliyyət
göstərir. Universitet və universitet kollecində eyni
ixtisaslar üzrə tədris proqramları fərqlidir.
Yalnız universitetlərdə doktorluq dərəcəsi
verilir. Universitet kollecində isə
müəyyən peşə istiqaməti üzrə bakalavr
proqramı təklif edilir.
Universitetlər
və universitet kollecləri bir-biri ilə yaxından əməkdaşlıq
edirlər. Bu əməkdaşlıq elmi tədqiqat sahəsində daha çox özünü
büruzə verir.
Ölkənin
ali təhsil müəssisələrinin fəaliyyəti əsasən
hökumət tərəfindən tənzimlənir və
onların inkişafı üçün lazım olan tədbirlər
həyata keçirilir. Odur ki, ali təhsil müəssisələri
daha çox təşkilati müstəqilliyə malikdirlər.
Bu müstəqillik maliyyə məsələlərində
də özünü göstərir.
Texniki peşə təhsili
Belçikada
texniki peşə təhsili ümumi təhsil sisteminin tərkibində
yer alıb. Qeyd olunduğu kimi, texniki peşə təmayüllü
məktəblərdə təhsil alan şagirdlər
universitet və kolleclərə qəbul oluna, həmçinin
müxtəlif sahələrdə çalışa bilərlər.
İlk
texniki və peşə təhsili müəssisələri
1867-ci ildə yaradılıb. 1953-cü ildən sonra isə
yeni təhsil sistemi formalaşmağa başladı. Ayrıca
fəaliyyət göstərən iki sistemin
inteqrasiyasının nəticəsi kimi yaranan orta təhsil və
peşə təhsili məktəb şagirdlərinin
qarşısında yeni perspektivlər açıb. Bununla da
şagirdlərin orta məktəbdən texniki məktəbə,
texniki məktəbdən isə peşə təhsilinə
keçməsi rəsmiləşdirildi.
1971-ci ildə
texniki peşə təhsili sahəsində hökumətlərarası
əməkdaşlığa imkan yaradan Elmi Texniki və Tədqiqat
Şurası (COST) yaradıldı. Bu qurum peşə
bacarıqlarının və Avropa səviyyəsində maliyyələşən
tədqiqat işlərinin əlaqələndirilməsinə
imkan yaradır.
Yaşlıların təhsili
Belçikada
yaşlıların təhsilinin üç növü var:
sosial stimullaşdırma təhsili, müstəqil öyrənmə
və ya distant təhsil, həmçinin yaşlıların əsas
təhsili.
Sosial
stimullaşdırma nəticəsində alınan təhsil
zamanı dinləyicilərə rəsmi sertifikat və ya
diplom verilir. Yaşlıların təhsil imkanlarından
yararlanan hər kəs lazımi bilikləri əldə edir, əlavə
təhsil alır və ya hər hansı bir xarici dili öyrənir.
Sosial
stimullaşdırma məqsədilə təhsil verən məktəblər
əmək bazarında yaşlıların iş tapma
imkanlarını öyrənir, günün tələblərinə
uyğun biliklərin tədrisinə üstünlük verir.
Müstəqil
öyrənmə təhsilində distant təlim üsulundan
da istifadə edilir. Bu təlim üsuluna artan maraq gələcəkdə
distant təlimin daha da inkişaf etdiriləcəyini söyləməyə
imkan verir.
Yaşlıların
əsas təhsilindən də sosial inteqrasiyanın bir
növü kimi geniş surətdə istifadə olunur. Bu, hər
kəs üçün bərabər təhsil
imkanlarının yaradılması və işçi qüvvəsinin
bacarıqlarının əmək bazarının tələblərinə
uyğunlaşdırılması baxımından mühüm
əhəmiyyət kəsb edir.
Elmi tədqiqatlar
Belçika
hökuməti elm və innovasiya siyasətinin həyata
keçirilməsinə xüsusi diqqət yetirir. 1991-ci ildən
etibarən elm və innovasiya siyasəti Belçikanın
regional hökumətlərinin fəaliyyətində də
aparıcı yer tutur.
2002-ci ildə
"Elm və innovasiya" proqramı qəbul olunub. Bununla da
elmi tədqiqatlar daha geniş vüsət alıb, bu sahəyə
maraq artıb.
Ölkədə
fəaliyyət göstərən strateji tədqiqat mərkəzləri
müxtəlif istiqamətlərdə tədqiqatların
aparılmasını təmin edirlər. Hökumət tərəfindən
həmin tədqiqat mərkəzlərinə hər il 25-40
milyon avro yardım olunur.
1928-ci ildə
yaradılmış Elmi Tədqiqat Fondu (FNRS) əsasən
fransız dilində danışan icma nümayəndələrinin
tədqiqat işlərinə təkan verir. Bu təşkilatın
dörd birləşmiş
şurası var: Tibbi Tədqiqat, Nüvə Elmi, Kollektiv Əsas
Tədqiqat və Aqro-Sənaye Tədqiqatları
şuraları.
Onu da qeyd
edək ki, tədqiqat təşkilatları əsasən fərdi
tədqiqatçılara dəstək verir. Bu qurumlar
ixtisaslı elmi işçilər və tədqiqat menecerləri,
doktorluq işi müdafiə edən tələbələr
üçün qrantlar verir. Qrant üçün ərizə
təqdim edən iddiaçılar ekspertlərin rəyi əsasında
seçilirlər. İddiaçıların qiymətləndirilməsi
milli və əcnəbi elm adamlarından ibarət olan 32 elmi
komitə tərəfindən aparılır.
Müxtəlif
tədqiqat şuralarının olmasına baxmayaraq, tədqiqat
işlərinin böyük əksəriyyəti universitetlərdə
aparılır.
Beynəlxalq əməkdaşlıq
Belçikada
fəaliyyət göstərən çoxsaylı beynəlxalq
ali məktəblərdə tədris müxtəlif kurikulumlar
əsasında aparılır. Onların əksəriyyəti
özəl məktəblər olduğu üçün
ödənişlidir. Bu məktəblərin əksəriyyətinin
nəzdində məktəbəqədər və ibtidai təhsil
müəssisələri də fəaliyyət göstərir.
Təhsil
sahəsində beynəlxalq əlaqələrə xüsusi
önəm verən Belçika bir çox ölkələrlə
ikitərəfli əməkdaşlıq münasibətlərinin
inkişafını daim diqqət mərkəzində
saxlayır. İlbəil tələbə və müəllim
mübadiləsi istiqamətində, elmi əməkdaşlıq
sahəsində digər ölkələrlə əlaqələr
genişlənir, xüsusilə yüksək intellekt sahiblərinə
əlverişli şərait yaradılır. Bütün
bunlar ölkənin elmi, sosial-iqtisadi inkişaf dinamikasına
olduqca müsbət təsir göstərir, təhsil sahəsinin
müasir tələblər səviyyəsinə yüksəlməsini
stimullaşdırır.
Bəşarət MƏMMƏDOV,
Dilrubə BAYRAMOVA
Yazının hazırlanmasında
Belçika Krallığının üç regional Təhsil Nazirliyinin rəsmi
materiallarından istifadə olunub.
Azərbaycan
müəllimi.- 2011.- 30 dekabr.- S.16.