Azərbaycan
təhsili müstəqillik illərində
Azərbaycan
ictimaiyyəti ölkəmizin dövlət müstəqilliyinin
bərpasının 20 illiyini böyük qürur hissi ilə qeyd edir. 20 il ölkənin,
dövlətin tarixində o qədər də
böyük zaman deyil. Lakin Azərbaycan bu illər ərzində
çox böyük tarixi yol keçibdir.
Əsası müstəqil Azərbaycan dövlətinin banisi, ulu öndər Heydər
Əliyev tərəfindən qoyulmuş quruculuq, milli dövlətçilik
siyasəti nəticəsində qısa dövr
ərzində dövlətimizin hüquqi-sosial
bazası yaranmış, müstəqilliyi möhkəmlənmiş,
ölkəmizin dünya birliyinə
inteqrasiyası istiqamətində çox
ciddi addımlar atılmışdır.
Ulu
öndərin əsasını qoyduğu
siyasi və iqtisadi kursun, cəmiyyət həyatının bütün sahələrini əhatə edən
islahatların onun siyasi
varisi, müasir təfəkkürlü
siyasətçi və dövlət xadimi,
ölkəmizin Prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilməsi nəticəsində son
illər Azərbaycan dünyada ən
qabaqcıl ölkələr sırasına
çıxmış, iqtisadi inkişaf tempinə görə lider ölkəyə çevrilmişdir.
Ölkəmizin beynəlxalq aləmdə yeri
və mövqeyi getdikcə daha da möhkəmlənir,
nüfuzu artır. Ölkədə yoxsulluğun səviyyəsi minimuma endirilib. Son illərdə həyata keçirilmiş
məqsədyönlü tədbirlər sayəsində 900 min Azərbaycan vətəndaşı yeni iş yerləri ilə
təmin olunub.
20
il ərzində digər sahələrdə
olduğu kimi, təhsil
sektorunda da çox böyük
işlər görülüb. Bu dövrdə
2 mindən çox orta
məktəb binası və əlavə tədris korpusu tikilib, bütün ali təhsil
müəssisələrinin binaları əsaslı təmir olunub və yenidən qurulub.
Ümumtəhsil məktəblərinin I-XI sinifləri üçün müasir
tələblərə cavab verən milli dərsliklər yaradılıb və
pulsuz olaraq Azərbaycan
şagirdlərinə çatdırılıb. Latın qrafikalı əlifbaya keçilməsi ilə
əlaqədar qısa zamanda bütün məktəblər və kitabxanalar yeni əlifba ilə
çap olunmuş dərslik
və əlavə vəsaitlərlə təmin edilib. İnformasiya-kommunikasiya
texnologiyalarının təhsilə tətbiqi böyük
vüsət alıb.
Ötən əsrin 80-ci illərinin
sonu - 90-cı illərinin əvvəlləri
xalqımızın tarixinə azadlıq,
torpaqlarımızın bütövlüyü
uğrunda mübarizə dövrü
kimi düşmüşdür.
1991-ci il oktyabrın 18-də Azərbaycan parlamentinin qəbul etdiyi
Dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya
Aktı
ilə Azərbaycanın müstəqilliyi bərpa olundu, xalqımız özünün
əsrlərlə arzuladığı azadlığına formal da olsa
qovuşdu.
80-ci
illərin ortalarından etibarən Azərbaycanda təhsil sahəsində
də durğunluq meyilləri kök atmağa
başlamışdı. 70-ci illərdə əsası qoyulmuş sürətli tərəqqi zəifləyərək
öz yerini tənəzzülə
vermişdi. Mütərəqqi ənənələr
unudulmağa başlanmışdı. Ən
pisi isə, təhsilə qayğı yaddan çıxmışdı. Təhsilin cəmiyyətdə
aparıcı rolu lazımınca qiymətləndirilmirdi.
Müstəqillik
haqqında tarixi qərarın qəbul
olunmasından sonra milli
təhsil sisteminin yaradılması üçün də müəyyən təşəbbüslər
göstərildi. Hətta 1992-ci ilin
sonlarında "Təhsil haqqında" Azərbaycan
Respublikasının Qanunu qəbul edildi. Qanunla bağlı müvafiq əsasnamələrin, normativ aktların hazırlanmasına
başlandı. Təhsilin məzmununun yeniləşdirilməsi,
proqram və dərsliklərin yenidən
yazılması sahəsində də təşəbbüslər
edildi.
Bütün
bunlara baxmayaraq, 80-ci
illərin sonunda digər sahələrdə
olduğu kimi, təhsildə
də özünü göstərən
geriləmə və tənəzzül müstəqilliyimizin ilk mərhələsində - 1991-1993-cü
illərdə xüsusilə geniş miqyas aldı. Müstəqilliyin və demokratik təmayülün qərar tapması ilə keçmiş ideoloji, siyasi və mənəvi
dəyərlər yararsız hala düşdü, yeni
qaydaların, yaşayış normalarının, dəyərlərin
yaradılması zərurəti lazımi şəkildə dərk
olunmadı və bu istiqamətdə
gözlənilən addımlar atılmadı. Ölkənin səriştəsiz
rəhbərliyi mövqecə tarixi
məqamın unikallığını dərk etmək
bacarığından uzaq olduğundan,
cəmiyyətdə baş verən
mürəkkəb ictimai-siyasi hadisə və
mənəvi prosesləri cilovlaya bilmədi,
hərc-mərclik, başıpozuqluq bütün
sahələri bürüdü.
Cəmiyyətdə
vaxtilə böyük hörmət və
nüfuza malik olan məktəbə, müəllimə,
ziyalıya ehtiram, oxumağa
maraq azaldı. Dəyərli mütəxəssislərin
ölkədən axını başladı.
Təbii
ki, bütün
bunları yaradan, təhsildəki
dağıdıcılıq prosesinə rəvac verən səbəblərdən
biri də ölkədə müharibənin
getməsi idi. Mənfur
qonşularımız ermənilər ölkəmizə
qarşı irəli sürdükləri əsassız ərazi
iddialarını, Dağlıq Qarabağı Ermənistana
birləşdirmək niyyətlərini gerçəkləşdirmək
üçün hərəkətə
keçmişdilər. 1993-cü ilin
sonunadək Azərbaycan ərazisinin 20 faizi
ermənilər tərəfindən işğal olunmuş, 1 milyondan çox əhali məcburi
köçkün və qaçqın vəziyyətinə
düşmüşdü. Dağlıq
Qarabağın, onun ətrafındakı
rayonların düşmən tərəfindən
işğalı nəticəsində təhsilimizə böyük maddi zərbə
dəymiş, 220 körpələr evi-uşaq
bağçası, 616 ümumtəhsil məktəbi, 35 məktəbdənkənar
tərbiyə müəssisəsi, 11 peşə məktəbi,
4 orta ixtisas təhsili
müəssisəsi, 1 ali məktəb
filialı dağıdılmışdı.
Yalnız xalqımızın böyük oğlu, dahi siyasətçi və mahir
dövlət xadimi Heydər Əliyevin
xalqın təkidli tələbi ilə 1993-cü ilin iyununda Azərbaycanda ikinci dəfə hakimiyyətə
qayıdışından sonra müstəqilliyin
ilk illərində təhsil sahəsində
baş alıb gedən
tənəzzülün, dağıdıcılıq proseslərinin
qarşısı alındı. Ulu öndərin
titanik səyləri, müdrik
siyasəti nəticəsində ölkəmiz parçalanmaq,
yox olmaq təhlükəsindən
qurtardı.
Böyük
öndərin hakimiyyətə qayıdışının ilk illəri olan 1993-1995-ci
illər tariximizə ölkədə bütün
sahələrdə islahatlara başlamaq üçün
sabitliyin yaranması dövrü
kimi daxil olmuşdur.
1995-ci
ildə qəbul olunmuş Konstitusiyaya
əsasən, ölkəmizdə icbari ümumi orta təhsilə
keçildi. Böyük iqtisadi çətinliklərə
baxmayaraq, təhsil müəssisələrinin
maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi
istiqamətində bəzi addımlar atıldı. Təcrübəli
müəllimlərin təhsil ocaqlarını tərk etməsi
kimi mənfi bir meylin qarşısı alındı. Əgər
1991-ci ildə ölkənin təhsil müəssisələrində
133 min müəllim
çalışırdısa, 1998-ci ildə onların
sayı artaraq 168 min nəfərə
çatmışdı.
1993-1994-cü
tədris ilindən ali təhsildə
ikipilləli sistemə - 4 illik bakalavriatura və 2 illik magistraturaya keçildi.
1997-ci ildə bakalavriaturanın ilk
buraxılışı oldu, eyni zamanda həmin il ilk dəfə olaraq magistr
hazırlığına başlandı.
Müstəqilliyimizin ilk illərində təhsil sistemində özünü göstərən yeniliklərdən
biri də qeyri-dövlət təhsil
müəssisələrinin, xüsusən də özəl ali məktəblərin yaranmasıdır.
90-cı illərin əvvəllərində fəaliyyətə
başlayan bu müəssisələrin
işində
sonralar çoxlu nöqsanlara yol verilirdi. Lakin ulu öndər Heydər Əliyev
tərəfindən özəl ali məktəblərin
fəaliyyətinin tənzimlənməsi Təhsil Nazirliyinə
həvalə olunduqdan sonra
bu sahədə müəyyən stabillik yarandı. 1998-ci ildə ölkədə
artıq dövlət qeydiyyatından keçmiş
17 özəl ali məktəb fəaliyyət
göstərirdi.
Bu illərin ən mühüm hadisələrindən biri də dövlət ali
və orta ixtisas təhsili
müəssisələrində ödənişli əsaslarla
tələbə qəbulunun tətbiqi idi.
Ali təhsil pilləsində ödənişli
təhsil barədə ulu öndər tərəfindən
1995-ci ildə imzalanmış tarixi sərəncam
bu pillənin sonrakı illərdə intensiv inkişafı üçün
real zəmin yaratdı.
Ulu
öndər Heydər Əliyev 1993-cü ildə hakimiyyətə
qayıtdıqdan sonra təhsilimizin ötən
əsrin 70-80-ci illərində mövcud olmuş bir çox ənənələri kimi, xarici ölkələrə
tələbələrin göndərilməsi ənənəsi
də davam və inkişaf
etdirilməyə başlandı. 2003-cü ildə dünyanın
inkişaf etmiş
40-a yaxın ölkəsində 160-a qədər ixtisas üzrə 3000-dən artıq azərbaycanlı
gənc təhsil alırdı.
Həmin illərdə təhsilin
bütün pillələrinin normativ-hüquqi bazasının
yaradılması, məzmununun yeniləşdirilməsi istiqamətində
sistemli işlər görüldü,
bir sıra addımlar atıldı. Lakin ölkəmizin təhsil quruculuğu
sahəsində həyata keçirilmiş
tədbirlərin böyük əksəriyyəti
təhsilin yalnız ayrı-ayrı sahələrinin təkmilləşdirilməsinə
yönəldilirdi. Müstəqil dövlətimizin müasir tələblərə cavab verən təhsil sisteminin
yaranması üçünsə planlı, sistemli,
əhatəli islahatlara ehtiyac
var idi. Bu ehtiyacı
böyük uzaqgörənliklə duyan Heydər Əliyev 1998-ci ildə ölkəmizdə
təhsil sistemində islahatlar
aparılmasına dair xüsusi
sərəncam imzaladı. Həmin sərəncamla Təhsil
Sahəsində İslahat
Proqramının hazırlanması üçün
xüsusi dövlət komissiyası
yaradıldı. Dövlət komissiyası tərəfindən
çox qısa müddət ərzində
Azərbaycan Respublikasının Təhsil Sahəsində İslahat Proqramı hazırlandı və
müzakirədən sonra, 1999-cu il iyunun 15-də ölkə
başçısı tərəfindən imzalandı.
10 il ərzində
təhsildə strateji fəaliyyətin əsas
istiqamətlərini özündə əks etdirən proqramda müəllim
hazırlığının müasir tələblər
səviyyəsində yenidən qurulması, ümumi
təhsildə məzmunun yeniləşdirilməsi, yeni qiymətləndirmə mexanizmlərinə
keçid, əks-mərkəzləşmə
prinsiplərinə uyğun demokratik
əsaslarla ictimai-dövlət idarəetmə modellərinin tətbiqi,
dərslik siyasətinin təkmilləşdirilməsi, təhsil
sistemində elmin, eləcə də elmi tədqiqatların inkişaf
etdirilməsi, tədris prosesində informasiya
və kommunikasiya texnologiyalarından geniş formada istifadə,
təminat problemlərinin uğurlu həlli,
təhsilin maliyyələşdirilməsində yeni iqtisadi mexanizmlərin
hazırlanması, tədris müəssisələrinin müasir kompüter
texnologiyaları ilə təchizatı və proqram
təminatı, təhsilalmada hamı üçün
bərabər şəraitin yaradılması kimi
məsələlər əhatə edilirdi.
İslahat
proqramına əsasən, ölkənin ümumi
təhsil pilləsinin məzmununun yeniləşdirilməsi
qarşıda ən mühüm vəzifə
kimi dururdu. Məhz bu zərurət nəzərə alınaraq Azərbaycanın
təhsil tarixində ilk dəfə 1999-cu
ildə ümumi orta təhsilin
dövlət standartları və saziş
tədris planı hazırlanıb hökumət tərəfindən
təsdiq edildi.
Böyük
öndərin Azərbaycan müəllimlərinin XI
qurultayında məktəb tikintisi, təmiri
və təchizatına yardım göstərilməsi ilə bağlı
çağırışı cəmiyyətdə böyük əks-səda verdi,
bununla əlaqədar məktəb tikintisi və təmiri sahəsində böyük iş başlandı. 1998-2002-ci illərdə müxtəlif xarici təşkilatlar tərəfindən
respublikamızın 10 rayonunda 8936 yerlik 28 məktəb binası tikilmiş,
15 rayonda 29045 yerlik 70
məktəb binası əsaslı təmir olunmuşdur.
Ümumiyyətlə, həmin illər ərzində
respublikamızda 116 yeni məktəb inşa edilmişdir.
Müstəqilliyimizin ilk illərində ölkənin maliyyə
çətinliyi qarşısında qaldığı, ən
mühüm həyati əhəmiyyət
kəsb edən sahələrin belə maliyyələşdirməyə
dövlətin vəsait ayırmağa çətinlik çəkdiyi
bir vaxtda ulu öndər Heydər Əliyev təhsilə
xüsusi qayğı göstərir, çətinliklərə baxmayaraq,
büdcədən təhsilə ayrılan vəsait ildən-ilə
artırılırdı. Əgər 1990-cı illərdə
təhsil sektoruna ümumi
büdcədən o vaxtkı qiymətlərlə
113,2 milyard manat vəsait
ayrılmışdısa, bu rəqəm
1995-ci ildə 376,8 milyard manata,
2000-ci ildə 906 milyard manata, 2003-cü ildə isə 1990-cı ilə
nisbətən 10 dəfədən də çox
artırılaraq 1216 milyard manata çatmışdı.
Müəllimlərin
sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi
də Heydər Əliyevin daim diqqət mərkəzində
duran məsələlərdən idi. Onun respublikada
ikinci dəfə hakimiyyətdə olduğu illər (1993-2003-cü illər) ərzində
təhsil işçilərinin əməkhaqqı 9 dəfə
artırılmış, bunun üçün xüsusi
Prezident fərmanları
imzalanmışdır.
Dövlət
hesabına xaricdə təhsil alan gənclərin
də sosial durumu daim Heydər Əliyevin diqqət mərkəzində
idi. Təkcə Türkiyədə
dövlət hesabına təhsil alan 700
azərbaycanlı tələbənin hər birinə təqaüd
verilməsi üçün ildə 2,4 milyard manat vəsait
ayrılmışdı. Hər il ən
yüksək bal toplayaraq
ölkənin ali məktəblərinə
daxil olan gənclər
üçün xüsusi
Prezident təqaüdünün, eləcə
də istedadlı gənclər üçün
fəxri təqaüdlərin, Prezident fərmanı
ilə "Qızıl kitab"ın təsis olunması bu qayğının bariz
nümunəsi idi.
Ümummilli lider Heydər Əliyev ölkədə tədris
müəssisələri şəbəkəsinin təkmilləşdirilməsi
sahəsində də islahatların aparılmasına böyük önəm verirdi.
Onun 2000-ci il 13 iyun tarixində imzaladığı "Azərbaycan
Respublikasında təhsil sisteminin daha da təkmilləşdirilməsi
haqqında" fərmanı bu sahədə
aparılan islahatları yeni keyfiyyət mərhələsinə
qaldırdı.
Fərmanın
icrası istiqamətində görülən işlər nəticəsində
bir çox ali məktəblərə universitet
statusu verildi. Təhsil
tariximizdə ilk dəfə olaraq Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu və onun 12 regionda filialı yaradıldı. Ali məktəblərimizin sayı yeni yaradılan təhsil ocaqları hesabına
artdı.
Təhsilimizin yaxın dostu və himayəçisi Heydər Əliyevin
adı ilə bağlı olan daha bir mühüm
tədbirə - ümumtəhsil məktəblərinin
şagirdlərinə dərsliklərin pulsuz
verilməsinə başlandı. Həmin dövrdə təhsil
sahəsində özünü göstərən
ən ciddi yeniliklərdən biri də yeni əlifbaya
keçilməsi, latın qrafikalı əlifbanın tətbiqinin
reallığa çevrilməsidir. Böyük fəxrlə qeyd olunmalıdır ki,
Heydər Əliyevin "Bizim bugünümüz, gələcəyimiz məhz
latın qrafikası ilə bağlıdır" tarixi çağırışı və bununla əlaqədar verdiyi
xüsusi fərman təhsil sistemində bu məsələlərin tam
həlli ilə nəticələndi.
Müasir
Azərbaycan dövlətinin banisi, ölkəmizi
dünyanın ən inkişaf etmiş, sivil dövlətləri
səviyyəsinə çatdırmağı həyatının
əsas amalı, qayəsi sayan, özünün böyük
dühası, zəngin idarəçilik təcrübəsi,
dönməz iradəsi ilə bu məqsədin əldə edilməsinə
çalışan ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin ideyaları, təməlini
qoyduğu nəhəng quruculuq
işləri ondan sonra
böyük öndərin layiqli
davamçısı, yeni təfəkkürlü
siyasətçi, möhtərəm Prezidentimiz
İlham Əliyev tərəfindən böyük qətiyyət və uğurla həyata
keçirilməyə başlandı. Bu mənada
möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyevin ölkəmizə rəhbərlik
etdiyi 2003-2011-ci illər çağdaş
təhsilimizin tarixində vüsətli inkişaf,
bütün sahələrdə
islahatların daha da dərinləşməsi,
ölkənin, o cümlədən də
təhsilin elmi əsaslara söykənən
dövlət proqramları vasitəsilə idarə olunması
dövrü kimi
xarakterizə olunur.
Bu dövrün
əsas xüsusiyyətlərindən biri
təhsilə qayğının, onun
inkişafına ayrılan xərclərin ildən-ilə
artırılmasıdır. Bu isə təhsilin
dövlət siyasətinin əsas prioritetlərindən biri olması ilə bağlıdır. Belə
ki, təhsilə ayrılan büdcə
2003-cü illə müqayisədə 6 dəfədən çox artaraq 2010-cu ildə
1,2 milyard manata
çatmışdı.
Son illər təhsil tarixində
ilk dəfə olaraq
16 inkişafyönümlü dövlət
proqramı təsdiq olunub və uğurla həyata keçirilməkdədir. Təhsilin ayrı-ayrı sahələrinin inkişafı
üzrə real vəziyyətin təhlili
əsasında hazırlanıb təsdiq edilmiş
bu proqramların
reallaşdırılması nəticəsində tədris
müəssisələrinin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi,
infrastrukturun müasir
tələblərə uyğun
qurulması, təhsilin məzmununun yeniləşdirilməsi,
yeni dərslik siyasətinin
reallaşdırılması, təhsilalanların nailiyyətlərinin
qiymətləndirilməsi üzrə yeni
model və mexanizmlərin tətbiqi, əmək
bazarının tələbatına uyğun
kadr hazırlığı və təminatının
yaxşılaşdırılması, təhsil müəssisələrinin informasiya-kommunikasiya
texnologiyaları ilə təmin edilməsi və təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması, məktəbəqədər,
texniki peşə, ali
təhsil, xaricdə təhsil, istedadlı uşaqların
inkişafı, xüsusi qayğıya
ehtiyacı olan uşaqların təhsilinin
təşkili, de-institutlaşdırma və digər istiqamətlərdə
əhəmiyyətli nailiyyətlər əldə olunub.
Ayrı-ayrı
təhsil pillələri və səviyyələrində də
ciddi inkişaf meyilləri
özünü büruzə verməkdədir.
Məktəbəqədər təhsilin
uşaqların intellektual, fiziki
və psixoloji inkişafında, onların
şəxsiyyətinin formalaşmasında və məktəbə
hazırlanmasında xüsusi əhəmiyyətə
malik olması tədricən cəmiyyət
tərəfindən qəbul edilməyə başlanıb.
Respublikamızda 20 il ərzində
heç bir məktəbəqədər
təhsil müəssisəsi tikilmədiyi halda,
2008-2010-cu illərdə ilk dəfə olaraq ölkə üzrə 40 yeni
uşaq bağçası tikilib istifadəyə verilib,
44 məktəbəqədər təhsil müəssisəsi əsaslı
təmir edilib, müasir
avadanlıqlarla təchiz olunub. Həyata
keçirilən tədbirlər nəticəsində ölkə
üzrə uşaqların məktəbəqədər təhsillə
əhatə səviyyəsi yüksəlib. 2009-cu ildə bu göstərici 15,8 faiz
idisə, hazırda 17,6 faiz təşkil edir. Bakı şəhərində bu inkişaf daha çox müşahidə
olunmaqdadır. Belə ki, paytaxtda
bağçalara cəlb olunmuş
uşaqların sayı 8,6 min nəfər
artıb, təhsilin bu pilləsi üzrə
əhatə səviyyəsi 26 faizi ötüb.
Müstəqillik
tariximizdə ilk dəfə olaraq uşaq
bağçaları üçün müasir tələblər səviyyəsində
151 adda təlim vəsaitləri
hazırlanıb müəssisələrə
çatdırılıb.
Son
illər Azərbaycanda 2161 yeni məktəb
binasının tikilməsi, əsaslı təmiri və müasir avadanlıqlarla, o
cümlədən kimya və fizika laboratoriyaları ilə təmin edilməsi,
bütün məktəblərdə kompüter siniflərinin yaradılması təhsil
tariximizdə ən əlamətdar hadisələrdəndir. Məktəblərin
infrastrukturunun yeniləşdirilməsi sahəsində
Heydər Əliyev Fondunun müstəsna
xidmətlərini xüsusilə qeyd etməliyik.
Fondun təşəbbüsü
ilə 2005-2010-cu illərdə 300-dən çox
yeni məktəb, uşaq
bağçası, uşaq evi, internat-məktəb binası tikilib istifadəyə verilib,
əsaslı təmir və bərpa olunub,
müasir avadanlıqlarla təchiz edilib. 2010-2011-ci tədris ili
ərəfəsində ölkədə 9380 yerlik
26 məktəb istifadəyə verilmişdir.
2011-2012-ci tədris ili ərəfəsində
isə Bakı şəhərində 70-ə yaxın məktəb
əsaslı təmir edilmiş, yeni korpuslar tikilmişdir. Bölgələrdə 60-a
yaxın məktəb təmir edilmişdir.
Müstəqillik illərində
aparılan genişmiqyaslı işlər, təhsil infrastrukturunun yeniləşdirilməsi sahəsində
əhəmiyyətli nailiyyətlərin əldə edilməsi
və müasir tələblərə uyğun şəraitin yaradılması məzmun
islahatları üçün də əlverişli
zəmin yaradıb. 2006-cı ildə Nazirlər Kabineti tərəfindən "Ümumi təhsilin
Konsepsiyası (Milli Kurikulum)"
təsdiq edilib. 2008-2009-cu tədris ilindən
ümumtəhsil məktəblərinin I siniflərində tədrisə
yeni fənn kurikulumları və müasir dərsliklərlə
başlanılıb, bu proses
2011-2012-ci dərs ilindən I, II, III və IV sinifləri əhatə
edib. Yeni
kurikulumların tətbiqi ilə əlaqədar 40 minədək
müəllim xüsusi proqram
əsasında öyrədici təlim kurslarından keçirilib və nümunəvi tədris
materialları ilə təmin edilib. V-XI siniflər üçün
də eyni məzmunlu sənədlərin
hazırlanması istiqamətində son
illər gərgin iş
aparılmış, nəticədə həmin siniflər
üzrə fənn proqramları (kurikulumlar)
hazırlanıb müzakirədən keçirilərək
2011-ci ilin iyununda təsdiq
olunmuşdur.
Yeni
məzmun yeni nəsil dərsliklərin
hazırlanmasını zəruri etmişdir.
2003-2011-ci illərdə milli mənəvi
dəyərlər əsasında müasir
tələblərə uyğun məzmunda
ümumilikdə 40 milyon nüsxədən
çox dərslik çap
edilib. Təhsil
tariximizdə ilk dəfə olaraq yeni kurikulum
tətbiq edilən I -IV siniflər üçün
dərslik komplektləri (şagird üçün dərslik, iş
dəftəri, müəllim üçün
vəsait) hazırlanıb, Dərslikləri Qiymətləndirmə
Şurası tərəfindən qiymətləndirilib və
müsbət rəy alındıqdan sonra
çap edilib.
2011-2012-ci tədris ili üçün
102 adda 3463170 nüsxə dərslik, metodik vəsait çap olunmuşdur.
Azərbaycan təhsilində ilk dəfə olaraq milli (ölkə səviyyəsində təhsilalanların
nailiyyətlərinin səviyyəsinin qiymətləndirilməsi)
və beynəlxalq qiymətləndirmə (ölkədə təhsil
səviyyəsinin digər ölkələrlə müqayisəli
təhlilini aparmağa yönəlmiş qiymətləndirmə)
tədbirləri həyata keçirilib
və bu proses davam etdirilməkdədir.
Müstəqil ölkəmizin
20 illik təhsil tarixində ilk dəfə olaraq 2011-ci
ildə təhsil aldığı müddətdə xüsusi nailiyyətlər qazanan
tam orta təhsil
üzrə məzunlar qızıl və gümüş
medallarla təltif olunub.
53 şagird qızıl və gümüş medallara layiq görülüb.
Son
illər dünya və beynəlxalq fənn
olimpiadalarında Azərbaycan məktəbliləri 11
qızıl, 38 gümüş, 60-dan çox bürünc medala layiq görülüb.
Əhalisinin sayının az olmasına baxmayaraq, medalların sayına görə Azərbaycan
dünya ölkələri arasında ilk onluqda yerini qoruyub saxlayır.
Məktəbdənkənar
təhsil müəssisələrinin yetirmələri də
müxtəlif səviyyəli yarışlarda əhəmiyyətli
nailiyyətlər əldə ediblər. Məktəblilərimiz
son illər respublika və
beynəlxalq yarışlarda 1886 medal, o cümlədən Avropa,
dünya birinciliyi və
çempionatlarında 178 medal
qazanmışlar.
Təhsilin
informasiyalaşdırılması sahəsində əhəmiyyətli
nailiyyətlər əldə edilib.
Ölkənin ümumtəhsil məktəbləri İKT ilə
təmin edilib, hər 20 şagirdə bir kompüter nisbəti təmin
olunub. Halbuki 2004-cü ildə hər 1063 şagirdə bir kompüter düşürdü. Həmin ildən bəri
ümumtəhsil məktəblərinin İKT ilə təminatı,
təhsil sisteminin
informasiyalaşdırılması üzrə dövlət
proqramları çərçivəsində
bütövlükdə təhsil müəssisələrinə
33708 ədəd kompüter, 2809 ədəd
proyektor və noutbuk dəsti
verilib. "Xalq kompüteri" layihəsi çərçivəsində
9000 müəllim kompüterlə təmin olunub.
İnzibati, pedaqoji və
texniki heyət əhatə olunmaqla 54 min nəfər müvafiq treninqlərdən keçərək
İKT bacarıqlarına yiyələnib. Təhsil
tariximizdə ilk dəfə olaraq fənlər üzrə elektron
tədris resursları hazırlanaraq məktəblərə verilib, 20 ümumi təhsil
müəssisəsində "elektron məktəb"
layihəsi həyata keçirilməyə
başlanılıb. 1000 məktəb genişzolaqlı
sürətli İnternetlə təmin olunub.
İnternetə qoşulmuş məktəblərin nisbəti 2004-cü
ildəki 1,5 faizdən 2010-cu ildə 22 faizə yüksəlib.
Yaradılmış DATA mərkəz, elektron
tədris resursları bazası, vahid təhsil
portalı səmərəli idarəetməni təmin edir.
"2005-2009-cu illər üçün ümumtəhsil məktəbləri
şəbəkəsində pedaqoji kadr təminatı üzrə İnkişaf
Proqramı" başa
çatdırılıb, ümumilikdə 6179 müəllim
stimullaşdırıcı tədbirlər tətbiq edilməklə
respublikanın ucqar kənd məktəblərinə
göndərilib, ucqar kənd məktəblərində
kadra olan kəskin ehtiyac ödənilib. Respublikanın ümumtəhsil
məktəblərinə müəllimlərin işə qəbulu
sahəsində yeni mexanizmlərin tətbiqinə
başlanılıb.
Təhsil sahəsində həyata
keçirilən genişmiqyaslı tədbirlərlə
yanaşı, müstəqillik illərində dövlət səviyyəsində
təhsil işçilərinin fəaliyyətinin maddi və mənəvi
stimullaşdırılması sahəsində əhəmiyyətli
addımlar atılıb. Təhsil
tariximizdə ilk dəfə olaraq Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən "Ən
yaxşı ümumtəhsil məktəbi və ən
yaxşı müəllim mükafatlarının təsis
edilməsi haqqında" 4 sentyabr 2007-ci il tarixli Sərəncam
imzalanıb, 2008-ci, 2009-cu, 2010-cu və 2011-ci illərdə
"Ən yaxşı ümumtəhsil məktəbi"
və "Ən yaxşı müəllim" müsabiqələri
keçirilib.
Azərbaycanda təhsilə, təhsil
işçilərinə diqqət və qayğının parlaq təzahürüdür ki,
2003-2010-cu illərdə elm və təhsilin
inkişafındakı xidmətlərinə görə 1000-dən
çox təhsil işçisi
yüksək dövlət təltiflərinə, fəxri adlara və fərdi təqaüdlərə
layiq görülüb.
2005-ci
ildə Azərbaycan Boloniya prosesinə qoşulub, Avropa təhsil
məkanına inteqrasiya istiqamətində
əhəmiyyətli addımlar atılıb. YUNESKO
və digər beynəlxalq qurumların sənədlərinə,
habelə beynəlxalq təsnifat strukturuna
uyğun olaraq ali təhsilin bakalavr səviyyəsi
ixtisaslarının (proqramlarının) yeni
siyahısı hazırlanıb və təsdiq edilib.
23 ali təhsil müəssisəsi akkreditasiyadan keçib, Təhsil
Nazirliyi sistemindəki bütün ali təhsil
müəssisələrində kredit sistemi tətbiq edilib.
Ölkənin 7 aparıcı ali təhsil müəssisəsinə (Bakı
Dövlət Universiteti, Azərbaycan Tibb Universiteti, Azərbaycan
Dövlət Neft Akademiyası, Azərbaycan
Texniki Universiteti, Azərbaycan
Dövlət İqtisad Universiteti,
Naxçıvan Dövlət Universiteti,
Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti) muxtariyyət hüququ
verilib. Ali təhsil
müəssisələrinin infrastrukturunun
inkişafı sahəsində əhəmiyyətli işlər
görülüb, bütün
universitetlərin maddi-texniki bazası əsaslı
şəkildə yeniləşdirilib.
"2009-2013-cü illərdə
Azərbaycan Respublikasının ali təhsil
sistemində islahatlar üzrə Dövlət
Proqramı"nın icrası istiqamətində ölkə Prezidenti tərəfindən 10 fevral
2010-cu il tarixli "Ali təhsil müəssisələrində yeni maliyyələşmə mexanizminin
tətbiq edilməsi barədə" fərman imzalanıb. Həmin fərmana əsasən, 2010-2011-ci tədris
ilindən başlayaraq Azərbaycan
Respublikası ərazisində fəaliyyət göstərən
ali təhsil müəssisələrində
büdcə vəsaiti hesabına maliyyələşdirmə
dövlət sifarişi əsasında həyata
keçirilir. Dövlət büdcəsinin
vəsaiti hesabına dövlət sifarişi
ilə ali təhsil müəssisələrində
kadr hazırlığının
adambaşına maliyyələşdirmə prinsipi
tətbiq edilir.
Neft
gəlirlərinin insan kapitalının
inkişafına yönəldilməsi baxımından
"2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə
Dövlət Proqramı" çərçivəsində
həyata keçirilən tədbirlər xüsusilə diqqəti
cəlb edir. 2007-2011-ci illərdə 800-ə
yaxın
istedadlı azərbaycanlı gənc dünyanın müxtəlif
ölkələrinin nüfuzlu ali məktəblərində təhsil almağa göndərilib. Dünyanın
aparıcı universitetlərində müxtəlif mənbələr
hesabına 10000-dən çox azərbaycanlı
gənc təhsil alır. Azərbaycanın ali
təhsil müəssisələrində təhsil alan əcnəbilərin sayı isə 7000-i ötüb.
Ən
mühüm hadisələrdən biri 2009-cu ildə "Təhsil
haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun
qəbul edilməsidir. Qanun, ölkəmizdə təhsil siyasəti və
strategiyasının əsas istiqamətlərini əks etdirməklə
yanaşı, ilk növbədə,
xalqımıza, Azərbaycanda təhsilin inkişafına xidmət
edəcək, milli təhsil sisteminin dünya, Avropa təhsil sisteminə inteqrasiyasını
sürətləndirəcək.
Qanunun
icrası istiqamətində Təhsil Nazirliyində
hazırlanmış 40 adda normativ sənəd Nazirlər
Kabineti tərəfindən təsdiq edilib.
Ölkəmizdə
informasiya cəmiyyətinin qurulmasının və biliklərə
əsaslanan iqtisadiyyata keçidin yeni təhsil modelinə tələbatını
nəzərə alaraq möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev
2011-ci il iyulun 11-də "2011-2021-ci illərdə Azərbaycan
təhsilinin inkişafı üzrə Milli
Strategiya"nın hazırlanması haqqında" sərəncam
imzalayıb. Həmin sərəncama əsasən Milli
Strategiya layihəsini hazırlamaq üçün Dövlət
Komissiyası yaradılıb. İnanırıq ki,
hazırlanacaq yeni sənəd inkişafın innovasiya mərhələsinə
keçilməsi, rəqabətədavamlı milli
iqtisadiyyatın formalaşdırılması və inkişaf
dinamikasının sürətləndirilməsi,
başlıca olaraq insan kapitalı ilə bağlı bir
çox məsələlərin həllini tapmasını, o
cümlədən Azərbaycan təhsilinin dünya
standartlarına cavab verməsini təmin edəcəkdir.
Misir MƏRDANOV,
Azərbaycan Respublikasının təhsil naziri
Azərbaycan müəllimi.- 2011.- 7 oktyabr.- S.4-5.