Dadaş Xoca oğlu Bünyadzadə

Gorkəmli dovlət xadimi Dadaş Xoca oğlu Bünyadzadə 1888-ci ilin aprel ayında Bakının Fatmayı kəndində anadan olub. 1908-ci ildə 8 aylıq pedaqoji kursa daxil olan Dadaş Bunyadzadə, eyni zamanda gecə kursunda rus dilini öyrənib. Elə həmin ildən bolşevik partiyasının üzvü olub. 1908-ci ildə İran inqilabçılarına yardım üçün Təbrizdə olub. İrandan qayıdan kimi Tiflisdə həbs edilib. Üç ay sonra həbsdən azad olunaraq Bakıya gəlib. 1911-ci ildə yenidən həbs olunaraq Türküstana sürgün edilib.

1918-ci ildə Həştərxana gedən Dadaş Bünyadzadə quberniya komitəsinə üzv seçilib, tatar dilində çıxan "Tartış" ("Mübarizə") qəzetinin redaktoru olub. 1918-ci və 1921-ci illərdə Moskvada Leninlə görüşüb. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Dövlət Plan Komissiyasının sədri, ZSFSR xalq torpaq komissarı, Azərbaycan SSR XKS-nin sədri və digər mühüm vəzifələrdə çalışıb.

Dadaş Bünyadzadə Azərbaycan K(b)P MK-nın, YİK(b)P Zaqafqaziya Ölkə Komitəsinin, Azərbaycan SSR, ZSFSR və SSRİ MİK-in üzvü seçilib.

Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra yaradılan Maarif Komissarlığı bəzi sənədlərdə Xalq Maarifi Fəhləkəndli Müfəttişliyi Komissarlığı kimi qeyd olunub.

1920-1922-ci illərdə bu komissarlığa Dadaş Bünyadzadə başçılıq edib. Sovet Azərbaycanının ilk xalq maarifi komissarı olan Dadaş Bünyadzadə 1920-ci il mayın 23-də respublika hökuməti adından xalq maarifi sahəsində dövlətin əsas prinsiplərini elan edib.

Dadaş Bünyadzadə ötən əsrin 20-ci illərində nəşr olunan "Xalq maarifi" jurnalının 1-ci nömrəsində dərc olunmuş "Maarif və dövlət" adlı məqaləsində maarif komissarı olaraq yazırdı: "Şuralar hökumətinin başlıca və əsaslı qanunlarından biri də elmi, maarifi və sənayeni dirçəltməkdir. Bundan sonra oxumaq, yazmaq, bilmək, sənət öyrənmək hamıya borcdur. Belə ki, elmsiz və sənətsiz bir adam tapılmayacaqdır". Dadaş Bünyadzadə Azərbaycanda maarif işində tez bir zamanda yüksəliş əldə etmək üçün müəllim hazırlığını, məktəblə ictimaiyyət arasında üzvi əlaqə yaradılmasını ən mühüm vəzifə hesab edirdi. O yazırdı: "Azərbaycanda istənilən dərəcədə elm və maarifi inkişaf etdirmək üçün 25 min müəllim, 10 min mürəbbi lazımdır. Halbuki bütün Azərbaycanda ancaq 2500 müəllim və 1000 mürəbbi vardırE Belə bir mühüm və müqəddəs işi meydani icraiyyəyə qoymaq üçün kəndlilərin və fəhlələrin özləri iştirak etməlidir, özləri işə girişməlidirE Bu işdə zəhmətkeşlər iştirak etməsələr, bunların hamısı bir parça kağız üzərində qalacaqdır".

Respublikada müəllimə olan ehtiyacı ödəmək üçün XMK 1920-1922-ci illərdə qısamüddətli kurslar açır, müəllimlərin mədəni-məişət şəraitini yaxşılaşdırmaq məqsədilə bir sıra qərarlar qəbul edir.

Maarif komissarı Dadaş Bünyadzadənin imzaladığı bir Dekretdə göstərilirdi ki, maarif xadimləri, birinci növbədə, ərzaqla təmin olunacaq, maarif işçiləri tutduqları evlərdən çıxarılmayacaqlar. Həmçinin sənəddə maarif xadimlərinə və onların ailələrinə aid əşyaların müsadirə edilməyəcəyi, onların maarif işlərindən və iməcilikdən başqa digər əmək işlərinə cəlb olunmayacağı, vilayət, qəza və yerli hökumətin maddi cəhətdən maarif xadimlərinə müavinət verəcəyi əksini tapır.

1920-ci ildə Dadaş Bünyadzadənin imzası ilə XMK bir sıra mühüm qərarlar qəbul edib. Azərbaycan dilində məktəb sənədlərinin aparılması, Azərbaycan Dövlət Universiteti haqqında, universitet işçilərinin əməkhaqqı barəsində, şagird ictimai təşkilatlarına dair, orta məktəblərin quruluşunun dəyişdirilməsi, məktəb işlərinin əsasları, tədris planları haqqında, özünüidarə, qüsurlu uşaqlar haqqında və digər qərarlar onun xalq maarifi komissarı işlədiyi dövrün ölkənin təhsil həyatındakı mühüm rolunu əks etdirir.

Azərbaycan müəllimlərinin IV qurultayındakı çıxışında vurğulayıb: "Ebu gün müəllimlərimiz bir yandan kəndliləri maarifləndirməli, digər tərəfdən Eonlara təsərrüfat savadı verməlidirlər".

Azərbaycan XKS-nin sədri Dadaş Bünyadzadə 25-27 yanvar 1931-ci ildə keçirilmiş Azərbaycan müəllimlərinin V qurultayındakı məruzəsində yeni əlifbaya keçilməsini ən böyük nailiyyət adlandırıb.

Dadaş Bünyadzadə repressiyaya məruz qalıb, 1938-ci ildə dünyasını dəyişib.

Azərbaycan müəllimi.- 2011.- 3 iyun.- S.14.