Koreya
Respublikasının təhsil sistemi
Koreya
Respublikası
Ərazisi: 100032 kv.km.
Əhalisi:
48636068 nəfər
Paytaxtı: Seul
şəhəri
Dövlət
dili:
Koreya dili
Pul vahidi: von
Təhsil sistemi
Şərqi-Asiyada, Koreya
yarımadasının cənub hissəsində yerləşən
Koreya Respublikası (Cənubi Koreya) qərbdən Çin Xalq
Respublikası, şərqdən Yaponiya, şimaldan Şimali
Koreya, cənubdan Şərqi-Çin dənizi və Tayvan ilə
həmsərhəddir. Koreya dünyanın
böyük iqtisadiyyata malik olan 20 ölkəsindən biridir.
Təhsil, elm və texnologiya sahəsində əldə
olunmuş tərəqqi ahənginin qorunub saxlanılması
Koreyanın inkişaf strategiyasının əsasını təşkil
edir.
Koreyada təhsilin ilkin təşəkkül
tarixi IV əsrin ikinci yarısına təsadüf edir. XIX əsrdən etibarən xristian missionerləri tərəfindən
dövlət və özəl təhsil müəssisələrindən
ibarət olan müasir məktəblər yaradılmağa
başlanıb. 1945-ci ildə Yaponiyanın
35 illik əsarətindən azad olduqdan sonra Koreyada demokratik təhsil
forması təşəkkül tapıb.
Koreyada uşaqlar 3 yaşından məktəbəqədər
təhsilə cəlb olunur. 6 yaşı
(istisna hallarda 5 yaşı) tamam olmuş uşaqlar pulsuz və
icbari ibtidai təhsil məktəblərinə qəbul ola bilərlər. İbtidai təhsil 6 il davam edir. Daha sonra heç bir məhdudiyyət
qoyulmadan şagirdlərə 3 illik əsas məktəblərdə
oxumaq imkanı verilir. Əsas təhsil pilləsini
bitirənlər orta təhsil almaq hüququna malikdir. Orta məktəblər 3 illik ümumi orta, peşə
və ixtisaslaşmış məktəblərə (xarici
dil, incəsənət, təbiət təmayüllü)
bölünür. Orta məktəblərdə
təhsil xərcləri şagirdlər tərəfindən
ödənilir.
Orta məktəblərdə tədris
olunan fənlər ümumi orta məktəblər
üçün müəyyən olunmuş fənlərə
və peşə məktəbləri, ixtisaslaşmış
orta məktəblər üçün nəzərdə
tutulmuş ixtisaslaşmış fənlərə
bölünür. Bu mərhələdə
əsas və yüksək səviyyəli olmaqla, dərsliklər
də 2 yerə bölünür.
Koreyada təlim və fiziki qüsuru
olan uşaqlara məktəbəqədər təhsil müəssisələrində,
ibtidai, əsas və orta məktəblərdə xüsusi təhsil
verilir. Ölkədə 141
xüsusi məktəb fəaliyyət göstərir. Bu məktəblərdə təxminən 24000-ə
yaxın kəskin fiziki qüsurlu şagird təhsil alır.
28000-dən artıq uşaq isə müntəzəm
məktəblərdə xüsusi ehtiyaclı şagirdlər
üçün təşkil olunmuş siniflərə cəlb
olunub.
Tədris proqramına görə kollec təhsili
2-3, ali təhsil 4-6 il arasında dəyişir.
Kolleclər əsasən, istehsal müəssisələrinin
müvafiq mütəxəssislərə olan ehtiyacının
ödənilməsinə xidmət edir. Ali
təhsil müəssisələrində isə nəzəri
biliklərin tətbiqi məsələlərinə xüsusi
önəm verilir.
Konstitusiyaya görə hökumət
həyatboyu təhsilin təmin olunmasına cavabdehdir. Fasiləsiz təhsil məktəb təhsili istisna
olmaqla, təhsilin bütün formalarını əhatə
edir. Koreyada təklif olunan fasiləsiz təhsil
proqramlarına məktəbdənkənar, texniki peşə təhsili,
ümumi və humanitar təhsil daxildir.
Koreyada müəllimlər fəaliyyət
uyğunluğuna görə bir neçə kateqoriyaya (I və
II dərəcəli, assistent müəllimlər, peşəkar
məsləhətçilər, təlim müəllimləri,
I və II dərəcəli uşaqlara qayğı müəllimləri)
bölünür. Hər bir müəllimin
müvafiq kateqoriya üzrə müəyyən olunmuş
ixtisas meyarlarına cavab verməsi onlara Baş nazirin
müavini və təhsil və insan resurslarının
inkişafı naziri tərəfindən lisenziyaların verilməsi
ilə təsdiqini tapır.
Müəllimlər müvafiq qaydada
vaxtaşırı ixtisasartırma təhsilinə cəlb
olunurlar. Proqramlardan asılı
olaraq ixtisasartırma təhsili 30 gün və ya daha uzun
müddət davam edir.
Koreyada ibtidai təhsil üzrə 11, orta təhsil
üzrə 67, təhsilin idarə olunması üzrə 1, tam
orta təhsil üzrə 18 və distant təhsil üzrə
55 ixtisasartırma institutu fəaliyyət göstərir.
Məktəbəqədər
təhsil
Koreyada məktəbəqədər
təhsil pulsuzdur. Ölkədə
1976-cı ilə qədər özəl məktəbəqədər
təhsil müəssisələri uşaqların
inkişafında mühüm rol oynayıb. Daha sonra ibtidai məktəblərin nəzdində
yaradılmış bağçalar fəaliyyətə
başlayıb. Bununla da dövlət
uşaq bağçaları ön plana çıxıb.
Hazırda ölkədəki 4460 dövlət və 3830 özəl
məktəbəqədər təhsil müəssisəsində
təxminən 546000 3-6 yaşlı uşaq təhsil alır.
Onu da qeyd edək ki, 2000-ci ildən bəri
Koreyada məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin
sayının tədricən azalmasına baxmayaraq,
bağçalarda təhsil alan
uşaqların sayı getdikcə artmaqdadır. 2007-ci ilin
statistik göstəricilərinə görə, bu göstərici
3-6 yaşlı uşaqlar arasında 35,3
faiz təşkil edir.
5 bölmədən ibarət olan məktəbəqədər
təhsil üzrə milli kurikuluma əsasən, erkən
uşaqlıq təhsili azyaşlıların tərbiyə
olunması üçün müvafiq şəraitin yaradılmasına
və xidmətlərin göstərilməsinə, o cümlədən
müxtəlif əyləncəli fəaliyyətlər vasitəsilə
onların potensialının tam inkişaf etdirilməsinə
xidmət edir.
Ölkədə erkən
uşaqlıq təhsili müəssisələrinə
büdcə ayırmaları ilbəil artır. 2007-ci
ildə erkən uşaqlıq təhsili üzrə ümumi
büdcə vəsaiti 408300000000 von (təxminən 380203000
ABŞ dolları) təşkil edib ki, bunun da 217100000000 vonu (təxminən
202136000 ABŞ dolları) dövlət xərclərindən,
191200000000 vonu (təxminən 178067000 ABŞ dolları) isə
yerli xərclərdən ibarət olub. Özəl
bağçaların dəstəklənməsi
üçün ayrılan büdcə vəsaiti də hər
il artırılır.
İbtidai təhsil
Koreyada ibtidai təhsil pulsuz və
icbaridir. Qanunvericiliyə əsasən
uşaqlar 6 yaşından ibtidai məktəbə gedir. Əgər 5 yaşlı uşağın qabiliyyət
və bacarıqları onun məktəbə getməsinə
imkan verirsə, belə uşaqlar da ibtidai təhsilə cəlb
oluna bilərlər.
Ölkə üzrə uşaqların 99,9 faizi ibtidai məktəblərdə oxuyur. İbtidai təhsil pilləsində belə yüksək
göstərici təhsilə olan böyük ictimai maraqdan və
hökumətin təhsil siyasətindən irəli gəlir.
Şagirdlərin sayı həddindən
artıq çox olan tədris ocaqları kiçik məktəblərə
bölünür. Bu, ikinövbəli tədris
sisteminin ləğv olunmasına xidmət edir. Xarici dilin tədrisinin genişləndirilməsi
üçün III və IV siniflərdə həftədə
bir saat, V və VI siniflərdə isə həftədə iki
saat ingilis dili tədris olunur.
Əsas və
orta təhsil
Koreyada ibtidai təhsili başa vuran
şagirdlər əsas, sonra isə orta təhsil ala bilərlər. Əsas
və orta təhsil pillələrinin hər biri 3 il davam edir. 2004-cü ildən
ölkənin bütün məktəblərində icbari əsas
təhsil tətbiq olunur.
Əsas məktəblərdə
ibtidai təhsilin davamı olan standart təhsil verilir. 1969-cu ildən etibarən şagirdlərin əsas məktəblərə
qəbulu ilə bağlı heç bir məhdudiyyət
qoyulmur.
Orta məktəblərdə tədris
prosesi özünəməxsusluğu ilə fərqlənir. Ölkədə ümumi orta, peşə və
ixtisaslaşmış orta məktəblər (xarici dil, incəsənət,
təbiət təmayüllü) fəaliyyət göstərir.
Əsas təhsil pilləsini bitirənlər
orta təhsil almaq hüququna malikdir. Orta
təhsilə görə müəyyən olunmuş xərclər
şagirdlər tərəfindən ödənilir.
Peşə məktəblərində
ümumi orta təhsil və kənd təsərrüfatı,
sənaye, kommersiya, balıqçılıq, dənizçilik,
iqtisadiyyat sahələri üzrə ixtisaslaşmış
kurslar tədris edilir. Şagirdlərə
peşə məktəblərini seçmək imkanı verilir.
Bu tədris ocaqlarına imtahan və ya əsas təhsil
üzrə əldə olunmuş nailiyyətlər əsasında
qəbul aparılır. Ümumi orta məktəblərə
daxil olmaq istəyən şagirdlər isə
yaşadıqları ərazidəki məktəblərin
birində oxuya bilərlər.
Ümumi orta məktəblərdə
şagirdlər XI sinifdə öz təhsil istiqamətlərini
müəyyənləşdirirlər. Bacarıq və maraqlarından asılı olaraq,
humanitar-ictimai elmlər, təbiət elmləri və ya
peşə təlimi kimi istiqamətləri seçə bilərlər.
Xarici dilin tədris olunduğu orta məktəblər,
təbiət elmləri, incəsənət təmayüllü
orta təhsil müəssisələri müvafiq sahə
üzrə perspektivli və istedadlı şagirdlərin
hazırlanması məqsədlərinə xidmət edir. Belə məktəblər hökumətin dəstəyi
ilə istedadlı şagirdləri müəyyən edir və
onların potensialının maksimum səviyyədə üzə
çıxarılmasına imkan yaradır.
Koreyada milli kurikulum təhsilin yeni tələblərini,
cəmiyyətin dəyişən ehtiyaclarını və
yeni akademik fənlər üzrə meyarları əks etdirmək
üçün müntəzəm olaraq yeniləşdirilir. Kurikulum standartları hər bir məktəbdə təhsilin
məzmunu və dərsliklərin hazırlanması
üçün əsas hesab olunur.
Bütün dərsliklər və
müəllimlər üçün vəsaitlər milli
kurikulum çərçivəsində hazırlanır. Ölkədə 3 növ dərsliyin istifadəsinə
icazə verilir. Bu sıraya müəlliflik hüququ Təhsil,
Elm və Texnologiya Nazirliyinə məxsus olan dərsliklər,
Təhsil, Elm və Texnologiya Nazirliyi tərəfindən təsdiq
edilərək özəl mətbəələr tərəfindən
nəşr olunan dərsliklər, Təhsil, Elm və
Texnologiya Nazirliyi tərəfindən tanınan dərsliklər.
Ali və orta
ixtisas təhsili
Koreyanın ali və
orta ixtisas təhsili müəssisələri sırasına
kolleclər və universitetlər, sənaye universitetləri, təhsil
universitetləri, yeniyetmə kollecləri, media və qiyabi
universitetlər, texniki kolleclər daxildir. Ölkədə
400-dən artıq universitet və müxtəlif ali məktəb fəaliyyət göstərir.
Ali təhsilin əsas məqsədi dərin
nəzəri təhsil vermək, nəzəri biliklərin tətbiqini
təmin etmək, tələbələri məsuliyyətli və
məhsuldar mütəxəssis kimi yetişdirməkdən
ibarətdir. Ölkədə ali təhsil
müddəti 4-6 il davam edir.
Hökumət universitetlərin
müstəqilliyinin artırılması, dövlət təhsil
sisteminin tənzimlənməsi, özəl tədris xərclərinin
azaldılması məsələlərinə nəzarət
edir, tələbələrin seçim proseduru ilə
bağlı əsas minimum tələbləri müəyyənləşdirir. Universitetlər təlim nəticələrini,
qabiliyyət imtahanlarında toplanmış balları,
sertifikatları, tövsiyə məktublarını əsas
götürərək tələbə qəbulu aparır.
Ali məktəbə qəbul üçün
qabiliyyət testləri 5 sahə üzrə təyin olunur.
Bu sıraya dil (Koreya dili), riyaziyyat, xarici dil
(ingilis dili), ictimai-təbiət elmləri (peşə təlimi)
və ikinci xarici dil (Çin dili) daxildir. Görmə
qüsurları olan tələbələrə səsli qiymətləndirmə
vasitələrindən istifadə edərək imtahan vermək
imkanı yaradılır.
Koreyada orta ixtisas təhsili 2 və ya
3 illik proqramlardan ibarətdir. Orta
ixtisas təhsili müəssisələri əsasən sürətlə
inkişaf edən sənayenin texniki işçi qüvvəsinə
olan tələbatının ödənilməsinə xidmət
edir. Bu baxımdan orta ixtisas təhsili
müəssisələrində təbiət elmləri və
mühəndislik sahəsi üzrə mütəxəssislərin
hazırlanmasına böyük diqqət yetirilir.
Orta təhsili başa vurmuş məzunlar
həm ali məktəblərə, həm
də yeniyetmə kolleclərinə müraciət edə bilərlər.
Yeniyetmə kolleclərinə qəbul akademik
nailiyyətlərə, elmi nailiyyət imtahanına və əsas
qəbul imtahanı balına görə müəyyənləşir.
Kolleclərdə təhsil əsasən
istehsalat sahələri ilə əlaqəli qurulur və orta səviyyəli
ixtisaslı mütəxəssislər hazırlanır. Tələbələrin istehsalat təcrübələrinə
göndərilməsi, kollec və sənaye sahələri
arasında müştərək tədqiqat, təcrübə
və məlumat mübadiləsinin aparılması, müəssisələrin
tələb etdiyi kurikulumlara əsasən təhsilin təşkili
iqtisadiyyatın inkişafına misilsiz töhfələr
verir.
Kollec təhsili müvafiq ixtisas
üzrə təhsilin heç də son pilləsi deyil. Belə ki, kollec məzunları təhsillərini
universitetlərdə də davam etdirə bilərlər.
Onlara 4 illik universitetlərdə, açıq
universitetlərdə, media universitetlərində və qiyabi
universitetlərdə oxumaq imkanı verilir.
Elmi tədqiqatlar
Koreyada elm və texnologiyanın
inkişaf strategiyası cəmiyyətin tələblərinə
uyğun hazırlanır. Koreya
elm və texnologiyanın inkişafı vasitəsilə
ölkədə sənaye, elm və dövlət tədqiqat təşkilatları
arasındakı əməkdaşlığın gücləndirilməsinə,
rəqabətin yüksəldilməsi üçün
balanslaşdırılmış innovasiya sisteminin qurulmasına
nail olub. Elm və texnologiyanın
uzunmüddətli inkişafında özəl sektorun rolunun
artırılması, tədqiqat və inkişaf sisteminin
qlobal standartlara uyğunlaşdırılması əsas
prioritetlərdəndir.
Maraqlıdır ki, ötən əsrin
ikinci yarısına qədər Koreyada sənayenin
inkişafı üçün texnoloji və mütəxəssis
baxımından xeyli çatışmazlıqlar hökm
sürürdü. Bütün
bunların aradan qaldırılması və ölkənin sənaye
ehtiyaclarını ödəmək üçün
1966-cı ildə Koreya Elm və Texnologiya İnstitutu
yaradıldı. 1970-1980-ci illərdə
çoxsaylı digər ixtisaslaşmış tədqiqat
institutları fəaliyyətə başladı. Bu institutlar gəmiqayırma, elektronika,
telekommunikasiya, energetika, maşınqayırma, kimya sənayesi
və digər sahələri əhatə edirdi.
Keçən əsrin 80-ci illərində
hökumət müxtəlif nazirliklərin tabeliyində olan
15 tədqiqat institutunu Təhsil, Elm və Texnologiya Nazirliyinin
strukturuna daxil etdi. Elmi-tədqiqat
institutlarının bəziləri birləşdirilərək
Təhsil, Elm və Texnologiya Nazirliyinin nəzdində 9
böyük tədqiqat müəssisəsi kimi fəaliyyət
göstərməyə başladı. Bununla
da dövlət əsaslı tədqiqat müəssisələri
formalaşdı, ölkənin elmi-tədqiqat
imkanlarının yüksəldilməsi və gücləndirilməsində
yeni dövrün əsası qoyuldu.
1996-cı ildə elmi-tədqiqatların
səmərəliliyini və məhsuldarlığını
artırmaq üçün hökumət tədqiqatların
maliyyələşmə sistemində islahatlar apardı. Tədqiqatların ümumi sabit məbləğ
vasitəsilə maliyyələşməsi qaydası Layihəyə
Əsaslanan Maliyyələşmə Sistemi ilə əvəz
olundu.
1999-cu ildə müvafiq hüquqi sənədlərdə
aparılan dəyişiklikdən sonra dövlət tədqiqat
müəssisələrinə müstəqillik verildi. Yeni sistemə görə dövlət tədqiqat
institutlarının fəaliyyətinə 5 tədqiqat
şurası nəzarət edir.
1982-ci ildən fəaliyyət
göstərən Koreya Milli Tədqiqat və İnkişaf
Proqramı Elm və Texnologiya Nazirliyinin təşəbbüsü
ilə qəbul edilib. Texnoloji qabiliyyət və
rəqabətin gücləndirilməsinə xidmət edən
bu proqram iqtisadi inkişafa və əhalinin həyat səviyyəsinin
yüksəldilməsinə əvəzsiz töhfələr
verir. Ölkədə biliyə əsaslanan
iqtisadiyyata keçidin sürətləndirilməsində Milli
Tədqiqat və İnkişaf Proqramının rolu
danılmazdır.
1999-cu ildə təsis edilmiş Milli
Tədqiqat Laboratoriyasının əsas məqsədi texniki rəqabətin
yüksəldilməsində mühüm rol oynayan peşəkar
tədqiqat mərkəzlərinin yaradılması və
genişləndirilməsidir. Hökumət
250000 ABŞ dolları həcmində hər bir fərdi layihəni
5 il müddətində illik maliyyələşdirir.
Ölkə üzrə 444 milli tədqiqat
laboratoriyası hökumət tərəfindən dəstəklənir
ki, bunun 278-i akademiyaların, 114-ü tədqiqat
institutlarının, 52-si isə sənaye sektorunun payına
düşür.
Koreya elmi-tədqiqat xərclərinin
ümumi həcminə görə dünyada öncül yerlərdən
birini tutur. Son 10 il ərzində Koreyanın
müvafiq xərcləri orta hesabla 11,8 faiz
artıb. Ümumi Daxili Məhsulda Koreyanın elmi-tədqiqat xərcləri
3,37 faiz təşkil edir ki, bu da Avropa
İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatına
üzv ölkələr üçün müəyyən
olunmuş göstəricidən (2,29 faiz) yüksəkdir. Tədqiqat və elmin inkişafına ayrılan vəsaitin
adambaşına düşən həcminə görə (644
dollar) Koreya yalnız ABŞ, Yaponiya və Almaniyadan geridə
qalır.
Onu da qeyd edək ki, Koreyada elmi-tədqiqat
sahəsində çalışanların sayında
davamlı artım müşahidə edilir. Bu nailiyyət həm yerli tədqiqatçılar, həm
də müxtəlif mənbələr hesabına xarici
ölkələrdən dəvət olunmuş elm adamları
hesabına əldə olunur.
Hökumətlərarası və
institutlararası müqavilələr vasitəsilə beynəlxalq
müştərək elmi-tədqiqatlara xüsusi önəm
verən Koreya bir sıra müvafiq proqramların, ikitərəfli
müqavilələrin reallaşdırılmasına ciddi maraq
göstərir. Bu baxımdan Beynəlxalq
Müştərək Tədqiqat Proqramı (1985) və Fransa
(1981), İtaliya (1984), Yaponiya (1985), Birləşmiş
Krallıq (1985), Almaniya (1986), Çin (1992), Rusiya (1992), Avropa
İttifaqı (1992), İsveçrə (1992), İsrail (1994),
Amerika Birləşmiş Ştatları (1995), Kanada (2002) ilə
Koreya arasında imzalanmış elmi-tədqiqat və təhsil
sahəsində əməkdaşlığı nəzərdə
tutan sənədlər mühüm əhəmiyyət kəsb
edir.
Təhsilin idarə
olunması
Koreyanın Təhsil, Elm və Texnologiya
Nazirliyinin əsas vəzifəsi bütün uşaqların təhsilə
cəlb olunmasını, təhsil, elm və texnologiya vasitəsilə
hərtərəfli inkişaf strategiyasının həyata
keçirməsini təmin etməkdir. Bu nazirlik
həmçinin akademik fəaliyyətlərin tənzimlənməsinə,
elm, dövlət təhsili ilə bağlı strategiyanın
hazırlanmasına və icrasına cavabdeh olan dövlət
qurumudur.
Təhsil, Elm və Texnologiya Nazirliyi
ibtidai, orta, ali təhsil strategiyasını
planlaşdırır, əlaqələndirir, dərslikləri
təsdiq edir, nəşrini həyata keçirir, məktəb
təhsilinin bütün pillələrinə inzibati və
maliyyə dəstəyi verir. Bu qurum, eləcə
də yerli təhsil idarələrinə və dövlət
universitetlərinə nəzarət edir, müəllimlərin
təhsilinin təşkili işini həyata keçirir, insan
resursları üzrə müvafiq strategiya hazırlayır və
fasiləsiz təhsil məsələlərini tənzimləyir.
Hamı üçün bərabər
təhsil imkanlarının yaradılması və təhsilin
keyfiyyətinin təmin olunması məqsədlərinə
xidmət edən milli məktəb kurikulumu Təhsil, Elm və
Texnologiya Nazirliyinin nəzarəti altında həyata
keçirilir. Milli məktəb
kurikulumunda məktəblərin xarakterik xüsusiyyətlərinə
və hər bir məktəbin məqsədlərinə
uyğun olaraq təhsil müəssisələrinə
çevik və sərbəst fəaliyyət imkanı verilir.
Koreyada təhsilin idarə
olunması, büdcə planlaşdırılması və
inzibati qərar qəbul etmək səlahiyyəti yerli təhsil
idarələrinə həvalə olunub. Ərazi təhsil idarələri təhsillə, incəsənət
və elmlə bağlı qərarlar qəbul etmək səlahiyyətinə
malikdir.
Təhsil İnnovasiya Şurası
ölkə prezidentinə təhsil siyasəti, insan
resurslarının inkişafı, təhsil vəsaitlərindən
səmərəli istifadə və təhsil büdcəsi ilə
bağlı məsləhətlər verir. Təhsil İnnovasiya Şurası dövlət təhsili
müəssisələrinin, sənaye və elm sahələrinin,
kütləvi informasiya vasitələrinin, qeyri-hökumət
təşkilatlarının, valideynlərin,
hüquqşünasların təmsil olunduğu 25 üzvdən
ibarətdir. Üzvlər 2 il müddətinə
seçilir və təkrar seçilmə hüququna malikdir.
Koreyada təhsil mərkəzi
hökumət və yerli idarələr tərəfindən, həmçinin
özəl məktəblərin gəlirləri hesabına
maliyyələşir. Özəl təhsil
sektorunda təhsil haqları ümumi maliyyələşmənin
böyük hissəsini təşkil edir. Özəl
məktəblərin hər hansı bir çətinliyi
olarsa, onlar hökumətin maliyyə yardımlarından da
istifadə edə bilərlər.
Bəşarət
MƏMMƏDOV,
Ramil HÜSEYNOV
Yazının
hazırlanmasında Koreya Respublikası Təhsil, Elm və Texnologiya
Nazirliyinin rəsmi materiallarından istifadə olunub.
Azərbaycan
müəllimi.- 2011.- 24 iyun.- S.8-9.