Mustafa Zəkəriyyə
oğlu Quliyev
Mustafa Zəkəriyyə
oğlu Quliyev
1893-cü ildə Nuxa (indiki
Şəki) şəhərində anadan olub.
1913-cü ildə
Azərbaycanda sovet hakimiyyəti
qurulduqdan sonra o, Azərbaycan Mərkəzi
İcraiyyə Komitəsinə,
Zaqafqaziya Mərkəzi
İcraiyyə Komitəsinə,
Azərbaycan K(b)P MK-ya,
Bakı Komitəsinə
üzv seçilib.
Mustafa Quliyev bir müddət
Lənkəranda qəza
inqilab komitəsinin sədri (1920), Azərbaycan
Kommunist (bolşevik) Partiyası Qaraşəhər
rayon komitəsinin katibi
(1921-1922) vəzifələrində çalışıb.
Moskvada Kommunist Akademiyasını
bitirən Mustafa Quliyev
Qarayazı MTS siyasi şöbəsinin rəisi
vəzifəsinə təyin
edilib. Sonralar Qazaxıstanın Çimkənd
Şəhər Partiya
Komitəsinin katibi,
Odessa Vilayət Partiya
Komitəsinin şöbə
müdiri olub.
1923-1926-cı
illərdə "Maarif
və mədəniyyət",
1929-1932-ci illərdə "İnqilab və mədəniyyət" jurnalının
məsul redaktoru vəzifəsində fəaliyyət
göstərib. Bir sıra elmi-publisistik əsərlər yazıb.
1922-1927-ci
illərdə Azərbaycanın
xalq maarifi komissarı vəzifəsində
çalışıb. O, "Maarif və mədəniyyət" jurnalında
nəşr olunmuş
məqaləsində (¹3, 1923) yazırdı: "Hazırda
hökumətimiz öz
varidatının yarısını
maarif işinə xərc edirE".
1920-ci illərdə XMK-nın qarşısında bir sıra mühüm vəzifələr dururdu.
Bunlardan ən mühümü ibtidai məktəblər açmaq
və savadlı müəllimlər yetişdirmək
idi. Çünki
1922-ci ildə məktəbyaşlı
uşaqların yalnız
27 faizi (80814 nəfər)
məktəbə cəlb
edilmişdi. Məktəbyaşlı
qızların isə
10 faizi məktəbdə
oxuyurdu. Bunun əsas səbəbi lazımi ibtidai məktəblərin yalnız
altıda birinin mövcud olması idi.
Mustafa Quliyev "Müəllimlərin
hazırlığı" məqaləsində ("Maarif
və mədəniyyət"
jurnalı, 1923, ¹10, səh.3) göstərirdi ki, Azərbaycanda 1100 məktəbdə
1450 azərbaycanlı müəllim
var. Bunlardan 73 nəfəri ibtidai təhsilə, 320-si orta təhsilə,
50 nəfəri isə ali təhsilə malikdir. Məhz bu
çatışmazlığı aradan qaldırmaq məqsədilə
1923-cü ildə Mustafa Quliyevin səyi nəticəsində
müəllim hazırlayan 9 tədris müəssisəsi
(texnikum və institut) açılıb.
1925-ci ildə
Azərbaycan sovet müəllimlərinin I qurultayı
çağırılıb. Həmin qurultayda Mustafa Quliyev
xalq maarifi sahəsindəki müvəffəqiyyətlər və
qarşıda duran vəzifələr haqqında məruzə
edib.
1925-ci ildə
1376 məktəbdə 140334 şagird təhsil alırdı. 13
pedaqoji məktəbdə 1816, iki ali pedaqoji məktəbdə
4529 tələbə müəllimlik ixtisasına yiyələnirdi.
1925-ci
ildə 320 yeni məktəb binası tikilib. Bu dövrün
mühüm xarakterik xüsusiyyətlərindən biri də
müəllimlərin savadsızlığın ləğvində
müştərək yardım komitələrində,
kooperativlərdə, qırmızı əsgər dərnəklərində
və müxtəlif ictimai işlərdə fəal
iştirak etmələridir. Xalq maarifi komissarı Mustafa Quliyev
bu məsələlərdən bəhs edərək
yazırdı: "Müəllimlərin vəzifəsi, təbiidir
ki, bundan sonra rəsmi tədris hüdudundan, məktəb dairəsindən
xaricə çıxır; müəllim məmləkətin
ictimai və iqtisadi həyat məsələləri ilə
maraqlanmalı və xüsusən yaşadığı
rayonun haqqında daima xəbərdar olmalıdır".
1922-1927-ci
illərdə maarif sahəsində bir sıra mühüm tədbirlər
həyata keçirilib. 1923-cü ildə Vahid əmək məktəbinin
əsasnaməsi təsdiq edilib, tədris planı və
proqramları, yeni dərsliklər yazılıb. 1924-cü ildə
fəhlə fakültələri haqqında əsasnamə
hazırlanıb, 1925-ci ildən ümumi ibtidai icbari təhsilə
keçilib. 1926-cı ildən məktəblər yeni
proqramlara keçib, 1927-ci ildə savadsızlıqla
mübarizə geniş vüsət alıb, məktəblərin
sayı 1478-ə çatıb.
Mustafa
Quliyev həm də bir ədəbiyyatşünas kimi ədəbi
tənqidimizin inkişafında müəyyən yer tutur. Onun
Mirzə Fətəli Axundov, Hüseyn Cavid, Cəfər
Cabbarlı və başqaları barədə ədəbi-tənqidi
məqalələri vardır. "Mədəni inqilab və
İslam", "Türk qadınının yolu" və
digər əsərləri dövrünün aktual problemlərindən
bəhs edir. Firudin bəy Köçərli, Hüseyn Əfəndi
Qayıbov kimi görkəmli şəxsiyyətlərin ədəbiyyat
tariximizlə bağlı əlyazmalarının 1920-ci illərdə
nəşr olunmasında bir maarif komissarı kimi onun rolu
danılmazdır.
Mustafa
Quliyev repressiyaya məruz qalıb, 1938-ci ildə vəfat edib.
Azərbaycan
müəllimi.- 2011.- 10 iyun.- S.7.